494 Ref. Gen., s. 13, kol. 1: „E xpeditis in te rro g a tio n ib u s de v ita C le ri- corum , in te rro g e t (sc. D ecanus in C ongregatione D ecanali) de h one- state, m oribus, p ra e c ip u e ”...; syn. k r a k o w s k i , s. 18: „In q u ib u s C onventibus inpriim is D ecani prospicient.. de m oribus, h o n e s ta te v ita e P aro ch o ru m , alio ru m q u e B eneficiatorum , P resibyterorum , e t C larico ru m in D ecan atu suo
existentium,
de cu ra in a m aru m , a d m in istra tio n e S a c ra - m en to ru m , necnon de decore Ecclesiarum ... in q u ira n t” ; syn. c h e ł m s k i , , c. 3: D ecanus... m u tu o co n fé râ t cum F ra ttrib u s (sc. in C ongregatione), ... de m oribus, h o n e s ta te v ita e P aro ch o ru m , alio ru m q u e P re sb y te ro ru m i nr D ec an a tu suo e x iste n tiu m , de c u ra a n im a ru m , a d m in istra tio n e S a c ra - m e n to ru m , d eco re E cclesiarum , M in istro ru m q u e E cclesiae cu iu slib et s o - b rie ta te , et in se rv itiis d ilig en tia”...; syn. p r z e m y s k i , c. 33: „... (se- D ecanus in C ongregatione (m utuo cum C o n fratrib u s, ... co n fé râ t; de m o rib u s, h o n e s ta te v ita e Cleri, ac populi: d e C u ra A n im a ru m : A d m in i s tra tio n e S cram e n to ru m : de D evotionibus a d pop u lu m o b se rv a ri d eb i- tis: de n e c essita tib u s sp iritu a lib u s E cclesiarum ... serio in v estig et ac in - q u ir a t”; syn. k i j o w s k i , s. 539: „... (sc in C ongregationibus d ec an a - libus) cum fra trib u s... de m oribus h o n e sta te v ita e P aro ch o ru m , a lio ru m que P re sb y te ro ru m in d ec an a tu suo ex iste n tiu m , etiam C a th e d ra liu m , d e c u ra a n im a ru m , a d m in istra tio n e sa cram e n to ru m ... m u tu o c o n fe rre”.493 Syn. p ł o c k i , s. 169 (odn. 136).
499 S yn. p ł o c k i , s. 177: (sc. D ecanus in C ongregatione D ecanali) p rec ip u e in q u ire t de P re sb y te ro ru m v ita , m o rib u s, scientia, m u n e ri eorum n e c e ssa ria ”...
497 P a st. M a c i e j o w s k i e g o , De C ongregationibus C leri (Odn. 491); syn. w a r m i ń s k i z r. 1610, s. 269 (tam że); syn. g n i e ź n i e ń s k i , M odus v isitatio n is (odn. 493),
Rozporządzenia,
t. 1, s. 10 (odn. 491).498 syn. k r a k o w s k i , s.
18) odn.
494); syn. c h e ł m s k i , c. 3 (tam że), oraz tenże syn. c h e ł m s k i , c. 3 (odn. 115); ja k rów nież syn. k i j o w s k i , s. 539 (odn. 494).499 Syn. c h e ł m s k i , c. 3 (odn. 492); syn. p r z e m y s k i , c. 33 (odn. 492 i 494); syn. p ł o c k i , s. 169—170 (odn. 491); t a m ż e , s. 181 (odn. 493); syn. c h e ł m i ń s k i , s. 83 (odn. 492); syn. k i j o w s k i , s. 538 (tam że); syn. l w o w s k i , ses. 1, c. 2 — D e ep. past., c. 9 (odn. 485), i R ozrządzenia, t. 3, s. 297: „D ecanos F o ran eo s o b te sta tu s sum , u t me plene, e t fid e lite r in fo rm a re n t de d o tib u s e t m o rib u s to tiu s C leri s u a e v ig ila n tia e com m issi”.
500 Syn. k i j o w s k i , s. 539 (odn. 494).
501 Ref. G en., s. 13, kol. 2: „(sc. In te rro g e t D ecanus in C ongregatione- D ecanali) Scis, credis, v e l fam a est, aliq u em ex R egularibus, scandalo, offensioniue alic u i publicae, causam dedisse”.
n ajw a żn iejsz y 502 i n ie ja k o szczególny 503. M a go sipełniać n ie jakikolwiek, ale z c a łą odpow iedzialnością i zrozum ieniem jego doniosłości 504 oraz z ja k n ajw ięk sz ą sta ra n n o śc ią i ipilnością 505, z bliska w szystkiem u się p rz y p a tru ją c 506 i o sw ych spostrzeżeniach p o w iad am iając bistkupa w ie r n ie i drobiazgow o 507 oraz z zachow aniem c a łk o w ite j d yskrecji, ja k n a k a z u ją R ozporządzenia P oniato w sk ieg o 508.
P o trz e b a ta k ścisłej pow inności d ziek a ń sk iej, -według p ry m asa Ł u b ie ń s k ie g o 509, w y n ik a z n a k a z u p ra w a , k tó re k a p ła n ó w zobow iązuje, aby
1. p ro w ad zili życie o d p ow iadające sw em u pow ołaniu, i
2. p ostępow aniem sw ym n ie gorszyli w iern y c h , sta ją c się, ja k pisze synod płocki, zaczynem zabójczym , co .wszystko niszczy 51°.
W szczególności ja k ich sp ra w ta tro s k a m ia ła dotyczyć i ja k się u ze w n ętrz n iać ? N a p o d sta w ie k ilk u tek stó w m ożna wnosić, że dziekan m a zabiegać p rzede w szystkim o to, co je st p o d sta w ą życia m oralnego, a w ięc o szczerą, w e w n ę trz n ą pobożność. J a k m ów i p ry m as Ł ubień sk i, jego obow iązkiem je st z o k az ji kong reg acji d e k a n a ln e j w zbudzać w k a p ła n ac h d u c h a m odlitw y. P rz e ja w ia się on w p ra k ty k o w a n iu ra n n e j m e d y t a c j i 511 i o d m a w ian iu b rew ia rz a, za k tó reg o opuszczanie n ależy od p o w iednią część dochodu zw racać n a bied n y ch lu b n a k o śc ió ł512. W edług 502 Ref. Gen., s. 13, kol. 1 (odn. 494): syn. k r a k o w s k i , s. 18 (tam że); syn. p ł o c k i , s. 181 (odn. 493); syn. c h e ł m i ń s k i , s. 89 (tam że);
R ozrządzenia, t. 1, s. 9—10 (odn. 491).
503 Syn. c h e ł m s k i , c. 3 (odn. 498).
504 Syn. p r z e m y s k i , c. 33 (odn. 494); syn. p ł o c k i , s. 169— 170 (odn. 491).
505 P ast. M a c i e j o w s k i e g o , De C ongregationibus C leri (odn. 169). 508 S yn. c h e ł m s k i , c. 3 (odn. 492); syn. c h e ł m i ń s k i , s. 83 (odn. 127); syn. k i j o w s k i , s. 538 (odn. 130).
507 Zob. np. R ozrządzenia, t. 3. s. 297 (odn. 499).
508 Tam że, t. 4, s. 50: „...co się dziew iątego P u n k tu tego O bw ieszcze n ia tycze (sc. o życiu k ap łan ó w i sp raw o w an iu fu n k cy i duszpasterskich), za p ieczętow aną R elacyą in seorsivo folio do N as przez XX . W izytato ró w odesziką (sc. D ziekani)” .
509 P ast. Ł u b i e ń s k i e g o , a rt. 9: „W am N aym ilsi Moi, iako A nio łom S tróżom poruczyliśm y B rac ią W aszę, abyście p iln ą straż y a tte n - cyą m ieli, aby S. P ro fessy i y W okacyi sw oiey k o rrespondow ali, czyniąc zadosyć pow innościom sw oim , y strzegąc się tego w szystkiego, cokol w iek sta n Ich szpecić może, p atrzący ch gorszyć albo złey o nich opiniy, b ydź p rzyczyną”.
510 Syn. p ł o c k i , s. 169—170 (ods. 491).
511 P a st. Ł u b i e ń s k i e g o , a rt. 2: „W nętrzna M odlitw a p o ran n a lub M edytacya... w rozporządzonym dobrze dniu , pierw sze m om enta p u ł- godzinnego przy n aim iey czasu, iako p ie rw ia stk i dnia każdego n a zacią gnięcie b łogosław ieństw a n a cały dzień pow inniśm y Bogu ofiarow ać... z w ielk ą D usz szkodą z a n ie d b an a w tey N aszey w innicy ta zbaw ien n a ro b o ta, radzi-byśmy, żeby D ziekani na sw oich K ongregacyach tego D u ch a m o d litw y w zbudzili y w sk rzesili w sp ó łd e k an a ln y ch k a p ła n a c h ”.
512 Syn. w a r m i ń s k i z r. 1610, s. 269: „In te llig e n t etiam (sc. A rch i- p re sb y te ri sem el in A nno, Ecclesias et P aro ch ia s v isitan tes (...an ho ras C anonicas debito tem p o re etiam in itin e re re c ite a t (sc. P aro ch i)” ; past. Ł u b i e ń s k i e g o , a rt. 2: „...Kościół C hrystusow y... ab y ... k a p ła n i ...
polecenia R ozporządzeń P oniatow skiego, d ziek an w inien zachęcać ko n - fra tró w do p o d trzy m y w a n ia w sobie sk u p ie n ia w e w n ę trz n e g o 513. On rów nież p iln u je, by k się ża d e k a n a ln i p rzy stę p o w ali do s a k ra m e n tu po k u t y 514. W ięcej, poniew aż d u ch o w n i d la o trz y m a n ia a p ro b a ty do słu c h a nia spow iedzi m ie li obow iązek p rze d sta w ić za św iadczenie z o d p raw io nych dorocznych r e k o le k c ji515, d ążących d o tego, by, ja k m ów i dopiero co w sp o m n ian y P oniato w sk i, „duchy ty m w ięcey w ydoskonalić, albo p rzy h a y m n iey ostygłe ro zeg rzać” 51S, d ziek an p iln ie m a baczyć, aby w szyscy podlegli m u k a p ła n i w zięli w n ic h udział i w ra z ie p o trze b y d la zabezpieczenia opieki d u ch o w n ej n ad w iern y m i dopom óc za in te re so w a nym w w y szu k an iu innego k a p ł a n a 517. G dyby ich k to n ie odbył, pod grozą surow ych k a r d oniesie o n im w ład zy d iecezjalnej 51S, a ta go od pow iednio u k a r z e 519.
M a y esta t B oski za lu d błagali, te n codzienny tr y b u t pacierzy k a p ła ń skich ustanow ił... obw arow aw szy tę obligacyę ścisłym p ra w e m n ie tylko pod grzechem śm ierteln y m , a le też pod u tr a tą prow entu... ściśle obli gow ani bydż m aią, w szyscy Bénéficiât!... d u cta p ro p o rtio n e tra c i dochód, ubogim dać p ow inien, lu b F ab ry ce albo z a k ry sty i kościelnej... T ę M a te- ry ę cześciey n a K ongregacyach p rzy p o m in ać zalecam y X X . D ziekanom , y te n A rty k u ł, iako y n astę p u ją c y żeby były czy tan e”.
513 R ozrządzenia, t. 1, s. 440: „N ieprzepom inacie... zachęcać ich oraz do że b ra n ia d u c h a ”...
514 Zob. w yżej odn. 274.
515 P o r. np. R ozporządzenia, s. 8: p o dług ustanow ionego od N as P o rz ą d k u k ażdy z k ap łan ó w w m ieyscu i czasie w yznaczonym R ekol- lekcye pięciodniow e od p raw iać s ta ra ł się, i o ty m sum ienne zaśw iad czenie p rz y żąd an iu A p p ro b a ty , Z w ierzchności okazał, naym ocniey zale cam y”.
516 R ozrządzenia, t. 4, s. 160.
517 P o r. np. syn. p o z n a ń s k i z r. 1720, c. 16: „...omnes et singulos N o stra e D ioecesis S acerdotes obligam us, ut... illas (sc. Recollectiones) ab so lv a n t” ...; (podobnie się w y ra ża syn. p o z n a ń s k i z r. 1738, s. 84 i syn. p r z e m y s k i , c. 21 oraz R ozporządzenia, s. 8) cyt. w odn. 515); syn. p o z n a ń s k i z r. 1720, c. 16: „...illas (sc. Recollectiones) absolvant, tem p o re opportuno, in fu tu ra C ongregatione D ecanali a q u o lib et eligendo et d eterm in a n d o , n e sim ul om nes ab Ecclesiis disc id e re contingat, et c u ra a n im a ru m suis d e s titu a tu r obsequiis”...; syn. p o z n a ń s k i z r. 1738, s. 84: „R ecollectiones ab so lv an t, ca p ta to q u isq u e tem pore, illu d - q u e D ecano suo d e n u n tie n t, su b stitu to q u e ąd E cclesiam p ro b ato sa c e r- d o te”...; R ozrządzenia, t. 1, s. 183— 184. „...gdyby n a ... K ap łan ó w p rzy szedł czas... o d p raw ie n ia R ekollekcyi, a z n ik ą d inąd K ap ła n a n a sw oie m ieisce, n a w e t z pom ocą do tego uczynioną w łasnego D ziekana dostać n ie m ożna, o k tó ry ch ie d n a k w y sta ra n ie się... ia k nayżyw iey onych obo- w iązu iem y ”...
518 Syn. p o z n a ń s k i zr. 1738, s. 85: „Q ua d e r e etiam obligam us RR. D eeanos, u t ipsi... d é fé ra n t eos, q u i hu ic N o strae O rd in atio n i e t p rim a rio C h risti exem plo obedire n o lu e rin t” i R ozrządzenia, t. 1, s. 185: „Z alecam y też..., ab y ta k X X . D ziekani, iako i X X . D y re k to ro w ie r e kollekcyi do N as, a razem i do w łasnych K onsystorzów tych, któ rzy b y R ekollekcye sw e albo całe, albo n ie w sw oim od p raw ili szeregu, n ie- baw n ie z oznaym ienem przyczyn donosili”.
518 R ozrządzenia, t. 1, s. 186: „...ktokolw iek w ięc T erm in u R okollekcyi 15 — P ra w o K a n o n ic z n e
Co bard ziej znam ienne, do d ziek a ń sk ich obow iązków należy p rzypo m inać sw em u d uchow ieństw u, ja k ie ono pow inno p ra k ty k o w a ć cn o ty i ja k ich u n ik a ć w y stę p k ó w ? P o n iew aż w yliczanie je d n y ch i drugich: zm usiłoby p raco d aw cę d o p o w ta rz a n ia w prost w szystkich przep isó w , ja k ie w y d a ł w siprawie życia k a z a ń s k ie g o , p ry m as Ł u b ień sk i pisze: „N ie w yliczam y tu ty c h cnót, k tó re w n ic h u p atry w a ć, an i ty c h defek tó w , k tó re w nich ganić, k arc ić, k a ra ć pow inniście, bo się to w szystko oso bliw ie... opisało, p iln ie te ty lk o iako P a ste rs k ie ta k y O ycow skie p rz e stro g i N asze czytayeie; y z ta k ą chęcią czytaycie, z iaikim M yśm y a ffa k te m p isa li a czy ta n e y w so b ie sam ych, y w d ru g ich w ie rn ie y nieochyfo- nie do iskutku przy p ro w ad zay cie” 52°. W ychodząc .z tej zasady, p ra w o daw ca ogólnie przy p o m in ać będzie dziekanom , aby inform ow ali b is k u p a 0 w szelkich przy m io tach i obyczajach k s ię ż y 521, ja k rów nież i to p rz e d e w szy stk im o ja k ich k o lw iek ich b rak a ch , w ykroczeniach czy zgorsze niach 522.
N iekiedy tylk o położy on n a nie szczególny nacisk, a to m ian o w icie wttedy, gdy rzu cać się będ ą bard ziej w oczy, jako przynoszące n ie w ą tp li w y zaszczyt alibo u jm ę sta n o w i k ap łań sk iem u . T ak w ięc d ziek an n ie o m ie sz k a 523 zachęcać d u chow nych do p ra k ty k o w a n ia jałm użny, o ta c z a -bez w ielce w ażney przyczyny, i ia k w yżey św iadectw y s tw ie rd z o n e j uchybił, zapłaci 50 zł. poi. ad pios usus applicandos.
N ayw ięcey zaś w tey m ierze n a D ziekanów tym że K onsystarzom . m ieć «ko zlecam y, k tó ry m n aypilnieysza co do exekucyi tego należy się 1 od nas zd an a iest baczność, a to pod k a r ą 80 zł. .poi. ad sim iles usus, ia k w yżey obrócić się m aiących, i pod różnem i innem i, ieżeliby było. p o trze b a, surow szem i w edług p r a w a k a ra m i”.
520 P ast. Ł u b i e ń s k i e g o , a rt. 9, p. 3, m. 1.
521 R ozrządzenia, t. 3, s. 297 (odn. 499) oraz odn. 490—495.
522 Syn. p r z e m y s k i , c. 33: .... (sc. D ecanus in C ongregatione) m u tu o cum C onfratribus... conférât... d e negligentiis, excessibus, scandalis, a e d elictis, p rim o Cleri, M in istro ru m q u e Ecclesiae, deinde p opuli” ; sy n . c h e ł m i ń s k i , s. 89: „... (sc. D ecanus in v isitatio n e) e t d efectus om nes (sc. S aceidotum ), tam in sp iritu a lib u s qu am tem p o ralib u s reb u s accu r a te e t ex acte d e s c rib a t”, oraz R ozrządzenia, t. 4, s. 40—41: „U czynią po tym ścisłą In fo rm a cy ą i S c ru tin ia n a w e t z L udzi ze w siów n a tę W izytę ty m końcem ze branych, ... czyli się niepostrzegą iakie zgorszenia lu b nieprzyzw oitości w K ap ła n ac h ?”
523 Ref. Gen., s. 13, kol. 2 s. 14, kol. 1: „(sc. In te rro g e t D ecanus in in C ongregatione D ecanali) Item scis, credis, vel fam a est, an aliq u ae p erso n a e Eccles'iasticae in te r se sin t discordes, m u tu a q u e odia fo u e a n t” ; syn. g n i e ź n i e ń s k i , M odus v isitationis, V ita e t conversatio P a ro c h ii: „L ibros quos habeat?... Q u arendum , ... num u su a riu s ? ” ... — J a k ie k siążki w in n y się znaleźć w k a p ła ń sk ie j bibilotece, zob. np. syn. c h e ł m i ń s k i , s. 31: „Ne tam en p rovocati fidem su am d efe n d ere ig n o ren t, lectio. lib ro ru m co n tro v ersistico ru m im pense rec o m m e n d a tu r Clero, sig n a n te r opuscula P P . G odefridi H an n en b erg , T obiae A re n t, E lfen, P ich le r S. J.; co n tra A n ab a p tistas sive M ennonistas, qui in hoc regno n u lla te n u s s u n t to le r a ti,'P . Dael.
A tte n d a n t D ecani locoru-m, u t p ra e te r has lib ra s P a ro c h i quoque h a - b e a n t B iblia S acra, a u th o re m aliq u em m orałem ap p ro b a tu m , et saltem : u n u m E xpositorem , vg. Q uaestiones E xegeticas P. M a rtin i B ric tii B ru n s- b erg a e éd itas p arv o p retio co m p aran d a s”, lu b R ozporządzenia, s. 62—63;
mia o jcow ską opieką ubogich i chorych, zajęcia się odpow iednią le k tu rą , n ad k tó re j do b o rem w ipewnym stopniu m a czuw ać, k o rz y sta ją c z p r a w a re w iz ji p ry w a tn e j b ib lio tek i z o kazji d ziek a ń sk iej w izytacji; — do zw rócenia w iększej u w agi n a gospodarstw o, ta k jednak, ab y ono nie stan o w iło n ajw a żn iejsz ej tro sk i i nie przeszkadzało w sp e łn ia n iu posług d u sz p aste rsk ich . On d opilnuje, toy k a p ła n i r e g u la rn ie w ypłacali pensję służbie, n ie zaciągali zfoyt w ielkich długów , tru d n y c h d o sp ła c e n ia i n a raż ają cy c h n a szkodę m a ją te k kościelny; b y p ro w a d zili życie trzeźw e, u n ik a li niezgod czy p o d trzy m y w a n ia w zajem nych n iechęci i p ie n ia c - tw a — a b y się strzegli gniew u, len istw a, chciw ości, lichw y, n ie w łaśc i w ego h a n d lu oraz w szelkich nieetycznych sposobów p o w iększania d o chodu.
W m y śl głośnego k an o n u soboru try d en c k ieg o , zaw ierającego z n a n e w y rażen ie: „nil n isi g ra v e ” 524, dziekan p o w in ien rów n ież i to przed e w szy stk im zw rócić uw agę na inne, szczególne p rz e ja w y życia k a p ła ń syn. p ł o c k i , s. 169—170 (odn. 491); t a m ż e , s. 177: „E xpeditis ta li m odo propositionibus, p recip u e in ą u ire t) sc. D eoanus in C ongregatione decanali)... A n a lią u is P aro ch u s suscepit a liq u a on era p e rp e tu a M issa- ru m sine ap p ro b a tio n e O fficii?” ; syn. k i j o w s k i , s. 539: „...<sc. in C o n g reg atio n ib u s decenałibus) cum fra trib u s ... de ... P aro ch o ru m , alio- ru m q u e P re sb y te ro ru m in d ec a n a tu suo existentium ... sobrietate... m u tu o c o n fe rre ” ; R ozrządzenia, t. 1, s. 438—440: „Będziecie się sta ra ć koniecz n ie n ak ło n ić iednych do strzeżen ia się próżn o w an ia, ... innych do poskro m ie n ia gniew u, tych do u m ia rk o w a n ia zbyteczney chciw ości, ta m ty c h do w a ro w a n ia się m niey godziw ych n ab y c ia m a ią tk u sposobów, i z a k a zan y ch nie przystoynyoh zysków , oraz do niezachodzenia w szkodliw e in try g i, w y k rę ty , pieniaetw a... G odziw a iest w p ra w d zie rzecz szu k ać przez iakow e w gospodarstw ie in d u stry e , i przem ysły sw oich w iększych pożytków , ale p rze b ra ć w tym m ia rę, chw ytać się nieprzyzw oityszych handlów , używ ać do pom nożenia swego d o b ra ta k ic h sposobów, k tó re k a p łan ó w od ich obow iązków o dw racaią, i całey usilności po trzeb u ią, czego też kościelne praw o m ocno zakazuie, zbyt iest h ań b ią c a rzecz D uchow ną osobę... N ieprzepom inacie... n a k ła n ia ć innych i do cnoty trzeźw ości, a obrzydzać im w y stęp k i p iia ń stw a , tudzież p rze k ład a ć po trz e b ę i pożytek ia łm u ż n y ”...; t a m ż e , t. 4, s. 41; „(s!c. D ziekani w cza sie w izytacyi d o k ła d n ie w y w iadyw ać się będą). Czyli ta k czeladzi d o - m ow ey, ia k o i sługom kościelnym ugodzoną zap łatę re g u la rn ie w y d a- w aią, albo się n ad p ro p o rc y ą m a ią tk u nie dłużą? W eyrzenie i w tę o sta tn ią należytość iest w ielce potrzebne, żeby ia k się tr a fia n a d to zadłużyw szy się, nie uczynili się niesposobnem i do w y p łacan ia, albo za skoczyw szy ich śm ierć, nie było zkąd te m u zadosyć uczynić. L u b na reszcie, ia k i to w iele raz y byw a, nie d ali z tey m ia ry okazyi do p o d a nia D óbr In w e n ta rz a , i sp rzętó w B eneficii w sz a rp a n in ę ” ; t a m ż e , t. 4, s. 43: D ziek an w czasie w izy tac ji m a się p rzekonać, „ la k a ie st tychże K ap łan ó w litość k u ubogim i chorym ? czyli ich n aw ied zaią, k iedy ich p o trze b u ią, i oni uczynić to mogą? P o n iew aż k ażdy Pleiban pow inien być ia k Oyciec w zględem sw ych P a ra fia n ó w ” ; Rozporządzenia, s. 64: „Niech p ro w a d zą życie zaw sze z a tru d n io n e i pracow ite, bo ieżeli n ie szczęśliw ie op an u ie ich próżnow anie, w k ró tce w szystkie w ady i w y stę p k i ich oblężą... Z a tru d n ie n ie się gospodarstw em n a p e łn i ten czas próżny, k tó ry się zostanie od pow inności P leb a ń sk ie y , i czytanie X iąg ”.
skiego. S ą n im i: sp ra w a to n su ry , su k n i d u chow nej, odw iedzania karczem , o d d aw a n ia się ta ń co m i grom , u p ra w ia n ia lichw y i św ię to k u p stw a oraz zam ieszk an ia z kobietam i. Je śli co je łączy, to ch y b a łatw ość, z ja k ą w p a d a ją w oczy. C hoć n ie k tó re z n ic h z n a tu ry sw ej n ie m a ją c h a ra k te ru m oralnego, ja k zw łaszcza 'przepis o to n su rze i ubiorze, praw o d aw ca się nim i zajął, w ychodząc ze słu szn ej zasad y , że z sam ego w yglądu ze w n ętrz n eg o w ie rn i u ra b ia ją sobie są d o ty m , co się dzieje w duszy k a p ła ń sk ie j 525.
P rz ed e w szy stk im d ziekan m a pilnow ać, a b y podlegli m u księża n o sili t o n s u r ę, tra d y c y jn ie często n az y w a n ą k o ro n ą 528, i odpow iedni stró j duchow ny. W spom ina o ty m ogólnie w zw iązku z obow iązkam i d ziek ań sk im i sy nod lw ow ski, ja k rów nież (poznański z r. 1720 i płocki, k tó re k aż ą się in tereso w ać n ie ty lk o sta n e m szat k ap ła ń sk ic h i ich czys tością, a le w glądać w ta k ie szczegóły, ja k w ygląd koloiradki czy bielizny o so b is te j!27. Co do ubioru, to sk ą d in ą w iem y, że sk ła d a ł się zasadniczo z cz arn ej su ta n n y , schludnej, choć dostosow anej do godności i stopnia hierarchicznego, oraz podobnego k o lo ru sukiennego kapelusza, p rzy czym n ależało w y strzeg ać się noszenia z b y t dłu g ich w ło só w 528, ja k to n ie je d n o k ro tn ie było w e zw yczaju “ 9.
525 Sob. t r y d e n c k i , ses. 14, de re f., c. 6. Por. także syn. k r a- k o w s k i , s. 3: „...cum fo rm a v estium , d efo rm itas m e n tiu m e t m o ru m iudicium sit, et ex h a b itu etiam co rp o ris e x te rn o p a te a t in te rio r anim i com positio” , co dosłow nie p ow tórzył np. syn. c h e ł m i ń s k i , s. 68.
526 P o r. np. syn. k r a k o w s k i , s. 3 i syn. c h e ł m i ń s k i , ’s. 68: „...coronas se m p er d é fé ra n t”... O w ielkości to n su ry duch o w ień stw a św ieckiego m ów i w spółczesny K i t o w i c z J., Opis o byczajów za pa
n ow ania A u g u sta III. W rocław 19512, s. 165: „K oronę golili (sc. pro b o
szczowie, p le b an i i in n i tego rzę d u księża) n a w ierzchu głow y ta k w ielką ja k ta le r b ity i n igdy bez takiego piesza, czyli korony, n ie chodzili”.
527 Syn. l w o w s k i , ses. 1, c. 2 — De op. p ast., c. 9: „H orum ita q u e D ecanorum F o ra n e o ru m m u n u s erit, invigilare... a n C lerici T o n su ram e t C lericalem g esten t h a b itu m ? ” ; syn. p o z n a ń s k i z r. 1720, c. 15: ,;Provisores etiam ho n este illos (sc. Provisos) tra c te n t, u ti fra tre s , et invigilent, n e la ce ris a u t nim is d e tritis vestibus in c ed a n t, alias ad ce- le b ra n d u m illos non ad m ettan t, ipsi quoque Provisoires, e t q u iv is B ene- fic ia ti ex em p lu m m u n d itie, e t deeentis h a b itu s in se e x h ib e a n t, n e a D e- canis rep reh en sio n em , a b Officio v ero nostro poenas su b ire c o g a n tu r” ; syn. p ł o c k i fi. 177: ,,...(sc. D ecanus in C ongregatione d ecanali) a d v e rta t quoque, an h a b e a n t om nes to n su ra m decentem ?... v estes honestas, non sordidas, la ce ra s, co llare decens, superpelliceum m u n d u m ? ”.
528 P o r. np. syn. k r a k o w s k i , s. 3 i syn. c h e ł m i ń s k i , s. 68: „...capillos p ro lix e non n u tria n t, v estitu m h o n estu m nig ru m , ta la re m cum decore e t cong ru en tis, v e stitu m h o n estu m nig ru m , ta la re m cum decore e t co ngruentis s ta tu s et d ig n itatis su a e gestent, pileos n o nnisi ro tu n d o s p a n n i n ig ri coloris d é f é ra n t”..., oraz R ozporządzenia, s. 42: „U biór D uchow ieństw a D iecezyi N aszey, chcem y, ab y b y ł długi, stosow n ie do przepisów kanonów , k tó ry m a być skrom ny, i an i zibyt w y k w in tn y , an i też zbyt lichy, i p o sz arp an y ”. N a w ygląd zew n ętrzn y d u chow nych dziekan m ia ł obow iązek zw racać uw agę podczas kong reg acji d ek a n aln ej zw łaszcza. P o r. np. Ref. G en., s. 12, kol. 1—2: „...D ecanus (sc. in S ynodo decanali)... a n te om nia in sp icia t d ilig en te r, a n P leb a n u s, vel
S p ra w a k a r c z e m łączyła się z rozpow szechnionym od d aw n a w śród polskiego k le ru nałogiem n a d u ż y w an ia alk o h o lu 530. P oniew aż „ p ija ń stw o — pisze z bólem p ry m as Ł u b ie ń sk i — w e człeku każdego s ta n u y k ondycyi m oże się n az w ać iM atką w szystkich excesów , y zrzódłem n ie - przystoyności obyczaiów, d opieroż w D uchow nych... w k im in szy m grze chem iest, w k a p ła n ie św ię to k ra d ztw o ” 531 i, ja k d o d aje sy n o d przem y sk i, czyni go niezdolnym d o sp raw o w an ia św iętych czynności 532, dziekan sta ra ć się będzie ten w y stę p ek obrzydzać 53S. Z bada, zw łaszcza p rz y okazji urzędow ej w izyty, k to m u się o d d a je 534. N a ta k ieg o duchow nego, co się zw y k ł u p ija ć u siebie w dom u, lu b co gorsza w gościnie, albo po k a rc z m ach i gospodach, czy też podczas zjazdu d ek a n aln eg o , nie ty lk o szcze gólną zw róci u w a g ę S35, a le o nim d oniesie biskupow i, ja k n a k a z u je s y nod chełm ski, płocki, chełm iń sk i i k ijo w sk i oraz dopiero co wsspomniany p ry m as Ł u b ie ń sk i 536. Ow szem , ja k p rz y p isu je sy nod chełm iński, zasu s- p e n d u je go z zastrzeżen iem zdjęcia te j k a ry przez sam ego o rd y n a riu sza 537. Jednocześnie w zb ro n i m u w stęp u do kościoła, ja k sta n o w ią „R