Sposoby walki z patologiami organizacyjnymi

Ograniczenie pojawienia się w organizacji różnego rodzaju patologii może być osiągane poprzez szereg różnorakich działań. Najczęściej w pierwszej kolejności konieczne jest zastosowanie działań o charakterze terapeutycznym, uzdrawiającym, czyli wyeliminowanie wszelkich przejawów patologii, jakie do tej pory pojawiły się w przedsiębiorstwie. Po osiągnięciu celu, jakim jest eliminacja patologii z organizacji, przedsiębiorca powinien podjąć działania profilaktyczne, zapobiegawcze. Działania tego rodzaju najczęściej sprowadzają się do:

 zastosowania standardowej, krótkotrwałej procedury wprowadzania z pozoru drobnych zmian, takich jak nowy cykl organizacyjny;

 zastosowania procedury kreowania strategii rozwoju danej jednostki gospodarczej, która będzie miała odniesienie długoterminowe;

 zastosowania procedur współczesnych koncepcji wzrostu efektywności i sprawności organizacji⁶⁶.

Działania profilaktyczne polegają na stałym monitorowaniu zmian w jednostce gospodarczej oraz jej otoczeniu i systematycznym uwzględnianiu ich w rozwiązaniach organizacyjnych jednostki gospodarczej. To monitorowanie wnętrza i otoczenia jednostki gospodarczej i wprowadzenie usprawnień w jej organizacji może następować w oparciu o wewnętrzny normatywny mechanizm jednostki gospodarczej, przewidujący okresowe badanie stanu organizacji tej jednostki i jej usprawnianiu bądź o stałe podnoszenie jej

sprawności organizacyjnej, w ramach stosowanej w jednostce gospodarczej metody zarządzania i tak: w ramach metody controling: obejmującej planowanie zadań ogniw wewnętrznych, ich kontrolowanie i kierowanie -weryfikowanie (w tej metodzie stanowisko kontrolera zapewnia stałe usprawnianie organizacji jednostki gospodarczej); w ramach metody budżetowania - obejmującej planowanie zadań w zakresie wyników finansowych i kosztów ogniw wewnętrznych, ocenienie realizacji tych zadań i stosowanie stosownych motywatorów (funkcja oceniania realizacji zadań w tej metodzie służy rozpoznawaniu zakłóceń w organizacji jednostki gospodarczej i ich usuwaniu); w ramach metody kompleksowego zarządzania jakością - obejmującej formułowanie procedur podstawowych procesów jednostki gospodarczej i ich instrukcji oraz zapewnianie realizacji tych procesów zgodnie z procedurami i instrukcjami (stałemu usprawnianiu organizacji w jednostce gospodarczej w tej metodzie służą audyty wewnętrzne i zewnętrzne).

Scharakteryzowane działania terapeutyczne i profilaktyczne stwarzają możliwość ograniczenia patologii w jednostce gospodarczej, a tym samym wzrostu w niej bezpieczeństwa zasobów ludzkich, składników majątku oraz istnienia i trwania samej jednostki, wymagają jednak konsekwentnego stosowania.

Jeśli chodzi o zwalczanie patologii organizacyjnej, jaką jest mobbing (warto o nim wspomnieć w związku z tym, jak częstym jest zjawiskiem), to należy zaznaczyć, że główną formą walki z nim jest wyeliminowanie z działalności organizacji jednostki, która za wywoływanie zjawisk mobbingu jest odpowiedzialna. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że żadna grupa zawodowa i żadna organizacja, gałąź przemysłu i gospodarki nie jest całkowicie wolna od zagrożenia mobbingiem. Zjawisko to może być obecne zarówno w firmie prywatnej, jak i w przedsiębiorstwach państwowych. Jego zwalczanie powinno być natomiast priorytetem każdej firmy. Bardzo często można się spotkać z opinią, że to do obowiązków kierownictwa powinno należeć zwalczanie mobbingu. Jest to stwierdzenie tylko częściowo słuszne, bowiem tak, kierownictwo w organizacji powinno prowadzić działania mające na celu zwalczenie mobbingu, ale również i same jego ofiary czy świadkowie powinni mieć świadomość tego, że bez ich zdecydowanych działań eliminacja tego zjawiska nie będzie możliwa. Walka z mobbingiem jest Polsce prawnym obowiązkiem pracodawcy, jednak działając w pojedynkę, bez wsparcia pracowników, prawdopodobnie nie zażegna problemu. Obowiązek ciąży na pracodawcy w związku z art. 94 kodeksu pracy, który mówi, że „pracodawca jest obowiązany przeciwdziałać mobbingowi”67

.

Działania pracodawcy w ramach ustawowego obowiązku zwalczania mobbingu powinny być prowadzone dwukierunkowo, czyli obejmować eliminowanie do tej pory pojawiające się przejawy mobbingu, a także zapobieganie przyszłym jego przejawom. Profilaktyka okazuje się bowiem jednym z najważniejszych narzędzi w walce z mobbingiem. Warto też przypomnieć, że pracodawca odpowiada względem pracownika nie tylko w sytuacji dopuszczenia się bezpośrednio wobec niego czynów kwalifikowanych jako mobbing,ale także za mobbing, którego dopuścił się współpracownik pracodawcy, bądź strategiczny kontrahent, osoba świadczącą na rzecz pracodawcy pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, a nawet małżonek lub dorosłe dziecko pracodawcy. Należy jeszcze dodać, że ustawodawca wymienia szereg roszczeń pracownika –ofiary mobbingu względem swego prześladowcy, niezależnie czy jest to sam przełożony, czy współpracownicy68

.

Jeśli chodzi o faktyczne działania, jakie może podjąć pracodawca w zakresie walki z mobbingiem, to trzeba wspomnieć przede wszystkim o właściwym zarządzaniu personelem, prowadzeniu odpowiedniej polityki firmowej, racjonalnym systemie motywowania i awansowania pracowników. Kadra pracownicza powinna zostać przez właścicieli przedsiębiorstw oczyszczona z tych osób, które cechują się tzw. toksyczną osobowością. Mowa jest przede wszystkim o ludziach, którzy wykazują nadmierną, niezdrową ambicję i dążeniem do władzy za wszelką cenę. Wbrew pozorom również osoby zbyt mocno nastawione na podnoszenie wartości firmy mogą się okazać źródłem mobbingu czy innych zjawisk patologicznych. Pracownik powinien jednak posiadać zagwarantowane prawo do swobodnego wypowiadania się i zgłaszania słów krytyki pod postacią wypowiedzi konstruktywnych. Nowoczesne zarządzanie polega na stworzeniu odpowiedniego klimatu w stosunkach międzyludzkich, na wyeliminowaniu poczucia lęku, które w perspektywie dłuższego okresu czasu może przerodzić się w permanentną niechęć do pracy i pracodawcy, a tym samym wpłynąć na wydajność i jakość wykonywanej pracy. Badania oraz publikacje potwierdzają, że mobbing nie pojawia się w organizacjach, które możemy zaklasyfikować jako „przyjazne” pracownikowi69

.

Słowem podsumowania tej części pracy należy powiedzieć, że obniżenie ryzyka patologii organizacyjnych powinno obejmować wszystkie horyzonty czasowe gospodarowania posiadanymi przez przedsiębiorstwo siłami i środkami, w tym również i zasobami osobowymi. Do zmniejszenia ryzyka wystąpienia różnego rodzaju patologii organizacyjnych może się przyczynić dogłębna diagnoza stanu personalnego przedsiębiorstwa

68

B. Kamińska, Mobbing jako patologia w kierowaniu personelem, „ZS. WSH Zaządzanie” 2014, nr 1, s. 98.

oraz ocena zapotrzebowania firmy na poszczególnych pracowników. Analiza zasobów personalnych i skonfrontowanie jej wyników z wynikami analizy zapotrzebowania firmy na pracowników pozwoli na wypracowanie ergonomicznych rozwiązań. Warto jest zaznaczy, że o wiele bardziej ekonomicznie uzasadnione „wydaje się podejmowanie zadań profilaktycznych niż interwencyjnych. Stosowanie określonych metod interwencyjnych może wiązać się z ponoszeniem wyższych nakładów finansowych (np. koszt wypłaty odszkodowania dla ofiary mobbingu, długotrwałej terapii psychoanalitycznej dla pracoholika, sanatorium dla wypalonego pracownika w celu poprawy jego stanu psychofizycznego). Interwencje zastosowane wobec niepożądanych zachowań mogą dotyczyć m.in. starannego rozpoznania sytuacji, wskazania kosztów takich zachowań, zastosowania określonych sankcji, pomocy osobom dotkniętym patologią, wyciągnięcia wniosków przydatnych do udoskonalenia działań o charakterze prewencyjnym”70

.