Zalety i wady funkcjonowania związków zawodowych

Jak wynika z materiału do tej pory przedstawionego, do podstawowych zadań, i tym samym plusów funkcjonowania, związków zawodowych należy ochrona szeroko pojętych interesów pracowniczych. Wspomniano również, że związki zawodowe często są powoływane nie w celu ochrony tychże interesów, ale walki z pracodawcą w chwili, kiedy interesy te staną się zagrożone. W ulotce skierowanej do nauczycieli Wiedzy o Społeczeństwie, wydanej w 1994 roku, zadania stojące przed związkami zawodowymi zostały przedstawione jako:

 „zabezpieczenie praw pracowniczych, wynagrodzenia, warunków socjalno-bytowych, bezpieczeństwa i higieny pracy;

 ochrona interesów zdrowotnych, materialnych, socjalnych i kulturalnych pracowników;

 zapewnienie pracownikom warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych;

 przeciwdziałanie bezrobociu i pomoc bezrobotnym członkom związku zawodowego”131

.

O tym, ze rola związków zawodowych i ich cele się zmieniają świadczy chociażby zmniejszająca się ilość związków. O ile w czasie ich wielkiej popularności, czyli w latach 80. ubiegłego wieku, często były one zakładane „profilaktycznie”, o tyle dzisiaj ich zawiązywanie następuje dopiero w chwili zagrożenia.

Jeśli chodzi o cele funkcjonujących dzisiaj związków zawodowych, to bardzo często, obok zadań głównych, takich jak negocjowanie porozumień zbiorowych i układów zbiorowych pracy, związki zajmują się zagadnieniem podnoszenia kwalifikacji i rozwoju zawodowego zrzeszonych w nich pracowników. Badacze zwracają uwagę na to, że „na zakres podejmowania w rokowaniach zbiorowych wskazanej problematyki wywiera wpływ charakter relacji przemysłowych w danym państwie i system edukacji powszechnej. Dostrzega się jednak wyraźne zwiększenie zainteresowania tą problematyką od połowy lat 90. ubiegłego wieku. Z badań przeprowadzonych w 1999 r. w państwach 15 UE wynika, że pracodawcy w większym stopniu angażowali się w kształcenie pracowników, gdy zawarto porozumienie dotyczące tej problematyki – w podnoszenie kwalifikacji pracowników zaangażowanych było 34 procent przedsiębiorstw, w których nie było porozumienia, i 52 procent przedsiębiorstw, w których było porozumienie. fakt zawarcia porozumienia zwiększał średnio o 18 procent szansę na aktywność pracodawcy w tym zakresie”132. Można więc

131Związki zawodowe w Polsce i na świecie…, dz. cyt., s. 6. 132

B. Surdykowska, Rola związków zawodowych w podnoszeniu kwalifikacji zawodowych pracowników, „Zeszyty Prawnicze” 2012, nr 12/2, s. 145.

powiedzieć, że jeśli jednym z celów działalności związków zawodowych jest podnoszenie kwalifikacji zrzeszanych w nich pracowników, to działanie to jest pozytywne i to na bardzo szeroką skalę. Państwo powinno bowiem dążyć do tego, aby posiadać wśród obywateli jak najwięcej wykwalifikowanych pracowników.

Ważną częścią działalności związków zawodowych jest działalność socjalna. Jest to jedna z podstawowych form ich działalności, która zamyka się w celu dbania o dobro socjalne swoich członków. Bezpośrednie działania związków zawodowych w kierunku działalności socjalnej, to między innymi:

 wydawanie paczek;

 udzielanie drobnych zapomóg czy zasiłków;

 organizowanie tanich wyjazdów wypoczynkowych;

 opieka nad byłymi pracownikami133

.

Związki zawodowe oddziałują również na konkurencyjność rynków pracy. Chodzi nie tylko o wspomniane już podnoszenie kwalifikacji zawodowych ich członków, ale również o wpływ na wysokość płac, szczególnie usztywnianie ich od doły. Zbyt wysokie stawki płac i trudności w ich obniżeniu, które swoje źródło mają w sile przetargowej związków zawodowych w negocjacjach z pracodawcami, prowadzą do pojawienia się zjawiska nadwyżki podaży na rynku pracy, czyli bezrobocia. Ten typ bezrobocia zwykło określać się mianem klasycznego, ponieważ sztywne płace stanowią główny czynnik hamujący naturalne mechanizmy wolnego rynku, zmierzające do osiągnięcia równowagi.Wpływ związków zawodowych na płace może mieć dwojaki charakter. Po pierwsze: związki zawodowe mogą bezpośrednio negocjować ich wysokość w postaci umów zbiorowych z pracodawcą134

. Warto jest również dodać, że stawki te pozostają na poziomie wyższym niż ten, który ukształtowałby się w warunkach wolnego rynku. Po drugie, co też bardzo często znajduje swoje odzwierciedlenie w literaturze, związki zawodowe mogą wpływać na wysokość płac poprzez świadome oddziaływanie na wielkość podaży pracy, a dokładniej na jej zmniejszanie poprzez np. aktywne wspieranie barier imigracyjnych i ustaw określających maksymalny czas pracy oraz zabiegi ograniczające zatrudnienie osób nie należących do związku, czy utrudnienia w dostępie do związku”135

.

133

R. Śmietański, Związki zawodowe jako podmiot realizujący cele i zadania polityki społecznej. Wybrane zagadnienia: działalność socjalna i edukacyjna, „Włocławskie Studia Politologiczne” 2013, nr 15, s. 40.

134 J. Poteralski, Związki zawodowe a konkurencyjność rynku (pracy),[w:] Kapitał ludzki w gospodarce, pod red. D. Kopycińska, Wydawnictwo Katedry Mikroekonomii US, Szczecin 2003,s. 163-164.

Zatem działalność związków zawodowych to nie tylko korzyści. Zarówno w literaturze fachowej, jak i w codziennym działaniu przedsiębiorstw, można natrafić na przykłady negatywnego oddziaływania związków na działalność firm. Wolność zrzeszania się posiada aspekt negatywny, który uwydatnia się na poziomie ścierania się różnych sfer interesów. Z jednej strony należy uznać prawo pracowników do zawiązywania organizacji takiej jak związek zawodowy. Z drugiej strony w skład związków zawodowych, szczególnie na szczeblach niższych, jako zwykli członkowie, wchodzą ci pracownicy, którzy wierzą w to, że przynależność do związku da im ochronę w sytuacji kryzysu czy nieporozumienia z władzami przedsiębiorstwa. W tym miejscu jednak pojawia się problem postanowień statutowych, które nie naruszając porządku prawnego, mogą zawierać postanowienia mogące prowadzić wręcz do uniemożliwienia rozwiązania organizacji związkowej, co ma ogromne znaczenie dla ochrony praw i interesów członków będących przedstawicielami grup zawodowych, dla których ustawodawca sformułował zasadę wolności zrzeszania się, która ma być realizowana w warunkach monizmu związkowego . Działalność związku zawodowego w przedsiębiorstwie może się skutecznie przyczynić do zahamowania rozwoju firmy czy podejmowania trudnych decyzji zmierzających w dalekiej perspektywie do zażegnania różnego rodzaju zagrożeń. Interesy pracowników są zazwyczaj krótkoterminowe i dotyczą zatrudnienia „tu” i „teraz”. Pracodawca natomiast niejednokrotnie decyduje się na poważne kroki, często dotykające samych pracowników, w celu utrzymania swojej pozycji na rynku bądź uchronienia przedsiębiorstwa przed upadkiem, który dla pracowników również wiązałby się z utratą zatrudnienia. Należy zatem zastanowić się nad tym, gdzie leży granica rozsądnej ochrony praw pracowniczych, gdzie zaś zaczyna się działalność na szkodę przedsiębiorstwa.

Rozdział 3. Metodologia badań własnych