Samodzielne wytwarzanie energii elektrycznej

korzystny i przewidywalny wpływ na jego koszty i w konsekwencji na jej ceny⁸³. W opinii polskiego rządu powodem nagłego wzrostu cen tych pozwoleń były dzia-łania spekulacyjne. Nie było bowiem żadnych realnych powodów, które leżałyby u podstaw tego wzrostu⁸⁴. Z apelem do KE o podjęcie interwencji zwrócił się także PKEE, który zaznaczył, że KE nie może pozwolić na zbyt gwałtowne wzrosty cen energii elektrycznej, aby utrzymać konkurencyjność europejskiej gospodarki i nie uszczuplać zasobności obywateli państw członkowskich UE⁸⁵.

Inicjatywy odbiorców energii elektrycznej 101 doszło łącznie do 442 awarii, które spowodowały w sumie przestoje trwające po-nad 27,2 tys. godzin⁸⁷.

Energia elektryczna jest coraz istotniejsza dla polskiego przemysłu. Jej zuży-cie rośnie bowiem kosztem paliw i zuży-ciepła sieciowego. Głównym powodem tego trendu jest postępująca elektryfikacja procesów produkcyjnych, co wynika z ro-snącego stopnia ich mechanizacji, oraz zmiana struktury przemysłu w kierunku branż wymagających szerokiego stosowania silników elektrycznych i chłodzenia hal produkcyjnych niż wykorzystania ciepła i pary przemysłowej⁸⁸.

Największe osiągnięcia w zakresie uniezależniania się od zewnętrznych dostaw-ców energii elektrycznej i zmniejszania przez to stopnia narażenia przedsiębior-stwa na ryzyko znacznych wzrostów cen tej energii bądź wprowadzenia ograni-czeń w jej poborze⁸⁹ mają w Polsce przede wszystkim PKN Orlen S.A. i KGHM Polska Miedź S.A. Aby sprostać wyzwaniom stojącym przed polską gospodarką w zakresie zaopatrzenia w konkurencyjną cenowo energię elektryczną, w tym sa-mym kierunku zmierzają także działania podejmowane przez inne przedsiębior-stwa, w tym w szczególności przez: Zakłady Azotowe Puławy S.A., Spółdzielnię Mleczarską Mlekovita, Arcelor Mittal Poland S.A., JSW S.A. oraz Synthos S.A.

Spółka PKN Orlen S.A. posiada aktualnie jednostki wytwórcze we Włocławku, Płocku, Trzebini oraz Jedliczu. Płocka spółka naftowa dysponuje także własnymi blokami energetycznymi w Możejkach na Litwie oraz w Spolanie, Litvinowie, Par-dubicach i w Kolinie w Czechach. Łącznie potencjał wytwórczy PKN Orlen S.A.

wynosi 1,9  GWe i  6,1  GWt, który pozwala na wytwarzanie ok. 7  TWh energii elektrycznej, co odpowiada za ok. 4,5% łącznej jej generacji w Polsce⁹⁰. Z punktu widzenia modus operandi PKN Orlen S.A., a także innych spółek podejmujących podobną aktywność, na szczególną uwagę zasługuje oddany do użytku w czerwcu 2018 r. blok gazowo-parowy w Płocku. Jest to bowiem najnowocześniejsza jed-nostka w Polsce, o mocy elektrycznej 600 MWe i cieplnej 520 MWt. Blok zlokali-zowany jest na terenie płockiego zakładu rafineryjno-petrochemicznego, zaś jego budowa kosztowała ok. 1,7 mld zł⁹¹. Nowe bloki gazowo-parowe w Płocku i we Włocławku dostarczyły w 2017 r. niemal 3,1 TWh energii elektrycznej, co stano-wiło ok. 1/3 produkcji energii elektrycznej z gazu w Polsce⁹².

Spółka KGHM Polska Miedź S.A., tj. największy w Polsce odbiorca energii elek-trycznej, zużywający jej rocznie w ilości 2,8 TWh, dzięki wykorzystaniu 80 MW

87 Rośnie awaryjność polskich elektrowni, https://wysokienapiecie.pl (dostęp: 12.02.2019).

88 M. Bukowski, A. Śniegocki, Energia elektryczna a konkurencyjność przemysłu, Forum Analiz Ekonomicznych, http://www.fae.org.pl, Warszawa, listopad 2014, s. 10.

89 Sytuacja taka wystąpiła np. w sierpniu 2015 r.

90 Spółka PKN Orlen S.A. ogłosiła również postępowanie przetargowe na zakup wstępnej kon-cepcji technicznej, która określi możliwości przygotowania i realizacji projektu budowy morskich farm wiatrowych na Bałtyku.

91 Czas energoniezależności. Polski biznes inwestuje we własne moce wytwórcze, https://www.

energetyka24.com (dostęp: 15.01.2019).

92 Coraz więcej prądu z gazu, https://wysokienapiecie.pl (dostęp: 26.02.2018).

mocy własnych bloków gazowo-parowych w  Polkowicach i  Głogowie pokrywa już dziś do 30% swojego zapotrzebowania na tę energię⁹³. Nowa strategia spółki zakłada, że do 2030 r. ok. 50% energii elektrycznej przez nią zużywanej będzie pochodzić z własnych źródeł konwencjonalnych i OZE. Dąży ona bowiem do pro-porcjonalnego rozwoju źródeł gazowo-parowych, fotowoltaicznych i wiatrowych.

3.3.1.2. Rozwój energetyki prosumenckiej i klastrów energii

Dążenie do samodzielnego wytwarzania energii elektrycznej staje się też coraz wyraźniejszym trendem wśród mniejszych odbiorców energii elektrycznej, z go-spodarstwami domowymi włącznie. Podjęcie samodzielnego wytwarzania energii elektrycznej wiąże się ze stosowaniem przez tych odbiorców rozwiązań prosumenc-kich, które polegają na wykorzystaniu własnych instalacji odnawialnych, głównie wiatrowych i fotowoltaicznych. Poza ryzykiem wzrostu cen energii elektrycznej, które jest istotne w obliczu rosnącego uzależnienia gospodarstw domowych od urządzeń elektrycznych, znaczącym motywem rozwoju energetyki prosumenckiej jest dywersyfikacja źródeł pozyskiwania tej energii i zmniejszenie przez to stopnia zależności od dostaw systemowych.

Fundament dla rozwoju energetyki prosumenckiej w Polsce stworzyła ustawa OZE. Zawiera ona bowiem definicję prosumenta⁹⁴, która obejmuje nie tylko (jak wcześniej) gospodarstwa domowe, ale także szkoły, kościoły i wspólnoty mieszka-niowe⁹⁵. Funkcjonujący dotychczas system taryf gwarantowanych został zastąpio-ny nowym systemem wsparcia, którego centralzastąpio-nym elementem stał się mechanizm net metering (system opustów), stwarzający możliwość rozliczenia różnic między energią wytworzoną i wprowadzoną do sieci dystrybucyjnej i energią z niej pobra-ną. W tych uwarunkowaniach sieć pełni zatem funkcję „magazynu energii”, w któ-rym prosumenci łatwo mogą lokować nadwyżki wytworzonej przez siebie energii elektrycznej. Zgodnie z ustaleniami za każdą wprowadzoną do sieci 1 kWh energii elektrycznej mogą odebrać o dowolnej dla siebie porze 0,8 kWh (w przypadku instalacji o mocy do 10 kW) lub 0,7 kWh (w przypadku mikroinstalacji o mocy do 40 kW) energii. System opustów obowiązuje w okresie 15 lat, a rozliczenia są realizowane w cyklach rocznych.

Bardziej zaawansowaną formą stosowania rozwiązań prosumenckich, wpro-wadzoną ustawą OZE, jest tworzenie klastrów energii, tj. cywilnoprawnych po-rozumień, w skład których mogą wejść osoby fizyczne, osoby prawne, jednost-ki naukowe, instytuty badawcze lub jednostjednost-ki samorządu terytorialnego (w tym

93 Czy duży przemysł będzie energetycznie niezależny?, https://wysokienapiecie.pl (dostęp:

26.02.2018).

94 Za prosumenta uznano odbiorcę końcowego wytwarzającego energię elektryczną z OZE w mikroinstalacji w celu jej zużycia na potrzeby własne, niezwiązane z wykonywaną działal-nością (gospodarczą).

95 Sejm znowelizował ustawę o odnawialnych źródłach energii, https://energetyka.wnp.pl (do-stęp: 7.06.2016).

Inicjatywy odbiorców energii elektrycznej 103 prosumenci), dotyczących wytwarzania i  równoważenia zapotrzebowania, dys-trybucji lub obrotu energią elektryczną z  OZE lub z  innych źródeł, w  ramach sieci dystrybucyjnej o  napięciu znamionowym niższym niż 110 kV.  Celem po-wołania klastra energii jest zatem funkcjonalne wydzielenie określonego obsza-ru infrastobsza-ruktury sieciowej, w obrębie której, na podstawie postanowień umowy dystrybucyjnej, jedni jego członkowie mogliby sprzedawać wytworzoną energię elektryczną innym jego uczestnikom, dokonując w ramach klastra (za pośrednic-twem koordynatora klastra) jej bilansowania. Z kolei wytworzone przez członków klastra nadwyżki energii elektrycznej, które nie zostały zakupione przez innych jego członków, mogą zostać rozliczone z OSD⁹⁶. W tym ujęciu klastry energii sta-nowią koncepcję zagospodarowania lokalnych zasobów OZE, wpływając przez to korzystnie nie tylko na lokalną samowystarczalność energetyczną, lecz także na daleko posuniętą niezależność od rynkowych cen wytworzonej systemowo energii elektrycznej.

Rozwój energetyki prosumenckiej i klastrów energii wzmacnia konkurencję na rynku energii elektrycznej, zapobiegając nadmiernym wzrostom jej cen. Wielcy wytwórcy konwencjonalni będą bowiem mogli podnosić ceny energii elektrycz-nej tylko do poziomu wyznaczonego kosztem produkcji energii z  OZE ze źró-deł należących do prosumentów⁹⁷. Siła oddziaływania energetyki prosumenckiej i klastrów energii na tę konkurencję wynika głównie z tzw. partycypacji prosu-menckiej, obejmującej prosumenckie know-how, własny kapitał (i umiejętnie wy-korzystywane produkty bankowe), a także „własne” zasoby OZE. Na obszarach wiejskich źródłem bardzo dużego potencjału tej partycypacji są doświadczenia odbiorców⁹⁸ związane z realizacją kolejnych programów unijnych, poczynając od przedakcesyjnego programu SAPARD.

Znaczne jest zapotrzebowanie na energię elektryczną potencjalnych klastrów energii w Polsce. Wielkość tego zapotrzebowania 1570 gmin wiejskich, 600 gmin wiejsko-miejskich i 314 powiatów wynosi bowiem ok. 77 TWh energii elektrycz-nej rocznie, co stanowi ok. 45% krajowego zużycia tej energii. Utworzenie kla-strów energii pozwoliłoby na znaczne ograniczenie kosztów strat sieciowych. Dla sieci dystrybucyjnej klastra energii o zasięgu powiatowym wynoszą one bowiem nie mniej niż 10%, tj. ok. 3 mln zł rocznie. Straty te, w połączeniu z wysokimi nakładami kapitałowymi, powodują nieopłacalność biznesu OSD na obszarach powiatów i gmin, co pociąga za sobą potrzebę „reelektryfikacji” tych obszarów za pomocą technologii prosumenckich oraz inteligentnej infrastruktury operator-skiej. Istota tej infrastruktury związana jest z możliwością wdrożenia idei tzw. self--dispatchingu, co warunkuje operacyjne zarządzanie przez koordynatora klastra

96 P. Cichosz, P. Wiącek, Czy klastry energii zmienią polską energetykę?, https://www.cire.pl (do-stęp: 23.08.2017), s. 7.

97 G. Wiśniewski, Długookresowo Ministerstwo Energii wspiera rozwój prosmenckich OZE i efek-tywność energetyczną, https://www.cire.pl (dostęp: 18.07.2016).

98 Na obszarach wiejskich w Polsce zlokalizowanych jest ponad 5 mln odbiorców energii elektrycznej.

nowymi, tj. dostosowanymi do potrzeb i zasobów klastra, procesami rynkowymi, we współpracy z OSD⁹⁹.

Wzmacnianie konkurencji na rynku energii elektrycznej odbywa się także przez przebudowę opłaty systemowo-sieciowej, która w Polsce uległa daleko idą-cej degeneracji, tzn. została pozbawiona zdolności do kreowania konkurencji i jest tylko narzędziem kreowania cen transferowych¹⁰⁰. Ze względu na znaczny udział tej opłaty w cenie detalicznej energii elektrycznej ma ona bowiem istotny udział w jej kreowaniu¹⁰¹. Energetyka prosumencka i klastry energii ograniczają znacze-nie infrastruktury sieciowo-systemowej, która była rdzeznacze-niem monopolu (natural-nego). Ich rozwój sprzyja przejściu do takiego rynku energii elektrycznej, który przełamie barierę związaną z dotychczasowym cenotwórstwem opłaty sieciowej, nienaruszonej praktycznie przez zasadę TPA. Istotnym elementem budowy tego rynku w Polsce jest prosumencki net metering, tj. potencjalny mechanizm rynko-wy, który wyraźnie uświadamia istnienie nierynkowych mechanizmów o charak-terze politycznymna rynku energii elektrycznej w naszym kraju¹⁰².

Wobec zdolności energetyki prosumenckiej i klastrów energii do ochrony od-biorców energii elektrycznej przed wzrostem jej cen ich rozwój można traktować jako jeden z istotnych kierunków transformacji sektora energetycznego naszego kraju. Co istotne, obranie tego kierunku jest atrakcyjne z ekonomicznego punktu widzenia. Nakłady (w cenach stałych) potrzebne na zrealizowanie niezbędnych inwestycji wytwórczych w klastrze (aby osiągnął on samowystarczalność energe-tyczną), szacuje się bowiem na ok. 390 mln zł. Dla porównania nakłady inwesty-cyjne na same tylko elektrownie jądrowe o mocy 6 GW, uwzględnione w Strategii na rzecz odpowiedzialnego rozwoju¹⁰³, trzeba szacować na ok. 180 mld zł (zgodnie z doświadczeniami brytyjsko-francuskimi, związanymi z kontraktem różnicowym dla elektrowni Hinkley Point) i dodatkowo odłożyć ok. 55 mld zł na ich likwida-cję (zgodnie z doświadczeniami niemieckimi)¹⁰⁴. Ponadto należy uwzględnić, że klastrowe technologie wytwórcze posiadają wystarczające własne zdolności bilan-sująco-regulacyjne i nie tworzą zapotrzebowania na sieci przesyłowe i sieci roz-dzielcze 110 kV oraz zmniejszają radykalnie zapotrzebowanie na sieci średniego i wysokiego napięcia.

99 J. Popczyk, Klastry energetyczne…, s. 5.

100 Cena transferowa występuje w transakcjach przeprowadzanych między podmiotami, które są powiązane. W tym przypadku chodzi o transakcje zawierane między wytwórcami energii elektrycznej i spółkami obrotu, należącymi do jednej grupy kapitałowej.

101 J. Popczyk, Klastrowy rynek energii elektrycznej. Wirtualna osłona klastrowa, Biblioteka Źró-dłowa Energetyki Prosumenckiej, https://www.cire.pl (dostęp: 20.12.2016), s. 1.

102 J. Popczyk, Net metering w ustawie o Odnawialnych Źródłach Energii, „Czysta Energia” 2016, nr 6, s. 18–21.

103 Strategia na rzecz odpowiedzialnego rozwoju została przyjęta przez Radę Ministrów dnia 14 lutego 2017 r. Jest obowiązującym, kluczowym dokumentem państwa polskiego w ob-szarze średnio- i długofalowej polityki gospodarczej.

104 J. Popczyk, Klastry energetyczne…, s. 9–10.

Inicjatywy odbiorców energii elektrycznej 105 Istota tego kierunku transformacji sektora energetycznego w Polsce jest atrak-cyjna nie tylko ze względu na stosunkowo niskie koszty, ale także w obliczu zdol-ności inwestycyjnych czterech scentralizowanych grup energetycznych, które kształtują się na poziomie 40–50 mld zł, a ceny hurtowe energii elektrycznej w na-szym kraju należą do najwyższych w regionie. Zdolności te są zatem zdecydowanie za niskie, aby stanowiły źródło finansowania inwestycji wielkoskalowych, obejmu-jących rozwój energetyki jądrowej, węglowej i budowę infrastruktury przesyłowej.

Co istotne z punktu ryzyka wzrostu cen energii elektrycznej, koszt każdej inwe-stycji w scentralizowany system energetyczny musi być przeniesiony w taryfach¹⁰⁵.

3.3.2. Zindywidualizowane strategie zakupu energii elektrycznej