Wykorzystanie muzyki w procesie usprawniania mowy i kształtowania się
Część 4. Liczba pojedyncza i mnoga
15. Metoda – zagadki słuchowe, obrazkowe, rysunkowe, ćwiczenia słuchu fonemowego, zagadki i opowiadania dźwiękowećwiczenia słuchu fonemowego, zagadki i opowiadania dźwiękowe
Dzieci uwielbiają zagadki słuchowe – warto więc stosować je w zabawie i pra-cy z dzieckiem jak najczęściej. Zagadki słuchowe uczą słuchania, cierpliwości, szybkiego kojarzenia, rozwijają wyobraźnię, pozwalają łączyć zagadkę z ilustracją.
Zagadki tematyczne pozwalają nauczycielowi dobierać je do tematu jako wprowa-dzenie, jako zagadkę-hasło, jako utrwalenie nazw, a przede wszystkim uatrakcyj-niają pracę dydaktyczną i wychowawczą z dziećmi. Nauczyciel czyta lub wypowia-da zagadkę, dzieci ją rozszyfrowują i powypowia-dają hasło. Po odgadnięciu zagadki dziecko może powiedzieć, z czym podobnym jeszcze kojarzy mu się odgadnięty przedmiot.
Dzięki temu rozwija ekspresję słowną, doskonali mowę i poszerza słownictwo.
Przykłady zagadek157:
Lubią ciepłe rękawice, lubią, gdy na palcach liczę,
Kiedy trzeba – głośno klaszczą lub smutnego kota głaszczą. (ręce) Jak się nazywa takich ludzi, którzy bardzo się kochają
I zakupy razem robią, i mieszkanie wspólne mają? (rodzina) Możesz z nich zbudować razem z kolegami
Kolorowy domek, z dachem i oknami. (klocki) Baśniowe ludziki, co w lesie mieszkają,
W kolorze czerwonym ubranka wkładają. (krasnoludki)
156 E.M. Skorek, 100 tekstów do ćwiczeń logopedycznych, Gdańsk 2010, s. 28.
157 A. Mikita, Zagadki dla maluchów, Gdańsk 2006.
Stoi w kuchni szafka, w której mieszka zima.
Mama w takiej szafce ser i lody trzyma. (lodówka) Gdy jest całkiem suchy, wiatr go przesypuje, A z mokrego piękny zamek wybuduję. (piasek) Wiszą na drzewie piłki czerwone.
Z każdej wyrasta mały ogonek. (jabłka) Kolorowy domek ustawiony w sadzie.
W takim domku pszczoła słodki miód gromadzi. (ul) Siedzi w ziemi długa i pomarańczowa.
Schrupię ją ze smakiem, bo jest bardzo zdrowa. (marchew) Gdy jest małą gąsienicą, chętnie liście zjada.
Jak dorasta, to się zmienia w pięknego owada. (motyl) Krótkie łapki, długi ryjek i igiełek wiele.
Ja się tak ostrego futra głaskać nie ośmielę. (jeż) Gdy te cienki deski do nóg przypinamy.
Z ośnieżonej góry na dół w mig zjeżdżamy. (narty) Co to za światełka wysoko na niebie,
Choć oczu nie mają, mrugają do ciebie? (gwiazdy) Dywan z płytek betonowych przy ulicy leży grzecznie.
Po nim piesie sobie chodzą, bo tam chodzić jest bezpiecznie. (chodnik) Zanim list do babci wyślesz, tam kupujesz znaczki.
Także tam przychodzą ludzie, gdy chcą wysłać paczki. (poczta) W tym sklepie na półkach stoją książki nowe,
Świeże i pachnące, piękne, kolorowe. (księgarnia)
Zagadki obrazkowe – jest to jedna z wersji zagadek dla dzieci. Dziecko wysłuchuje zagadki, a następnie wskazuje odpowiadający treści obrazek.
Trudniejszą odmianą zabawy z zagadkami jest losowanie obrazków i samo-dzielne budowanie treści zagadki tak, by inne dzieci zrozumiały ją i potrafi ły odgadnąć. Jest to doskonałe ćwiczenie językowe, które uczy budowania pojęć, skojarzeń, wzbogaca słownictwo dziecka.
Zagadki dźwiękowe – dziecko słucha dźwięków/odgłosów różnych urzą-dzeń, zjawisk i wymienia hasło – nazwę lub wskazuje ją ilustracji.
Zagadki obrazkowo-dźwiękowe – każda zagadka składa się ze ścieżki dźwiękowej oraz karty ze zdjęciami. Jedne zagadka to kilka dźwięków. Po usły-szeniu kolejnych odgłosów dziecko układa obrazki we właściwej kolejności158.
Przykłady odgłosów: suszenie włosów, mycie rąk, odkurzacz, samochód, kąpiel, gitara, pianino, wesołe miasteczko, dzwonki, fl et, samolot, burza itp.
Zagadki rysunkowe – po wysłuchaniu lub odtworzeniu zagadki dziecko sa-modzielnie rysuje odpowiedź. Inną odmianą będzie rysunek zagadki wykonany przez nauczyciela/rodzica – po narysowaniu dziecko rozszyfrowuje zagadkę.
Historyjka zbudowana z zagadek – dziecko wysłuchuje w podanej kolej-ności zagadki dźwiękowe/słuchowe i próbuje zbudować słowną historyjkę, zachowując kolejność.
Historyjki piosenkowo-obrazkowe uczą uważnego słuchania, doskonalą funkcje językowe. Dzieci słuchają piosenki i porządkują obrazki zgodnie z jej treścią i kolejnością wysłuchanych zdarzeń. Ważna jest treść utworu, na któ-rej dzieci powinny się skupić, by prawidłowo ułożyć ilustracje. Można kie-rować pracę dziecka pytaniami o związki przyczynowo-skutkowe, o następ-stwo czasów. Opowiadanie historyjek rozwija mowę, zachęca do budowania logicznej, dłuższej, kierowanej ciągiem zdarzeń wypowiedzi, „kształci mowę opowieściową”159. Dzieci mogą nadawać tytuły historyjkom, wybierać obra-zek najistotniejszy w całej historyjce, odgrywać scenki sytuacyjne, nadawać nazwy miejscom i imiona bohaterom, wymyślać dialogi, dalsze zdarzenia lub zmieniać zakończenie historyjki. Ona podstawie treści historyjki można wy-zwolić myślenie twórcze, hipotetyczne, kierując pytanie, np. Co by było gdy-by? (chodzi o zmianę kolejności, miejsca, inny skutek).
158 Dźwięki naszego otoczenia. Zagadki obrazkowo-dźwiękowe, red. M. Sibila, Gdańsk 2010.
159 Historyjki piosenkowo-obrazkowe, red. A. Guła, Gdańsk 2010.
Rysunki 18 i 19. Historyjki obrazkowo-zdaniowe z pytaniami
Źródło: M. Barańska, Historyjki obrazkowo-zdaniowe z pytaniami, Gdańsk 2010.
Dziecko układa pocięte elementy historyjek we właściwej kolejności, a następnie próbuje pełnym, logicznym zdaniem odpowiedzieć na pytania opiekuna. Dzieci czytające udzielają odpowiedzi na przeczytane pytania. Ten typ zadania uczy uważnego słuchania i udzielania logicznych odpowiedzi.
Dziecko może samo zadawać pytania lub zadawać inne, dodatkowe. Umie-jętność zadawania pytań przez dzieci jest bardzo ważna w procesie mówienia i ściśle łączy się z myśleniem.
16. Metoda – obrazkowe kostki, karty, piłki i klocki do budo-wania opowiadań, układanie modelu wypowiedzi z patyczków, klocków, woreczków, szeregowanie
Do budowania fabuły opowiadania mogą posłużyć „opowiadające”
kostki160, karty, piłki, klocki, papierowe tacki i inne przedmioty, na których umieszczono/przyklejono elementy (sylwetki) stanowiące bazę narracji, np.
kostka 1 – osoby: mama, tata, babcia, dziadek, kobieta, dziewczynka, chło-piec, dziecko; kostka 2 – nazwy zwodów: lekarz, strażak; kostka 3 – nazwy zwierząt: kot, pies, pszczoła; kostka 4 – miejsca: dom, plaża, szkoła/przed-szkole, podwórko, miasto, wieś, zoo, na farmie, w górach, w lesie; kostka 5 – pojazdy: w pociągu, autobusie, na statku, w aucie, w rakiecie, w samolocie, na poczcie, w sklepie; kostka 6 – sytuacje/zjawiska: burza, sztorm, gra, porusza-nie się z mapą/planem miejscowości; kostka 7 – przedmioty, rzeczy: skarby, pieniądze, zabawki, naczynia, list; kostka 8 – uczucia, stany emocjonalne: ra-dość, smutek, przygnębienie, złość, strach, miłość, zdziwienie, zadowolenie.
Wszystkie oznaczenia na kostkach/kartach/klockach powinny być wyraźne i czytelne dla dzieci – przed rozpoczęciem zabawy należy się o tym upewnić, by uniknąć zakłóceń.
Najprostszą formą wykorzystania kostek jest ich rozrzucenie lub losowa-nie, ułożenie zgodnie z wyrzuconą ścianką i budowanie przez dziecko fabuły na podstawie wskazań kostek, np. dziecko – strażak – na plaży – statek – skar-by – mapa…
Na ściankach kostek powstaje historia obrazu. Jest to doskonały sposób, aby pomóc dzieciom w wypowiedziach ustnych, a w dalszych latach także pisemnych, pisaniu twórczych, swobodnych opowiadań. Dzieci budują opo-wiadania w modułach, na które składają się znaki i sytuacje. Kostki sytua-cyjne ułatwiają dzieciom rozwinięcie opowieści. Starsze dzieci przedszkolne mogą w różny sposób łączyć kolejność wyrzuconych ścianek. Efektem tego są różne konfi guracje i różne historyjki. Zadajemy dzieciom pytania na pod-stawie sytuacji, a one poszukują odpowiedzi i budują je w oparciu o przyczy-nę – skutek. Dzieci uczą się również zadawać pytania i sprawdzać zgodność wypowiedzi z opowiadaniem.
160 Kostki do budowania opowiadań – obrazkowe, Bydgoszcz 2014.
Podobnie jak kostki i karty można wykorzystać drewniane klocki, piłki, papierowe tacki, pojemniki, nakrętki itp. Daje to poczucie dziecku sytuacji zadaniowej, ale w kontekście realizowanej wspólnie z dorosłym lub grupą dzieci zabawy.
Proponujemy dziecku budowanie modelu wypowiedzianego lub usłysza-nego zdania: np.
Dziecko układa model zdania za pomocą patyczków/liczmanów, klocków, fi gur, woreczków. Zamiast klocków/patyczków można przygotować pasek pa-pieru, na którym dziecko będzie kolorowało tyle pasków lub je odcinało, ile usłyszało słów. Dzieci mogą także same rysować kreski lub kółka ilustrujące liczbę usłyszanych fraz. Dzieci często powtarzają usłyszane zdania, dlatego ważna jest wyrazistość mowy i jej płynność. Układanie modelu zdania jest wstępem do wiedzy o języku, wprowadza w pojęcie zdania, które pojawia się w świadomości dziecka. Wraz z modelem pojawia się sekwencyjność i szere-gowanie, rytmiczność, płynność wypowiedzi.
17. Metoda – rysunkowe opowiadania/bajki,