Katedra Ekonomii i Zarządzania, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
Department of Economics and Management, Wrocław University of Environmental and Life Sciences
W opracowaniu przedstawiono skalę i formy wsparcia rolnictwa dolnośląskiego po 2004 r. Na podstawie ankietyzacji 60 rolników gospodarujących na terenach 5 wybranych powiatów stwierdzono, że powszechnie korzystano z dopłat bezpośrednich, ze wsparcia z tytułu prowadze-nia produkcji na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowaprowadze-nia (ONW) oraz programów rolnośrodowiskowych. Oceniono poziom znajomości progamów wspierających rolnictwo wśród producentów i zwiększenie dochodu rolniczego z tytułu wsparcia finansowego krajowego i z Unii Europejskiej. Dokonano także próby określenia barier w procesie wdrażania tych instrumentów. SŁOWA KLUCZOWE: gospodarstwo, dopłaty bezpośrednie, instrumenty PROW, Dolny Śląsk
WSTęP
Po roku 2004 rolnictwo polskie objęte zostało instrumentami finansowymi Wspólnej Polityki Rolnej2. Do roku 2006 podstawowym instrumentem wsparcia był Europejski
1 Opracowanie powstało w ramach projektu badawczego MNISW pt. Ocena realizacji celu pro-dukcyjno-ekonomicznego rolnictwa dolnośląskiego w warunkach zrównoważonego rozwoju, nr N N114 207834 realizowanego przez IRWiR PAN w Warszawie.
2 Piszą o tym m.in.: UKIE, 2004. Implikacje reformy Wspólnej Polityki Rolnej dla polskiego rol-nictwa i obszarów wiejskich.
Do cytowania – For citation: Kutkowska B., Pilawka T., 2010. Wdrażanie instrumentów wspólnej polityki rolnej w gospodarstwach woj. dolnośląskiego po 2004 roku. Zesz. Nauk. UP Wroc., Rol., XCVII, 578, 189–204.
Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej3, z którego pochodziły środki pieniężne na do-płaty bezpośrednie, interwencję rynkową oraz działania modernizacyjne i rozwojowe zebrane w dwa programy operacyjne, a mianowicie Sektorowy Program Operacyjny „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego i rozwój obszarów wiejskich” oraz Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich4. Z Funduszu tego finansowany był również program SAPARD uruchomiony w okresie przedakcesyjnym, który wspierał programy dostosowawcze polskiego rolnictwa do warunków gospodarki rynkowej Unii Europej-skiej. Od roku 2007 Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej został zastąpiony przez dwa nowe, tj. Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) oraz Europejski Fundusz Gwarancji Rolnej (EFGR)5. Celem tego pierwsze-go jest finansowanie działań z zakresu polityki rozwoju wsi poprzez m.in.: równoważenie rozwoju sektora rolnego i leśnego, podnoszenia konkurencyjności gospodarki rolno-żyw-nościowej, polepszanie struktury zatrudnienia, poprawę stanu środowiska naturalnego, poprawę dostępności usług oraz podnoszenie jakości życia na terenach wiejskich. Środki finansowe w ramach EFGR przeznaczone są na wypłatę środków finansowych w ramach działań ujętych w I filarze Wspólnej Polityki Rolnej (płatności bezpośrednie oraz środki regulacji rynków rolnych, takie jak interwencja i refundacje wywozowe).
CEL I mETODY BADAń
Celem opracowania było określenie skali wsparcia finansowego gospodarstw rolnych w województwie dolnośląskim po okresie integracji z UE oraz próba oceny wdrażania instrumentów PROW6 i dopłat bezpośrednich w gospodarstwach rolnych zlokalizowa-nych w wybrazlokalizowa-nych powiatach województwa dolnośląskiego. Powiaty wybrane zostały w sposób celowy jako reprezentacja 5 regionów funkcjonalnych obszarów wiejskich Dol-nego Śląska7. Są to powiaty: Bolesławiec, Chojnów, Góra, Kamienna Góra i Ząbkowice Śląskie.
Badania przeprowadzone były w latach 2008/2009, a dotyczyły danych liczbowych za lata 2004–2007. Do badań, na podstawie wyboru celowego8, wybrano 60 gospodarstw rolnych, po 12 w poszczególnych powiatach. Materiały empiryczne pochodziły z dwóch podstawowych źródeł, a mianowicie z dokumentacji Oddziału Terenowego Agencji Re-strukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, a także ze źródła pierwotnego, czyli z gospo-darstw rolnych. W kwestionariuszu przy użyciu którego badano gospogospo-darstwa, zawarto pytania dotyczące ogólnej ich charakterystyki, oceny funkcjonowania Wspólnej Polityki
3 Rozporządzenie Rady (WE) NR 1257/1999 z dnia 17 maja 1999. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich z Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej.
4 PROW 2004–2006.
5 Rozporządzenie Rady (WE) 1290/2005 z dnia 21 czerwca 2005 roku w sprawie finansowania wspólnej polityki rolnej.
6 Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich.
7 Regiony funkcjonalne zostały uwzględnione w Strategii Rozwoju Obszarów Wiejskich Woje-wództwa Dolnośląskiego z roku 2001.
Rolnej oraz wykorzystania płatności obszarowych i instrumentów w ramach Planu Roz-woju Obszarów Wiejskich. Przy opracowywaniu materiałów sięgano również do staty-styki powszechnej GUS, US we Wrocławiu, materiałów Ministerstwa Rolnictwa i Roz-woju Wsi oraz informacji literaturowych.
ChARAkTERYSTYkA ROLNICTWA DOLNOśLąSkIEGO
Rolnicy dolnośląscy gospodarują na areale około 1 mln ha użytków rolnych, co sta-nowi 6,2% zasobu krajowego. Na Dolnym Śląsku funkcjonuje obecnie 115 tys. gospo-darstw, z czego 73 tys. to gospodarstwa o powierzchni powyżej 1 ha UR. W ciągu kilku ostatnich lat, od roku 2002 ich liczba systematycznie zmniejsza się i do roku 2007 ubyło ich 18%, zwłaszcza w grupie obszarowej do 2 ha, w której spadek wyniósł aż 53%. O 21% natomiast wzrosła liczba gospodarstw dużych, powyżej 50-hektarowych. Działal-ność rolniczą prowadzi aktualnie aż 95% gospodarstw, podczas gdy w roku 2002 odsetek ten wynosił 71% (Materiały US we Wrocławiu 2008). W okresie transformacji gospodar-czej ujawniło się zjawisko wycofywania się użytkowników gospodarstw z działalności rolniczej, jednak bez wyzbywania się zasobów ziemi. Po integracji z UE, a zwłaszcza po wprowadzeniu systemu dopłat bezpośrednich, gospodarstwa te wznowiły działalność rolniczą. Tylko dla 30% gospodarstw domowych z użytkownikiem gospodarstwa indy-widualnego głównym źródłem dochodów jest produkcja rolnicza, dla 57% gospodarstw podstawą egzystencji rodzin rolniczych jest praca najemna.
Dolny Śląsk cechuje znaczne zróżnicowanie warunków do produkcji rolniczej. Wy-stępują tutaj obszary o sprzyjającym rolnictwu klimacie i doskonałych glebach, jak również rejony o charakterze problemowym z punktu widzenia działalności rolniczej (Sudety i Podsudecie). Region ten posiada walory krajobrazowe, turystyczne i lecznicze, które stwarzają znakomite podstawy rozwoju, także dla obszarów wiejskich (Kutkowska 2004). Duże regionalne zróżnicowanie rolnictwa i obszarów wiejskich Dolnego Śląska pod względem warunków przyrodniczych i poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego znalazło swój wyraz w Strategii rozwoju obszarów wiejskich województwa
dolnośląskie-go opracowanej przez Urząd Marszałkowski w 2001 r. (Strategia 2001). W jej założeniu
Dolny Śląsk został podzielony na pięć regionów funkcjonalnych obszarów wiejskich (rys. 1). Rozmieszczenie użytków rolnych i gospodarstw w poszczególnych regionach jest nierównomierne. W regionie I – intensywnego rolnictwa jest 43% użytków rolnych i 41% ogółu gospodarstw w województwie. W regionie II – rolniczo-rekreacyjnym znaj-duje się 16% użytków rolnych i 17% gospodarstw, w regionie III – przemysłowo-re-kreacyjno-turystycznym zlokalizowanych jest 14% UR i 15% gospodarstw, w regionie IV – rolniczo-przemysłowym 14% UR i 13% gospodarstw oraz w regionie V – rolni-czo-przemysłowo-rekreacyjnym 13% UR oraz 14% ogólnej liczby gospodarstw rolnych (Kutkowska i wsp. 2007).
192 Barbara Kutkowska, Tomasz Pilawka
ogólnej liczby gospodarstw rolnych [Kutkowska i wsp. 2007].
ħródło: Strategia 2001 Source: Strategy 2001