Skałam i m acierzystym i gleb nazyw am y pow ierzchniow e utw o ry sko rupy ziem skiej, które, w ietrzejąc w określonych w aru nk ach środow iska geograficznego, dostarczają tw orzącym się glebom su b stra tu o specyficz nym uziarnieniu. m orfologii i w łaściw ościach fizycznych oraz chem icz nych.
Skały wchodzące w skład skorupy ziem skiej dzielą się na trzy zasad nicze grupy:
A. Skały m agm owe. B. Skały osadowe.
C. Skały przeobrażone (m etam orficzne).
A. SK A Ł Y MAGMOWE
S kały m agm ow e to zespoły m in eraln e pow stałe przez zakrzepnięcie gorącego, natu raln eg o stopu krzem ianow ego, zwanego magmą. Proces ten może zachodzić w głębi skorupy ziem skiej, na jej pow ierzchni lub pod pow ierzchnią w w aru nkach pośrednich.
W zależności od głębokości oraz w arunków tem p e ra tu ry i ciśnienia zastygania m agm y lub law y pow stają:
1. Skały m agm ow e głębinowe. 2. Skały m agm ow e w ylew ne. 3. Skały m agm ow e żyłowe.
1. S k a ły m agm ow e głębinowe k rzepn ą przypuszczalnie w głębokości kilku kilom etrów pod pow ierzchnią ziemi w w aunkach wysokiego ciśnie nia i stopniow o obniżających się te m p e ra tu r. S tru k tu ra ich jest dlatego zazwyczaj ziarnista, niekiedy p orfirow ata. a tek stu ra zbita bezładna lub lekko kierunkow a. Do w ażniejszych skał glebotw órczych m agm ow ych głębinow ych w y stęp u jący ch w Polsce należą: gran ity, sjen ity , dioryty, gabra.
1.1. G r a n i t y pow stają w w y n ik u różnych procesów genetycznych w głębi skorupy ziem skiej. G łów nym i składnikam i są kw arc, skaleń p o ta sowy lub sodowy oraz plagioklazy. K w arc w ystęp uje zw ykle w ilości 20-30%, czasem zaw artość jego dochodzi do 40%, a niekiedy naw et do 50%. Skaleń potasow y w ystępu je jako m ikroklin, rzadziej ortoklaz barw y białej do różowej. Z iarna skaleni są często zm atow iałe od produktów w ietrzenia (np. kaolinit, sery cyt), n a ogół jedn ak są przezroczyste. P la gioklazy m ają najczęściej m akroskopow o b arw ę m lecznobiałą, szarą, zie lonkaw ą, rzadziej różową. N ajpospolitszym m inerałem ciem nym jest bio ty t. Z aw artość jego w ah a się od k ilk u do k ilk u n a stu procent, rzadko przekracza 20%. M inerał ten tw orzy blaszki błyszczące, praw ie czarne, b ru natne, rzadziej zielone. B arw a zielona jest często pow odow ana w ie trzeniem . W biotycie w y stęp u ją w rostki cyrkonu, m agn etytu , apaty tu, o rty tu , ru ty lu . W g ran itac h rzadko w y stę p u ją am fibole, pirokseny, m u- skowit, cyrkon, a p a ty t i m agnetyt. Z aw artość S i0 2 w ynosi 60-80%, żelaza, m agnezu i w apnia jest m ała. G ran ity z p rzew agą skaleni sodow o-w ap- niow ych nad potasow ym i n azyw ane są granodiorytam i.
Na podstaw ie w y stępu jący ch obok skaleni i kw arcu innych m in e ra łów w yróżnia się kilk a odm ian granitów , z k tó ry ch w ażniejsze to g ran it dw um ikow y (właściwy), biotytow y, m uskow itow y, hornblendow y.
Z w ietrzelina g ran itow a m a zazwyczaj w częściach ziem istych skład m echaniczny piasków glin iasty ch lub glin. Cechą charak tery sty czn ą zwie- trzelin y granitow ej jest duża zaw artość ziarn kw arcu. Z g ranitów g rub o ziarn istych pow stają zw ietrzeliny łatw o przepuszczalne, z drobnoziarni stych — tru d n iej przepuszczalne. Z w ietrzelin a m a różną zasobność skład ników m ineralnych, jest bogata w potas, uboga w inne pierw iastki, szczególnie w wapń. Stąd ten d en cja do pow staw ania gleb kw aśnych.
1.2. S j e n i t y są pod w zględem b arw y i zaw artości m inerałów ciem nych podobne do granitu , ew en tualn ie nieco ciem niejsze. Zaw artość k w
ar-cu n ie je s t w iększa od 10%. S kalen ie potasow e w y stę p u ją w postaci o rto - klazu lub m ikroklinu. Często sp o tyk a się oligoklazy lub andezyn. W śród m inerałów ciem nych w y stęp u je h o m b le n d a zielona lub biotyt, n iek iedy piroksen. W skład m in erałó w akcesorycznych w chodzi cyrkon, ap atyt, ty ta n it, koru n d . W śród m inerałó w w tó rn y ch głów ną rolę o d g ry w ają chlo- ry ty i epidot. S jen ity w ietrzeją łatw iej od g ranitó w i d a ją zw ietrzelin ę d robnoziarnistą.
1.3. D i o r y t y sk ład ają się głów nie z plagioklazów i h o m b lendy . W m niejszych ilościach w y stę p u ją p irokseny i biotyt, rzadko skaleń po tasow y i kw arc. Zaw artość krzem ionki jest niew ielka, dużo je st n ato m iast żelaza, m agnezu i w apnia. Sum a składników alkalicznych jest m niejsza niż w skałach kw aśn ych i sjen itach . B arw a d io ry tó w jest szara, rzadko z odcieniem różow ym . O dm iany bogate w m in e rały ciem ne są ciem no szare, p raw ie czarne. Z w ietrzelin a jest uboga w k w arc i c h a ra k te ry z u je się w częściach ziem istych składem m echanicznym iłów lub glin ciężkich.
1.4. G a b r a m ają skład chem iczny analogiczny do bazaltów , zab ar w ienie ciem ne, n iekiedy p raw ie czarne do ciem nozielonego. G łów nym i składnikam i są a n o rty t i piroksen. Jak o m in e rały tow arzyszące w y stę p u ją h o rnb lend a i biotyt, a poboczne —■ m ag nety t, apatyt, ilm enit, ty ta n it. Skała ta je st -bogata w żelazo i m agnez, a uboższa w krzem ionkę. S tąd też zw ietrzelina jest d ro b n o ziarn ista i bogata w w ap ń oraz m agnez.
2. S k a ły m ag m ow e w y le w n e pow stają w sk u tek zastygania m agm y i law y n a p ow ierzchni ziem i w w a ru n k a ch norm alnego ciśnienia i szybko obniżających się tem p e ra tu r.
W zw iązku z w a ru n k a m i kry stalizacji skały m agm ow e w ylew ne od znaczają się s tru k tu rą porfirow ą, sk ry to k ry staliczn ą lub szklistą oraz tek s tu rą p o ro w atą lub zbitą. Do najczęściej sp o ty kan ych w Polsce sk ał m ag m ow ych w y lew ny ch należą: trach ity , andezyty, bazalty, ryolity.
2.1. T r a c h i t y są skałam i nasyconym i krzem ionką z przew agą ska lenia potasow ego n a d plagioklazam i. W yróżnia się tra c h ity zw yczajne z p rak ry ształam i sa n id y n u lub ortoklazu, oligoklazem , b iotytem i h o m - blendą. W śród m inerałów pobocznych i akcesorycznych w y stępu ją: apa tyt, m ag netyt, ru ty l, ty ta n it, try d y m it, cyrkon. Z m inerałów w tó rn y ch w y stęp u ją ch lory ty, epidot, k a lc y t i chalcedon. Do drugiej g ru p y należą tra c h ity alkaliczne b ogate obok skalenia potasow ego w albit.
T rach ity peralkaliczne w reszcie za w iera ją m inerały z g ru p y p iro k se - nów i am fiboli alkalicznych. S kład chem iczny jest podobny do sjenitów , zaznacza się jed n ak w iększa zaw artość krzem ionki. B arw a tra c h itó w je st zazwyczaj jasnoszara, różowa, żółtaw a, czerw onaw a lu b b ru n atn a . S tru k
-tu ra porfirow a. W ietrzeją bardzo w olno i d a ją zw ietrzelinę ubogą w składniki, szczególnie w Ca i Mg.
2.2. A n d e z y t y m ają skład m in e raln y podobny do diorytów . G łów ne sk ład n ik i a n d ezy tu to plagioglazy oraz am fibole lub pirokseny. B arw a ciem noszara, s tru k tu ra porfirow a. W ietrzeją dość szybko. Z w ietrzelina m a zazw yczaj d ro b n e uziarnienie, je st tru d n o przepuszczalna i bogata w żelazo.
2.3. B a z a l t y sk ład ają się z plagioklazów zasadow ych bogatych w k rzem ian w apnia, piroksenów , o liw in u i hornblendy, b io ty tu i m agnetytu. W ystępu ją też a p a ty t i niek ied y kw arc. B azalty w stan ie św ieżym są p raw ie -czarne, zw ietrzałe są b ru n atn e. S tru k tu ra często porfirow a. B azalt bogaty w oliw in ■(> 50%) n azy w an y jest bazaltem oliW inowym. B azalty w ie trz eją tru d n o i d a ją gleby p ły tk ie, kam ieniste. Od góry zw ietrzelina m a w częściach ziem istych skład m echaniczny pyłów o stosunkow o m ałej ilości części koloidalnych. Z w ietrzelina zaw iera pew ne ilości form alofa- now ych. W Polsce w y stę p u je k ilk a odm ian 'bazaltów o różnym składzie chem icznym .
3. S k a ły m agm ow e ży ło w e p o w stają w w aru n k ach p o ś r e d n i c h w w y n ik u przem ieszczenia m agm y w pobliże pow ierzchni ziem i. W zw iązku z w y ra ź n ą dw ufazow ością pow staw an ia skały m agm ow e żyłow e m ają różne s tru k tu ry — ziarnistą, p o rfiro w a tą i porfirow ą, te k s tu ry jed n a k zazw yczaj zbite i bezładne, nieraz uporządkow ane. W śród w ażniejszych skał żyłow ych należy w ym ienić: p eg m aty ty, diabazy, aplity, lam profiry.
3.1. P e g m a t y t y zaw ierają kw arc, skalenie alkaliczne, m uskow it oraz m in erały dodatkow e, jak g ran aty , tu rm alin, topaz, łyszczyki litow e, epidot, o rty t, beryl, ap aty t, fluo ryt, k a sy te ry t, w o lfram it oraz związki m in eraln e ziem rzadkich. W zależności od sk ład u m ineralnego w yróżnia się p e g m aty ty skaleniow e, łyszczykowe, turm alinow e, berylow e, topazo- we, litow e, złotonośne, grafito w e itp. W składzie chem icznym przew aża S i0 2 (~70°/o). Dużo jest alkaliów (±10% ). Często w y stę p u ją p ierw iastki śladow e: B, Be, Li, W, Ta, Ce, Se, Y, Th, Sn, Zr i inne.
3.2. D i a b a z y m a ją skład chem iczny podobny do gabra. W porów n a n iu do gabra są one nieco zm ienione pod w pływ em czynników d y n a m icznych i h y d ro term aln y ch (silniej zm ienione diabazy stanow ią niekiedy skały przejściow e do zieleńców, k tó re zaliczane są do skał m etam o rficz nych). G łów nym i składnikam i diabazów są plagioklazy i pirokseny. B ar w a jest ciem na, niekiedy praw ie c zarn a lub zielonkaw a. Czasem w idać p rak ry sz ta ły skalen i i m inerałó w ciem nych. Z w ietrzeliny diabazów za w ie ra ją znaczne ilości m in erałó w ilasty ch i są k o rzystny m su b stratem gleb, przew ażnie bru n atn y ch .
Ze zw ietrzeliny skał m agm ow ych in situ (na m iejscu pow stania) pow sta ją najczęściej gleby szkieletow e o m ałej miąższości, szczególnie w te re nach w ysokogórskich o w iększych nachyleniach stoków. W teren ach p ła skich k sz ta łtu ją się najczęściej gleby drobnoziarniste. Skały m agm ow e g ru b o ziarn iste w ie trz eją łatw o i głęboko, gdy tym czasem skały m agm ow e drobnoziarniste są bardziej odporne na w ietrzenie. Skały ubogie w k rze m ionkę w ietrzeją łatw iej od skał bogatych w ten składnik.
B. SK A Ł Y OSADOW E
Skały osadow e pow stały na pow ierzchni ziemi, na dnach jezior, m órz i oceanów, jak rów nież w korytach rzecznych. P ow stają one przez p rze m ieszczanie i osadzanie różnego rodzaju zw ietrzelin skał pochodzenia organicznego i nieorganicznego, z p roduktów w y trącan ia z roztw orów w odnych i z pro d uktó w działalności organizm ów n a pow ierzchni ziemi.
C h arak ter zw ietrzeliny zależy głów nie od składu m ineralnego skały w ietrzejącej, k lim atu i m orfologii terenu. N a p rzy k ład w klim acie suchym i półsuchym zaznacza się ten den cja do akum ulacji w apnia w górnej częś ci osadów w ietrzejących, a w klim acie w ilgotnym i gorącym zaznacza się akum ulacja glinu i żelaza oraz znaczne zubożenie w krzem ionkę. W zależ ności od składu chem icznego pow stająca zw ietrzelina uzyskuje c h a ra k te rystyczne zabarw ienie. W czasie tra n sp o rtu i sedym entacji n astęp u je zróżnicow anie geochem iczne poszczególnych pierw iastków w zależności od stopnia ich rozpuszczalności w roztw orach przy zm ieniających się w arunk ach ciśnienia i tem p e ra tu ry środow iska. Poszczególne gru p y skał osadow ych różnią się od siebie nieraz bardzo znacznie składem m in e ral nym , chem icznym i uziarnieniem .
Skały osadowe skład ają się z m ateriałów pochodzenia allogenicznego (w ytw orzonych poza m iejscem sedym entacji) i z m ateriałów pochodzenia autogenicznego (w ytw orzonych w m iejscu osadzenia). S kładnikam i allo- genicznym i są zazwyczaj kw arc, skalenie, m iki, m inerały ciężkie i od łam ki skał. Pochodzenie autogeniczne m ają zazw yczaj glaukonit, w ęgla ny, siarczany, chlorki, fosforany, tlenki i siarczki żelaza.
Na teren ie Polski wśród skał m acierzystych gleb najw iększą rolę od g ry w ają skały osadowe plejstoceńskie i holoceńskie.
W śród skał osadowych, w zależności od składu m ineralnego i genezy, w yróżnia się:
1. Skały osadowe okruchow e (klastyczne). 2. Skały osadowe organogeniczne i chemiczne.
W opracow aniu tym g ru p a skał osadow ych okruchow ych o bejm u je w yróżnian e w edług podziału A. Bolewskiego i M. T urnau-M oraw skiej z r. 1963 (A. Bolewski, M. T u rn au -M oraw ska — P etro g rafia, 1963) osa
do we skały okruchow e i skały ilaste. U trzym anie tych dw óch grup (osa dow e skały okruchow e i skały ilaste) przy obecnych k ry te ria c h rozróż n ian ia stw orzyłoby w jed n y ch p rzy pad k ach alternaty w no ść przy kw alifi k ow aniu (niektóre iły, pyły ilaste w edług P.T.G.), w d ru g ich — potrzebę rozdziału do dwóch g ru p skał zaliczanych dotąd do jednej, np. gliny lek kie i średnie do skał okruchow ych, n iek tó re ciężkie do ilastych.
1. S k a ły osadowe okruchow e sk ład ają się w przew adze z okruchów i ziarn pow stałych ze zw ietrzenia różnych skał. O kruchy i ziarna zw ie trzałych skał p ierw otnych pozostają n a m iejscu swego pow stania, albo też pod w pływ em czynników tra n sp o rtu jąc y c h (np. działania lodowców, wód płynących, w iatró w i innych) m ogą być przeniesione n a znaczne od ległości i osadzane w postaci skały okruchow ej luźnej. N iektóre z tych skał uległy procesom diagenezy, w czasie któ rej luźne osady klastyczne zostały scem entow ane w zwięzłe sk ały okruchow e, złożone z okruchów , ziarn i su bstancji w iążących (spoiwa).
Skały osadow e okruchow e dzielim y na: luźne (nie scem entow ane) oraz scem entow ane.
1.1. S k a ł y o s a d o w e o k r u c h o w e l u ź n e . W śród nich (nie scem entow anych) w yróżnia się m iędzy innym i: gruzy, żw iry, piaski, gli ny, iły, u tw o ry pyłow e różnej g e n e z y 9, lessy, naszory kam ieniste i żw i rowe.
1.1.1. G r u z y są skałam i złożonym i z o stro k raw ęd zisty ch (nie obto czonych) okruchów skał, m inerałów i odłam ków m inerałów o śred n icy w iększej od 1 mm, nie tra n sp o rto w a n y c h lub tra n sp o rto w a n y c h na nie w ielkie odległości, bardzo odpornych na obtaczanie. P rz y k ła d e m gruzu są piargi, gruzow iska lub rum osze skalne.
1.1.2. Ż w i r y są skałam i złożonym i w przew adze z odłam ków skał, m inerałów o śred nicy 1,0-20,0 mm, o kraw ędziach obtoczonych w sk u tek tra n sp o rtu m ate ria łu skalnego w środow isku w odnym i lądow ym . W y stę p u ją najczęściej w osadach czw artorzędow ych, w u tw o rach starszy ch są na ogół scem entow ane.
W zależności od genezy w yróżnia się żw iry zw ałow e i w odnego po chodzenia 10.
9 Z w y ją tk iem lessó w .
10 W edług n iektórych autorów w p oszczególn ych grupach sk ał osad ow ych okru ch ow ych przy p od ziale ich na p o d sta w ie g en ezy w yróżn ia się ró w n ież sk ały rezy d u alne, np. rezyd u aln e żw iry, piaski, g lin y itp. W edług n in iejszeg o podziału rodzaj g leb y ok reśla się w tak ich przypadkach biorąc pod u w agę k la sy fik a cję sk ały w y j ścio w ej pod legającej w ietrzen iu , a nie k la sy fik a cję produktu w ietrzen ia ; np. jeżeli su b strat g leb y sta n o w i zw ietrzelin a granitu, rodzaj gleb y ok reślam y jako „gleba w y tw o rzo n a z gran itu ”, a n ie „z g lin y rezy d u a ln ej”. S k ałą m acierzystą gleb y jest w tym przypadku sk ała m agm ow a, nie sk ała osadow a.
—- Ż w i r y z w a ł o w e to u tw o ry ak u m u lacji lodowcowej, zaw ie rające przew agę fra k c ji żw irow ej (o średnicy cząstek w iększej od 1 mm). U łożenie elem entów składow ych jest zazw yczaj bezładne. Cechą szczegól n ą żw irów zw ałow ych jest złe w yso rto w an ie i urozm aicony skład m ine- ralno-p etrog raficzny.
—- Ż w i r y w o d n e g o p o c h o d z e n i a to u tw o ry w odnolodow - cowe lub rzeczne, zaw ierające rów nież przew agę frak cji żw irow ej i od znaczające się w arstw ow aniem . W żw irach m orskich lub rzecznych za znacza się często rytm iczność u w arstw ien ia oraz praw idłow ość w ułoże n iu dłuższych osi otoczaków.
Z utw orów żw irow ych ze w zględu n a ich d u żą przepuszczalność i b a r dzo m ałą podsiąkliw ość najczęściej pow stają gleby suche, zw ane często przepalczyskam i.
1.1.3. P i a s k i skład ają się z okruchów m in erałó w i skał o średnicach przew ażnie od 1,0 do 0,1 mm. Mogą one pow staw ać w środow isku w od nym i lądow ym w w y nik u w ietrzen ia i tra n sp o rtu . Często są w ielo k rotn ie resedym entow ane. Ich skład m ineralny, k ształt i wielkość ziarn oraz sto pień obtoczenia, w ygładzenia i zm atow ienia pow ierzchni zależy od d łu gości drogi tra n sp o rtu oraz od szybkości sedym entacji.
W składzie m in eraln y m piasków d om inuje kw arc. Jak o dom ieszki w y stęp u ją o k ru ch y skał drobnoziarnistych, m in erały ciężkie odporne na w ietrzen ie i tran sp o rt, glaukonit, skalenie, m in erały ilaste i inne. B arw a piasków zależy głów nie od zaw artości tlenków i w odorotlenków żelaza, glauko nitu oraz od zaw artości skaleni. P iaski ubogie w te składniki są białe lub żółtawe, a bogate — żółte, b ru n a tn e lu b ceglastoczerw one.
W ierzchnie w arstw y piasków osadzonych w plejstocenie uległy p rze kształceniom kriogenicznym w środow isku peryglacjalnym .
W zależności od genezy m ożna wyróżnić: piaski zwałowe, w odnolo- dowcowe, aluw ialne stary ch tarasów akum ulacyjnych, aluw ialne, w y d mowe, m orskie.
—- P i a s k i z w a ł o w e są to różn oziam iste i n a ogół n ie w arstw o w ane utw ory, pow stałe przez bezpośrednie osadzenie przez lodowce. Po w stać też m ogły z glin zw ałow ych przez w y p łu k iw an ie z n ich w m n iej szym lub w iększym stopn iu części spław ialnych. Piaski zw ałow e w y stę pu jące w m iejscach swego pierw otnego pow staw ania nie były w tórn ie tran sp o rto w an e przez w ody pow ierzchniow e, z w y jątk iem słabej segre gacji w odnej i kriogenicznej w okresie peryglacjalnym . W odróżnieniu od piasków w odnego pochodzenia zaw ierają w iększą dom ieszkę części szkieletow ych i są zasobniejsze w glinokrzem iany, z k tó ry ch w trakcie w ietrzen ia u w aln iają się składniki pokarm ow e roślin.
Pol-skie T ow arzystw o G leboznaw cze podziału utw orów glebow ych n a g ru p y m echaniczne) m ogą zaw ierać do 20% części spław ialnych.
W śród piasków zw ałow ych spotyka się stosunkow o rzadko piaski luźne. — P i a s k i w o d n o l o d o w c o w e (fluw ioglacjalne) są to słabo obtoczone piaski osadzone przez w ody lodowcowe n a przedpolach m oren czołow ych (piaski sandrow e). Pokłady piasków w odnolodow cow ych o złej selekcji odznaczają się krzyżow ym u w arstw ien iem oraz do brym p rzeso r tow aniem m ate ria łu w poszczególnych w arstw ach. Pod w zględem składu m echanicznego piaski te należą najczęściej do g ru p y m echanicznej p ia sków luźnych lub piasków słabo gliniastych, a rzadziej do piasków gli niastych. Suche piaski luźne ulegają zw ydm ieniu. Do w odnolodow cow ych piasków p y lastych zalicza się piaski zaw ierające 0-20% części spław ial ny ch oraz 25-40% części pyłow ych. G leby z n ich w ytw orzone odznaczają się lepszym i w łaściw ościam i fizycznym i niż 'gleby w ytw orzone z innych piasków o tej sam ej zaw artości części spław ialnych, n ie zaw ierających fra k c ji pyłow ych w granicach 25-40%. Piaski sandrow e są n a ogół bogate w m in erały łatw o w ietrzejące. Skład m in e raln y oraz stopień w ysortow a- n ia i obtoczenia ziarn zależą od długości tran sp o rtu . Piaski w stre fie bliż szej m oren czołow ych są bogatsze pod względem składu m ineralnego niż piaski w strefie san d ru zew nętrznego.
— P i a s k i a l u w i a l n e s t a r y c h t a r a s ó w a k u m u l a c y j n y c h są to piaski osadzone w epoce plejstoceńskiej przez w ody w p ra - dolinach rzecznych, odznaczające się c h a ra k te ry sty c z n y m w arstw ow aniem . Pod w zględem składu m echanicznego piaski te należą najczęściej do g ru py m echanicznej piasków luźnych lub piasków słabogliniastych, a rza dziej do piasków gliniastych. Suche piaski luźne ulegają zw ydm ieniu. W piaskach stary ch tarasó w rzecznych d o m in u je kw arc, są one więc sto sunkow o ubogie w składniki pokarm ow e.
— P i a s k i a l u w i a l n e w spółczesnych tarasów rzecznych są to zw ykle różnoziarniste w arstw o w an e piaski o ziarnie obtoczonym i błysz czącym, osadzone przez w ody rzeczne w e w spółczesnych dolinach. Są to najczęściej piaski luźne. U legają łatw o zw ydm ieniu.
— P i a s k i w y d m o w e (eoliczne) są to rów noziarniste suche pias ki luźne, przesortow an e przez w ia tr i łatw o przenoszone z m iejsca na m iejsce. Z iarna piasków eolicznych są dobrze obtoczone i m ają pow ierzch nię m atow ą w sk u tek w zajem nego o cierania się w czasie tra n sp o rtu . Skład m in eraln y ty ch piasków zależy od podłoża w ydm y. W piaskach w ydm o w ych w y stę p u ją często lokalne nagrom adzenia m inerałów ciężkich. U w arstw ienie ty ch piasków zm ienia się w kieru n k ach poziom ym i pio now ym i jest najczęściej p rzek ątn e lub krzyżow e. G leby w ytw orzone z piasków w ydm ow ych (eolicznych) lo tn y ch zalicza się do ty p u gleb po czątkow ego stadium rozw ojow ego o niew ykształconym profilu. U trw a
-lone i zalesione piaski w ydm ow e zn ajd u jące się pod długotrw ałym w p ły w em roślinności leśnej (lasów iglastych) m ogą w ykazyw ać cechy zbie- licow ania. Z w ydm ieniu ulegają suche i luźne zarazem piaski różnego po chodzenia geologicznego, a przede w szystkim piaski rzeczne stary ch tarasów akum ulacyjnych.