LV Zjazd PTB, Warszawa 2010
114
MORFOGENEZA WIERZCHOŁKA PĘDU HUPERZIA BERNH.
Gola Edyta M. Uniwersytet Wrocławski, Instytut Biologii
Ro-ślin, ul. Kanonia 6/8, 50-328 Wrocław, edytag@biol.uni.wroc.pl Rodzaj Huperzia Bernh. jest przedstawicielem Lycophyta, grupy siostrzanej do pozostałych roślin naczyniowych. Ze względu na fi logenetyczną pozycję widłakowych prowadzone są intensyw-ne badania różnych aspektów rozwojowych w tej grupie roślin. Prezentowane wyniki badań dotyczą struktury i procesów or-ganogenicznych, zachodzących na wierzchołku pędu Huperzia. Merystem wierzchołkowy pędu jest stosunkowo płaski, okryty zawiązkami mikrofi li oraz periodycznie pojawiającymi się roz-mnóżkami wegetatywnymi. Na powierzchni merystemu wystę-puje grupa komórek inicjalnych, zwykle czterech, które ulegają wymianie w trakcie rozwoju danego wierzchołka. Część central-ną merystemu zajmuje prokambium, sięgające do warstw podpo-wierzchniowych. Mikrofi le i rozmnóżki wegetatywne inicjowa-ne są egzogennie w strefi e peryferyczinicjowa-nej wierzchołka w wyniku podziałów peryklinalnych komórek powierzchniowych, przy czym zawiązki rozmnóżek są większe. Prokambium śladu mi-krofi lowego i wiązki waskularnej rozmnóżki tworzy się równo-cześnie w części nasadowej zawiązka oraz w steli pędu. Ułożenie zawiązków jest regularne, zgodne z wzorem fi lotaktycznym, bez względu na tożsamość zawiązków. Sporangia powstają w prok-symalnej części merystemu, w kątach mikrofi li i umieszczone są na krótkich trzonkach. Tworzą się egzogennie w wyniku podzia-łów peryklinalnych protodermy.
ZASOBY POPULACYJNE I PREFERENCJE SIEDLISKO-WE OPHIOGLOSSUM VULGATUM L. NA STANOWISKU KOŁO RACIĄŻKA NA KUJAWACH
Łazowy-Szczepanowska Iwona1, Załuski Tomasz2. 1,2 Uniwer-sytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy, Katedra i Zakład Biologii i Botaniki Farmaceutycznej, ul. M. Skłodowskiej-Curie 9, 85-094 Bydgoszcz, 1i.lazowy@cm.umk.pl, 2tzaluski@cm.umk.pl Scharakteryzowano nowe stanowisko Ophioglossum vulgatum L. na Kujawach, w kompleksie śródpolnego, częściowo wyeks-ploatowanego i spontanicznie zarośniętego torfowiska niskiego koło Raciążka. Wykazano wyjątkowo bogate zasoby populacyj-ne gatunku i lokalpopulacyj-ne jego preferencje do fi tocenoz leśnych i za-roślowych. O. vulgatum L. rośnie bardzo licznie na powierzchni ponad 20 arów, jego liczebność oszacowano łącznie na ponad 140 tysięcy osobników (pędów nadziemnych). W niektórych miejscach liczba osobników na 1 m2 przekraczała 500. Gatunek preferuje głównie młodsze stadia rozwojowe Fraxino-Alnetum z dominacją Alnus glutinosa w drzewostanie. Rośnie również licznie w Salicetum pentandro-cinereae, a rzadziej – w
Thelypte-rido-Betuletum pubescentis, Molinio-Franguletum i w
zbioro-wisku nieleśnym o cechach pośrednich Scheuchzerio-Caricetea
nigrae/Molinion.
EFEKTYWNOŚĆ DWÓCH TECHNIK KRIOPREZERWA-CJI W ZABEZPIECZANIU GAMETOFITÓW PAPROCI Makowski Damian1, Mikuła Anna2, Rybczyński Jan3. 1–3Ogród Botaniczny – Centrum Zachowania Różnorodności Biologicznej PAN, ul. Prawdziwka 2, 02-973 Warszawa, 1 damian1718@po-czta.onet.pl, 2mikula@obpan.pl, 3jjryb@obpan.pl
Krioprezerwacja jest obecnie uznawana za jedną z najbezpiecz-niejszych metod długoterminowego przechowywania różnorod-nego materiału roślinróżnorod-nego. Materiałem doświadczalnym były gametofi ty czterech gatunków paproci: Osmunda regalis,
As-plenium adiantum-nigrum, AsAs-plenium cuneifolium i Dicksonia fi brosa, pochodzące z kultur in vitro. W celu porównania
efek-tywności w zabezpieczaniu żywotności gametofi tów przebadano dwie techniki krioprezerwacji – kapsułkowania-dehydratacji oraz kapsułkowania-witrifi kacji. Pierwsza technika polegała na zasto-sowaniu 2-tygodniowej prekultury (0,25 M sacharoza i 0,01 ml ABA), 72 h traktowania roztworami sacharozy (0,5, 0,75 i 1 M) i 5 h desykacji powietrznej oraz mrożenia w ciekłym azocie. W drugiej technice zakapsułkowane gametofi ty potraktowano przez 0,5, 1, 2 i 3 h roztworem witrifi kacyjnym PVS3 oraz za-mrożono w ciekłym azocie. Przeprowadzone eksperymenty wy-kazują, że obie techniki krioprezerwacji są skuteczne i mogą być wykorzystane w krioprzechowywaniu gametofi tów paproci.
INICJACJA I ROZWÓJ LIŚCIA MIKROFILOWEGO U WIDLICZKI SELAGINELLA SP.
Punda Anna. Uniwersytet Wrocławski, Instytut Biologii Roślin,
ul. Kanonia 6/8, 50-328 Wrocław, anna-punda@wp.pl
Ze względu na odmienne pochodzenie ewolucyjne liści mikro-fi lowych, ich morfogeneza może zachodzić w sposób odmien-ny niż morfogeneza liści makrofi lowych. Przebieg tego procesu jest słabo poznany, co kontrastuje z dobrze poznanym rozwojem makrofi li pozostałych roślin naczyniowych. Przeprowadzono analizę sposobu inicjacji i rozwoju zawiązka liścia mikrofi lowe-go u dwóch przedstawicieli Lycophytina – Selaginella martesii Spring i S. kraussiana (Kunze) A. Brown. Sekwencja zdarzeń prowadzących do powstania liścia mikrofi lowego u widliczki jest stała. Pierwszym symptomem inicjacji zawiązka jest wzrost jednej z komórek strefy peryferycznej w kierunku antyklinal-nym. Następnie komórka ta przechodzi nierównocenny podział formatywny, w wyniku którego powstaje komórka apikalna liś-cia. Komórka ta dzieli się regularnie wahadłowo – odkłada po-chodne na przemian po stronie doosiowej i odosiowej. Odcinanie kolejnych segmentów i dalsze podziały w ich obrębie prowadzą do uwypuklenia organu bocznego i jego wzrostu osiowego. Dzię-ki nabyciu przez komórDzię-ki zdolności do przechodzenia podziałów peryklinalnych dochodzi do zwiększenia liczby warstw komórek (pogrubienia) u podstawy powstającego mikrofi la, a następnie do inicjacji prokambium. W kolejnych etapach rozwoju liścia mi-krofi lowego dochodzi do waskularyzacji liścia i połączenia jego wiązki przewodzącej ze stelą łodygi oraz dalsze różnicowanie tkanek i wzrost liścia. Mimo odrębnego ewolucyjnego pocho-dzenia liści mikrofi lowych ich morfogeneza przypomina rozwój liści makrofi lowych u paproci.
XII Sekcja Pteridologiczna
115
AZOLLA FILICULOIDES (AZOLLACEAE) W POLSCE
– ROZMIESZCZENIE, BIOLOGIA I EKOLOGIA
Szczęśniak Ewa. Uniwersytet Wrocławski, Instytut Biologii
Ro-ślin, ul. Kanonia 6/8, 50-358 Wrocław, ewaszcz@biol.uni.wroc.pl Rodzina Azollace obejmuje jeden rodzaj paproci, pływających na powierzchni wód, notowanych w strefach tropikalnych i umiar-kowanych. Gatunki z rodzaju Azolla są jednymi z najmniejszych paproci występujących na Ziemi. Ich współżycie z Anabaena
azollae jest jedyną znaną mutualistyczną symbiozą między
pte-ridofi tami a wiążącymi azot atmosferyczny prokariotami. Azolla
fi liculoides jest najbardziej mrozoodpornym gatunkiem, osiąga
długość 2,5–4 cm i tworzy na powierzchni wody maty do 20 cm grubości. A. fi liculoides została wprowadzona do Europy pod koniec XIX wieku i aż do końca XX wieku była traktowana w Polsce jako efemerofi t. W ciągu ostatnich 15 lat odnotowano ją na 6 stanowiskach w południowo-zachodniej Polsce. Dwa sied-liska wraz z gatunkiem zniszczono, pozostałe wystąpienia nadal istnieją. A. fi liculoides pojawia się w wodach eutrofi cznych i ska-żonych, w starorzeczach i antropogenicznych zbiornikach, gdzie tworzy maty do 10 cm grubości. Pozostaje sterylna i rozmnaża się wegetatywnie. Mrozoodporność polskich populacji jest większa niż podawana w literaturze; paprociom udało się przetrwać mro-zy do –22°C. Wielkość populacji jest bardzo zmienna w czasie sezonu wegetacyjnego. Latem i jesienią A. fi liculoides zastępuje rodzime pływające zbiorowiska roślinne, budowane przez
Spiro-dela i Lemna. Literatura: Szczęśniak E., Błachuta J., Krukowski
M., Picińska-Fałtynowicz J. 2009. Distribution of Azolla fi
licu-loides Lam. (Azollaceae) in Poland. Acta Soc. Bot. Pol. 78 (3):
241–246; Weber E. 2005. Invasive Plant Species of the World. CABI Publishing. 548 pp.
ZMIENNOŚĆ PAPROCI Z KOMPLEKSU DRYOPTERIS
AFFINIS W POLSCE ŚRODKOWEJ
Woziwoda Beata1, Podsiedlik Marek (student)2. Uniwersytet
Łódzki, 1Katedra Geobotaniki i Ekologii Roślin, 2Katedra Ochro-ny Przyrody, ul. Banacha 12/16, 90-237 Łódź, 1woziwoda@biol. uni.lodz.pl, 2adeno2@op.pl
Praca przedstawia zmienność morfologiczną i ekologiczną osob-ników z grupy Dryopteris affi nis, rosnących na 16 izolowanych stanowiskach niżowych. Na podstawie wyników analizy 17 cech morfologicznych wyróżniono w obrębie kompleksu 2 gatunki:
Dryopteris borreri (Newman) Newman ex Oberh. et Tavel oraz Dryopteris cambrensis (Fraser-Jenkins) Beitel et W.R. Buck
(nie stwierdzono dotychczas występowania nerecznicy mocnej
Dryopteris affi nis (Löwe) Fraser-Jenkins). Stanowiska paproci
z kompleksu D. affi nis charakteryzuje szerokie spektrum warun-ków siedliskowych. Większość z nich zlokalizowana jest w mo-nokulturach sosnowych, porastających oligotrofi czne i kwaśne siedliska borowe (często są to zalesienia porolne). Część notowań związana jest z antropogenicznymi drzewostanami brzozowymi, jodłowymi i osikowymi oraz ze zbiorowiskami zaroślowymi z klasy Rhamno-Prunetea. Sporadycznie paprocie te notowano na mezo- i eutrofi cznych siedliskach grądu Tilio-Carpinetum i łęgu Fraxino-Alnetum.
PAPROCIE DRZEWIASTE I EPIFITYCZNE STANU QUEENSLAND W AUSTRALII
Zenkteler Elżbieta. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza,
In-stytut Biologii Eksperymentalnej, Zakład Botaniki Ogólnej, ul. Umultowska 89, 61-614 Poznań, elzbieta.zenkteler@amu.edu.pl Na pograniczu rozległego stanu Queensland i Nowej Południo-wej Walii leży Brisbane ze swoimi trzema ogrodami botanicz-nymi i okoliczbotanicz-nymi parkami narodowymi, w których wykona-no fotografi e prezentowanych w wykładzie gatunków paproci. W obszarze tym ścierają się klimat zwrotnikowy z klimatem ste-powym półkuli południowej, co sprzyja bogactwu pteridofl ory, skupiającej przedstawicieli obydwu stref klimatycznych. W liś-ciastych lasach zimozielonych o charakterze podzwrotnikowym występują gatunki antarktyczne z rodzaju Dicksonia i Cyathea w sąsiedztwie tysiącletnich matuzalemów Nothofagus moorei. W piętrze koron dominują liczne epifi ty Asplenium
australasi-cum, A. polyodon, Dictymia brownii, Vittaria oraz bujne okazy Platycerium. Bogate runo leśne zasiedlają dużymi płatami
ga-tunki z rodzajów Davalia, Pellaea czy Adiantum (sylvaticum,
hispidulum, formosum, atroviride) oraz mchy i porosty.
Szcze-liny skalistych klifów krateru w Parku Narodowym Springbro-oke masowo porastają Hymenophyllum australe i H. marginalis z grupy paproci błoniastych. To ogromne bogactwo gatunkowe w zaskakującym niekiedy sąsiedztwie (występowanie paproci epifi tycznych na paprociach drzewiastych) składa się na niezwy-kle interesujący obraz pteridofl ory australijskiej.