I. HISTORIA ZAGADNIENIA DOTYCZĄCEGO AKTYWNOŚCI
3. Specyfika życia kobiety wiejskiej
Rola kobiety w małżeństwie określana jest również poprzez sprawowanie przez nią funkcji macierzyństwa. Podstawowym czynnikiem określającym macierzyństwo jako funkcję społeczną są własne doświadczenia kobiet z okresu dzieciństwa. Ogromny wpływ na rolę kobiety w rodzinie i kształtowanie jej postawy jako matki ma byt materialny tej rodziny. Równie ważne znaczenie odgrywają uczucia : serdeczność, opiekuńczość, miłość. Symbolem przeszłości może być wstrząsająca opowieść siedemdziesięcioletniej kobiety, która jako mała dziewczynka bita była za byle co bez litości przez własną matkę, a potem jeszcze okrutniej przez gospodarzy, do których oddano ją na służbę. Chociaż od własnych rodziców nie zaznała ciepła, potrzeba miłości u dziecka była tak silna, że tęskniła za nimi bezgranicznie, gdy wyjechali na pół roku na roboty sezonowe do Niemiec.
„Jeden jedyny raz dostałam z Niemiec od rodziców kartkę. Nosiłam ją co dzień za krowami i do tej kartki się uskarżałam, to mi było trochę lżej.” 1
A oto inny przykład : „Nieraz to nocami robię, jak dzieci śpią, żeby nie widziały, że ja tyle robię, bo mi ich żal, przecież to dzieci, one muszą mieć wolny czas. Ja nie miałam nigdy czasu wolnego i nie miałam okazji dowiedzieć się, co to miłość, nie miałam na to czasu.” 2
Na przykładzie powyższych cytatów widać, jak przeobraża się wizerunek, postawa kobiety wiejskiej – matki. W dawnej wsi – biednej, zacofanej, gdzie rytm życia wyznaczały pory roku i prace z nimi związane, trudno było o litość i współczucie dla kogokolwiek. Matka, która pracowała ciężko ponad siły traktowała swe dzieci przede wszystkim jako siłę roboczą w swoim gospodarstwie. Jeżeli nędza i niedostatek nie pozwalał rodzinie jakoś egzystować – dzieci wynajmowane były do celów zarobkowych. Bieda i ciemnota nakazywała też wiejskiej rodzinie poddawać się naturalnej selekcji. Oznaczało to, że jeśli dziecko było słabe, czy też zachorowało – szkoda było wydawać pieniędzy na znachora czy lekarza. Na ten swoisty, zwyrodniały obraz wiejskiej matki ma wpływ wiele czynników. Z jednej strony były to doświadczenia matek wyniesione z ich własnego dzieciństwa, które upłynęło na ciężkiej pracy, niedostatku i często karach cielesnych. Z drugiej strony – było to dorastanie w trudnych warunkach, następnie zamążpójście w wieku zbyt młodym, często z przymusu. W małżeństwie kobiety te żyły często w biedzie, poniżaniu własnej godności , cierpiąc i pracując ponad siły.
Wzory wychowania były przenoszone automatycznie z pokolenia na pokolenie. Matek w dzieciństwie życie nie oszczędzało – taki sam los czeka ich dzieci. Ciemnota i zacofanie sprzyjała kultywowaniu pewnych wiejskich praktyk i zachowań. Istniało społeczne przyzwolenie stanowiące wręcz ogólnie przyjętą normę zachowań. Wieś w pełni akceptowała i uznawała za zgodny z naturą spartański model wychowywania dzieci.
1 Jagiełło - Łysiowa E., Rola przeorana, dom piękny, Książka i Wiedza, Warszawa 1975, s. 23.
2 Tamże, s. 23.
„Wskutek konieczności przygotowania dzieci do pracy w gospodarstwie, również funkcje wychowawcze rodziny chłopskiej są bardziej, i w innym kierunku, rozbudowane niż w niechłopskich rodzinach. Stosunkowo mniejsze natomiast znaczenie ma sprawa szczęścia osobistego, wobec znacznej identyfikacji interesów rodziny i jednostki.” 3
Środowisko wiejskie zawsze było, jest i pozostanie pewno odmiennym od środowiska miejskiego. W miarę upływu lat zacierają się nieco granice pomiędzy mentalnością wiejską a miejską. Lata sprzed II wojny światowej są jeszcze tym okresem czasu, gdzie różnice pomiędzy tymi światami są ogromne.
Przytoczone wyżej przykłady wskazują na ogromną zmianę w podejściu kobiet do wychowania własnego potomstwa. Doznane w dzieciństwie przykrości oraz wyzysk są złem, przed którym matka, za wszelką cenę, pragnie uchronić swoje pociechy. Dzieci rosną nie tylko po to, by uczestniczyć w procesie produkcji, przyczyniać się do pomnażania ojcowskiego dobytku, ale stają się celem samym w sobie, przedmiotem troski i opieki. Na zmniejszenie obowiązków dzieci w pracy na gospodarce ma wpływ mechanizacja rolnictwa i postęp cywilizacyjny w ogóle.
Zmienił się także stosunek matki i reszty rodziny do problemu kształcenia dzieci . Dużą wagę przykłada się do edukacji, która w oczywisty sposób poszerza horyzonty ludzi młodych, daje im szansę na dokonywanie wyborów w dorosłym życiu.
Specyfika pracy na wsi polega na powtarzalności konkretnych prac, zajęć, czynności, których nie da się odłożyć w czasie czy zaniechać w ogóle. Zajęte edukacją starsze dzieci nie mogą zajmować się gospodarstwem. Powoduje to większy zakres obowiązków po stronie rodziców i ewentualnie pozostałego rodzeństwa. W praktyce oznacza to tak naprawdę wzięcie większych obowiązków na barki kobiety. Mimo wszystko obciążenie dzieci pracą na roli w latach powojennych i nam współczesnych jest nieporównywalnie mniejsze niż w przeszłości. Z jednej strony mają na to wpływ - wspomniane wcześniej - mechanizacja rolnictwa i postęp cywilizacyjny, z drugiej strony - nastąpiły zmiany obyczajowości. Sam fakt zrozumienia, głównie przez
3Gałęski B., Socjologia wsi. Pojęcia podstawowe, PWN, Warszawa 1966, s. 69.
matkę, podmiotowego znaczenia jej potomstwa, powoduje w konsekwencji zmiany w procesie wychowania dzieci. Młodzi ludzie traktowani są inaczej. Praca na wsi była, jest i będzie. Dzieci muszą angażować się w życie rodziny, pomagać rodzicom w pracy.
W zamian traktowani są jak pełnowartościowi członkowie rodziny, którym rodzice nie zabierają dzieciństwa i młodości, inwestują natomiast w ich rozwój i edukację.
Charakterystyczną cechą rodzin wiejskich była i jest nadal wielopokoleniowość.
Struktura taka z góry określa hierarchię, podział obowiązków, role poszczególnych domowników. Przez wiele lat krystalizował się model rodziny, gdzie powszechnie uznawane autorytety określały kanony zachowań czy ocenę moralności kobiet wiejskich.
„Postaciami, wokół których koncentrowało się społeczne działanie ludności wiejskiej społeczności w przeszłości, byli tradycyjnie ksiądz i nauczyciel.” 4
Niewątpliwie najbardziej uprzywilejowaną rolę wśród żeńskiej części rodziny posiadała matka lub teściowa. Jako kobiety starszego pokolenia hołdowały tradycyjnym zasadom życia na wsi. Ciężka praca od świtu do nocy, podporządkowanie wszystkiego pracy na gospodarce musiały stanowić zarzewie konfliktu z kobietą młodą – córką bądź synową. Tradycyjnie – nieco lżej żyło się córce z matką. W przypadku relacji synowa – teściowa – często życie takie przypominało piekło.
„Przy ocenie stosunków rodzinnych warto zwrócić szczególną uwagę na podział ról i kompetencji. Na ogół kobiety skarżą się na nadmiar zajęć, które uniemożliwiają rozwijanie zainteresowań kulturalnych, ograniczają kontakty towarzyskie, a nawet w wielu przypadkach sprowadzają do minimum sferę osobistych przeżyć. (....) Młoda kobieta przyszła po ślubie do męża na osiemnastohektarowe gospodarstwo jego rodziców. Zaharowana od świtu do nocy, wstając o trzeciej rano, przestała się nawet cieszyć wysokimi zarobkami. Pisząc z dumą, że za sam rzepak otrzymali 50.000 zł, powiada równocześnie z goryczą : „ Po co mi ten majątek, jeśli nas z niego nie widać ?....” 5
4 Wierzbicki Z. T., Aktywizacja i rozwój społeczności lokalnych, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1973, s.8.
5 Jagiełło– Łysiowa E., Rola przeorana, dom piękny, Książka i Wiedza, Warszawa 1975, s. 32.