Teraz, miłe dziatki, możecie sobie powiedzieć z prawdziwem zadowoleniem, że już wszystkie gło
ski polskiego abecadła m ałe i wielkie umiecie pi
sać i czytać. Nauczyłyście się przeto rzeczy b a r- t dzo ważnej, bo równocześnie nauczyłyście się pi
sać i czytać, a czytanie i pisanie, je st jakby klu
czem i drogą do wszystkich wiadomości i umieję
tności. Wstąpiłyście już przeto na tę wielką dro
gę, na której wam z dniem każdym przybywać bę
dzie coraz więcej wiadomości. W stąpiłyście na nią, opatrzone tym czarodziejskim kluczem czytania i pisania, z pomocą którego otwierać będziecie co
raz większe skarby wiedzy. Nasłuchałyście się już odemnie różnych powieści i rzeczy przyjemnych i pożytecznych. Otóż wiedzieć powinnyście, że to tylko nieznaczne okruszyny z tych wielkich skar
bów wiadomości, które wam do nauczenia się je szcze pozostają. Stanęłyście dopiero u progu tych
177
skarbów wiedzy, których teraz pracowicie przy
m nażać będziecie. Dzieje się to z pomocą książek, w których, nie wątpię, coraz pilniej rozczytywać się będziecie. W książkach tych znaki głosowe czyli litery są nieco odmienne od tych, których właśnie nauczyłyście się pisać. Nieznaczne to je dnak różnice, które sobie z łatwością przyswoi
cie. Zanim jednak do tej nowej roboty przystą
pimy, musicie jeszcze do tych wiadomości o pisa
niu, które wam powyżej podałem, dodać niektóre inne.
W ostatniem zdaniu, któreście o Zygmuncie Au
guście i o Janie Kochanowskim napisały, uważa
łyście zapewne, że nietylko imiona jako to Zy
gmunt, August i J a n , ale także nazwisko, to jest Kochanowski, wielką pisze się literą. Każde z was m a swoje imię, jakie na chrzcie otrzymało i na- 1 zwisko, które po przodkach dziedziczy. Tamto jest imieniem chrzestnem, to nazwiskiem rodzinnem czyli familijnem. Jedno i drugie należy zawsze pisać wielkiemi literami. Takie imiona i nazwiska nie pow tarzają się tak często, jak imiona innych rze
czy. Należy je przeto od takich pospolitych imion odróżniać w pisaniu wielkiemi literami. Spamiętaj
cież sobie tedy to prawidło, że
n i e t y l k o i m i o n a o s ób, a l e t a k ż e i c h n a z w i s k a p i s a ć n a l e ż y w i e l k i e m i l i t e r a m i .
Czytajcie teraz z Elem entarza zdania następu
jące i uważajcie, które wyrazy są tam pisane wiel
kiemi literami.
Kuś i Litwa, niemniej tak gwane Królestwo Pol
skie, dalej ksigstivo Poznańskie i Galicyja są czę
ściami dawnej Polski.
178
Litwę, Buś i tak mam Królestwo Polskie za
brała Moskwa, mana także Bosyją'.
Księstwo Poznańskie zajęły Prusy.
Galicyja stanowi jednę z dzielnic cesarstwa Au- stryjacko- Węgierskiego.
Wszystkie te imiona: Litwa, Ruś, Poznańskie, Galicyja, Moskwa, Prusy i A ustryja, są to imiona czyli nazwiska krajów , i wszystkie piszą się wiel
kiemi literami. Wy również tak je pisać będziecie.
W tym celu spamiętajcie sobie to prawidło, że w s z e l k i e n a z w y k r a j ów, w i e l k i e m i p i s z ą s i ę l i t e r a m i .
Czytajcie dalej następujące zdanie:
Stolicą Polski było naprzód miasto Gniezno, na
stępnie Kraków, wreszcie Warszawa.
Tu już nietylko nazwę Polski, to je st nazwę k ra ju Polskiego, ale także nazwy m iast: Gniezna, Krakowa i Warszawy'napisane są wielkiemi literam i, bo wszelkie nazwy miast, miasteczek a nawet wsi i przysiółków, wielkiemi należy pisać literami. Na tej przeto podstawie nietylko Kraków i Warsza
wę ale także Bacłaioice, Maciejowice, Łobzów i in ne miejscowości w ogólności
w s z e l k i e n a z w y m i a s t , m i a s t e c z e k , w ł o ś c i i p r z y s i ó ł k ó w , p i s a ć n a l e ż y w i e l k i e m i l i t e r a m i .
Gzytajcie jeszcze te zdania:
Pieniny są częścią Karpat. Najtcyższe szczyty w Karpatach nazywają\ się Tatrami.
Tu znów Pieniny, .Karpaty i Tatry pisane są wiel
kiemi głoskami, a to dla odznaczenia gór tycli i szczytów od innych. Ztąd poweźmiecie znowu to prawidło, że niemniej
n a z w y g ó r , w y s o k i c h s z c z y t ó w i m n i e j s z y c h w z g ó r z y w i e l k i e m i p i s a ć n a l e ż y l i t e r a m i .
Czytajcie dalej:
W Karpatach, u wsi Wisty, na górze zwanej Baranią, nastaje rzeka Wisła. Płynie ona koło Kra
kowa i Warszawy, zabiera wiele innych rzek mniej
szych, Dunajec, San, Bug i inne, i pod Gdańskiem wpada do morza Bałtyckiego.
Tu już nie tylko imiona gór, miast i wsi, ale także
i m i o n a r z e k i m o r z a , w i e l k i e m i p i s a n e s ą l i t e r a m i .
Tak samo jeżeli powiem: Na wschód od miasta Gniezna, rozlewa się jezioro Gopło. Tu także je zioro Gopło napisano wielką, literą. Więc i
i m i o n a j e z i o r , n a l e ż y p i s a ć w i e l k i e m i l i t e r a m i .
Czytajcie nakoniec:
Ziemie dawnej Polski zamieszkują Polacy, L i
twini i Buśini. Na wschód od nich przebywają Mo
skale, na zachód Niemcy, na południu Węgrzy.
Tu znów nazwy: Polacy, Moskale, Niemcy i Wę- , grzy wielkiemi głoskami widzicie napisane, a to z tej prostej przyczyny, że jeżeli nazwisko poje
dynczej osoby wielką pisze się głoską, to tem bar- dzi®j
w i e l k i e m i g ł o s k a m i p i s a ć n a l e ż y n a z wy c a ł y c h n a r o dó w.
Z tejże samej przyczyny nazwy; Lwowianin, Warszawianin, Poznańczyk, Krakowiak, Racłaicia- nin i t. d. pisać zawsze będziecie wielkiemi lite
rami.
179
180
Zastanowimy się teraz nad tem, czy wszystkie te imiona, o którychśmy właśnie mówili, nie m ają jakiego wspólnego znamienia, według któregobyś- my 'z nich jedno, wspólne wszystkim prawidło wy
prowadzić mogli? I tak był na tym świecie tylko jeden król Zygmunt II August. To przeto imię jest własnością jednego tylko króla polskiego. Naród Polski m iał tylko jednego wieszcza Jan a Kochano
wskiego. Imię to je st przeto własnością tylko je dnego człowieka, jednej tegoż imienia rodziny. Po
dobnież nazwy Polska, Austryja, Galicyja są wła
snością jednego tylko kraju. Nazwy Gniezno, K ra
ków, W arszawa, Lwów, Racławice, Maciejowice, Łobzów, są własnością jednego tylko miasta, m ia
steczka i wsi. Nazwy Karpaty, Tatry, Pieniny, są własnością jednego tylko łańcucha gór i pojedyn
czych w nim szczytów. Nazwy Wisła, Dunajec, S an, Bug, Bałtyk, Gopło i t. d., również własno
ścią jednych tylko wód, czy one są rzekam i, czy jeziorami, czy morzem. Wreszcie nazwy: Polacy, Moskale, Niemcy, Węgrzy, Lwowianin, W arszawia
nin, Krakowiak, Lobzowianin są własnością jedne
go tylko narodu, jednego tylko m iasta lub jednej wsi mieszkańców. Otóż widzicie, że wszystkich tych nazw wspólnem znamieniem je st to, iż są w ł a s n o ś c i ą jednego tylko narodu, jednej osoby lub jednej rzeczy. Otóż ztąd, że imiona te są w ł a s n o
ś c i ą jednych tylko osób lub rzecny, nazwano je i m i o n a m i w ł a s n e mi. Ztąd wyprowadzicie sobie takie ogólne prawidło:
W s z e l k i e i m i o n a w ł a s n e , p i s z ą s i ę w i e l k i e m i l i t e r a m i .
Aby się przekonać, że już wszystkie głoski wiel
kie zachowałyście w pamięci, i że niemniej spa
miętałyście sobie te praw idła, których wam udzie
liłem o użyciu tych głosek, napiszemy jeszcze kil
k a innych zdań, na których się znowu czego no
wego nauczycie.
181