Stany nagłe (naglące) u pacjentów leczonych z
powodu choroby nowotworowej to sytuacje, w których w trakcie leczenie nowotworu lub po jego zakończeniu, dochodzi do pojawienia się zaburzeń w organizmie wymagających szybkiej interwencji medycznej.
Stany naglące – przyczyny:
• związane z nowotworem,
• związane z leczeniem,
• mieszane.
Stany naglące – cel leczenia:
• szybkie rozpoznanie przyczyny i jej usunięcie,
1. Wzrost ciśnienia śródczaszkowego. 2. Zespól żyły głównej górnej.
3. Złamania patologiczne.
4. Upośledzenie drożności przewodu pokarmowego. 5. Upośledzenie drożności dróg oddechowych.
6. Upośledzenie drożności układu moczowego. 7. Stany drgawkowe.
1. Zespół ostrego rozpadu guza. 2. Hiperurykemia.
3. Hiperkalcemia.
4. Hiponatremia (zespół złego wydzielania hormony antydiuretycznego).
5. Krwawienia.
ZESPÓŁ UCISKU RDZENIA KRĘGOWEGO:
• Najczęściej w przebiegu: raka stercza, raka płuc, raka piersi, szpiczaka mnogiego.
• Najczęściej w odcinku lędźwiowym i szyjnym kręgosłupa.
• Ucisk na rdzeń kręgowy → zaburzenia
neurologiczne, dolegliwości somatyczne, zaburzenia funkcji fizjologicznych, pogorszenie jakości życia →
bez wdrożenia leczenia w trybie szybkim nieodwracalne kalectwo, a nawet śmierć.
ZESPÓŁ UCISKU RDZENIA KRĘGOWEGO: Przyczyny:
• Rozrost guza/przerzut w trzonie kręgu.
• Wnikanie guza, powiększonych węzłów chłonnych i ucisk przez przestrzenie międzykręgowe.
ZESPÓŁ UCISKU RDZENIA KRĘGOWEGO: Objawy:
• najczęściej ból i zaburzenia neurologiczne (upośledzenie funkcji motorycznych i
autonomicznych), utrata czucia, ataksja. Diagnostyka:
• Badanie lekarskie i neurologiczne + badania
obrazowe: RTG, CT, NMR oraz w razie potrzeby punkcja lędźwiowa.
ZESPÓŁ UCISKU RDZENIA KRĘGOWEGO: Leczenie:
• Leczenie farmakologiczne (steroidoterapia, chemioterapia)
• Leczenie zabiegowe (operacyjne). • Radioterapia.
WZROST CIŚNIENIA ŚRÓDCZASZKOWEGO: • Najczęstsze przyczyny:
guzy pierwotne OUN, ogniska przerzutowe do OUN (najczęściej raka piersi, raka płuc, raka nerki,
czerniaka), krwawienia śródczaszkowe. • Najczęstsze objawy:
zaburzenia świadomości, splątanie, bradykardia, wymioty, ból głowy, drgawki, śpiączka, zaburzenie widzenia.
WZROST CIŚNIENIA ŚRÓDCZASZKOWEGO: • Diagnostyka:
badanie lekarskie + badanie neurologiczne + ocena dna oka + badania obrazowe: CT, MRI.
• Leczenie:
sterydy, leki odwadniające (mannitol, furosemid), leczenie operacyjne, chemioterapia, radioterapia.
ZESPÓŁ ŻYŁY GŁÓWNEJ GÓRNEJ:
• Stosowane określenia: ZŻGG, ang. SVCS, (dawna nazwa – zakrzepica centralna).
• Mechanizm powstania:
ucisk na ścianę żyły głównej górnej z zewnątrz
lub/i powstanie blokady wewnątrz żyły, powodujące upośledzenie drożności naczynia i brak odpływu krwi z górnej części ciała (głowa-szyjka, kończyny
ZESPÓŁ ŻYŁY GŁÓWNEJ GÓRNEJ: Przyczyny:
• 80-95% przypadków rozwija się w następstwie istniejącej choroby nowotworowej, najczęściej w przebiegu: raka płuc, chłoniaków, ziarnicy złośliwej oraz przerzutów nowotworowych do węzłów
chłonnych.
• 5-20% nie ma związku z chorobą nowotworową, np.: powikłania zakrzepowo-zatorowe, tętniak aorty, zmiany guzowate w śródpiersiu.
ZESPÓŁ ŻYŁY GŁÓWNEJ GÓRNEJ: Objawy:
• U większości chorych objawy narastają stopniowo w ciągu kolejnych kilku,kilkunastu dni.
• Obrzęk twarzy, szyi, kończyn górnych.
• Zaburzenia oddychania, duszność, kaszel, sinica. • Poszerzenie naczyń na skórze szyi, górnej części
klatki piersiowej (powstanie krążenia obocznego). • Bóle głowy, zawroty głowy, ból w klatce piersiowej.
ZESPÓŁ ŻYŁY GŁÓWNEJ GÓRNEJ:
Postępowanie, leczenie:
• Ustalenie przyczyny i mechanizmu powstania ZŻGG.
• Ocena stanu chorego i jego wydolności, zaawansowania choroby nowotworowej.
• Leczenie przyczynowe + leczenie choroby nowotworowej. • Radioterapia, izotopy promieniotwórcze.
• Chemioterapia.
• Leczenie zabiegowe (zespolenia, implanty, protezowanie). • Leczenie objawowe – steroidy, leki moczopędne –
ZŁAMANIA PATOLOGICZNE:
• Dotyczy ok.30% chorych onkologicznych z przerzutami do kości.
• Najczęściej do kości przerzuty dają: rak piersi , rak gruczołu krokowego, rak płuc, rak tarczycy, szpiczak mnogi.
• Najczęstsza lokalizacja złamań patologicznych:
ZŁAMANIA PATOLOGICZNE:
• Diagnostyka:
badanie lekarskie + badania obrazowe: RTG, CT, MRI, scyntygrafia + badania biochemiczne krwi: stężenie wapnia, fosfatazy zasadowej.
• Postępowanie:
leczenie operacyjne (zespolenia, implanty, protezowanie), radioterapia, radioizotopy promieniotwórcze, leczenie
objawowe (głównie przeciwbólowe + zahamowanie resorpcji patologicznie zmienionej tkanki kostnej).
UPOŚLEDZENIE DROŻNOŚCI PRZEWODU POKARMOWEGO:
• W nowotworach jamy brzusznej i miednicy.
• Zwężenie światła lub całkowita niedrożność: guz pierwotny, ognisko przerzutowe, wznowa
nowotworu w jamie otrzewnowej, zrosty, leki).
• Objawy: nudności, wymioty (także treścią kałową), zaburzenia perystaltyki jelit, zmiana rytmu
UPOŚLEDZENIE DROŻNOŚCI PRZEWODU POKARMOWEGO:
• Diagnostyka:
badanie lekarskie + badania endoskopowe
(zwężenie, krwawienie, perforacja) + badania
obrazowe: RTG jamy brzusznej (określenie poziomu niedrożności), USG, CT.
• Leczenie: zależy od przyczyny. Operacyjne (np.:zespolenia omijające, laseroterapia zwężeń), radioterapia, chemioterapia, leczenie zachowawcze.
UPOŚLEDZENIE DROŻNOŚCI DRÓG ODDECHOWYCH: • Objawy przy zwężeniu światła tchawicy lub oskrzela
> 75%.
• Objawy: zależą od lokalizacji zwężenia
upośledzającego drożność; niewydolność oddechowa, krwawienie do światła dróg oddechowych, zapalenie płuc po stronie niedrożności.
• Leczenie: radioterapia, laseroterapia, chemioterapia, protezowanie, embolizacja tętnicy oskrzelowej (przy krwawieniu), tracheostomia, sterydy.
UPOŚLEDZENIE DROŻNOŚCI DRÓG MOCZOWYCH: • Najczęstsze przyczyny: ucisk guza z zewnątrz,
kamień w nerce/pęcherzu moczowym, zrosty w miednicy (pooperacyjne, po radioterapii).
• Objawy: zależą od poziomu niedrożności,
niewydolność nerek, upośledzenie oddawania moczu, zaburzenia metaboliczne z zatrucia toksynami.
• Leczenie: zależy od przyczyny i poziomu
niedrożności, cewnikowanie dróg moczowych, nefrostomia, leczenie choroby podstawowej.
ZESPÓL OSTREGO ROZPADU (LIZY) GUZA: Mechanizm powstania z.o.r.p:
• szybkie namnażanie się i obumieranie komórek nowotworowych (samoistne lub pod wpływem
leczenia onkologicznego), w wyniku czego wzrasta stężenie produktów rozpadu komórek
nowotworowych, które przekracza możliwości wydalania przez nerki.
ZESPÓL OSTREGO ROZPADU (LIZY) GUZA:
Objawy:
• hiperurykemia (wzrost stężenia kwasu moczowego) • hiperkalemia (wzrost stężenia potasu)
• hiperfosfatemia (wzrost stężenia fosforanów)
• hipokalcemia (spadek stężenia wapnia - wiązany się przez
fosforany) i/lub hiperkalcemia (przerzuty osteolityczne do kości, produkcja białka podobnego do PTH, PGE2 lub kalcytriolu
(vit.D3)
• konsekwencje ww. zaburzeń to powstanie: kwasicy metabolicznej,
niewydolności nerek
zaburzeń gospodarki wodno- elektrolitowej, kwasowo-zasadowej
ZESPÓL OSTREGO ROZPADU (LIZY) GUZA: Rozpoznanie:
• badanie lekarskie
• objawy zaburzeń elektrolitowych • wyniki badań biochemicznych
Leczenie:
• najlepszą metoda leczenia jest zapobieganie - wyrównanie zaburzeń elektrolitowych przed
leczeniem onkologicznym, nawodnienie 2-3l/doba, allopurinol;
• w leczeniu monitoring diurezy, rozważenie hemodializy.
HYPERURYKEMIA:
• Wzrost stężenia kwasu moczowego powyżej normy. • Przyczyna – szybki rozpad komórek nowotworów o
dużej wrażliwości na leczenie onkologiczne, głównie nowotworów bardzo chemiowrażliwych
HYPERURYKEMIA: Rozpoznanie:
•
Badanie lekarskie.•
Określenie stężenia kwasu moczowego we krwi(kamienie moczanowe nie są widoczne na zdjęciach RTG).
•
W wysokim stężeniu kwas moczowy uszkadzakanaliki nerkowe i prowadzi w tym mechanizmie do ostrej niewydolności nerek.
HYPERURYKEMIA: Leczenie:
• Diuretyki pętlowe.
• Alkalizacja moczu (pH > 7 ⇒ wzrasta rozpuszczalność kwasu moczowego). • Nawodnienie.
• Dializa.
• Najskuteczniejszym leczeniem jest zapobieganie. Profilaktyka – np. allopurinol kilka dni przed
Dotyczy 10-20% chorych na nowotwory złośliwe. Hiperkalcemia bez uchwytnej przyczyny wymaga
wykluczenia podłoża nowotworowego.
Najczęściej w przebiegu: raka piersi , płuca, szpiczaka
plazmocytarnego, białaczki i przy masywnych przerzutach osteolitycznych do kości.
Objawy: z nerek (wielomocz, odwodnienie, pragnienie), z układu pokarmowego (nudności, wymioty, brak
apetytu, zaparcia, wrzody, zap.trzustki), z serca
(zmiany w EKG, bradykardia), z mięśni (osłabienie siły, odruchów), zaburzenia świadomości, senność, śpiączka. Rozpoznanie: stężenie Ca w surowicy > 2,75 mmol/l
(11mg%; 5,5 mEq/l).
Leczenie: przede wszystkim leczenie nowotworu; nawodnienie i diuretyki dla zwiększenia diurezy; sterydy, kalcytonina, bifosfoniany (hamowanie wydzielania Ca).
HIPONATREMIA:
Przyczyna: niezfizjologiczne, nadmierne wydzielanie hormony antydiuretycznego (ADH) przez komórki nowotworu.
Objawy: zwiększone zatrzymywanie wody, nudności, wymioty, brak apetytu, zaburzenia psychiczne
(splątanie, senność, śpiączka); zatrzymywanie wody w organizmie z równoczesna utrata sodu z moczem, mimo że jest hiponatriemia.
HIPONATREMIA:
Rozpoznanie: stężenie sodu w surowicy <135 mEq/l, stężenie sodu w moczu > 20mEq/l, prawidłowa
funkcja nerek, nadnerczy, tarczycy, przysadki mózgowej, wątroby. Nie występują obrzęki. Leczenie: leczenie nowotworu; ograniczenie
przyjmowania płynów, wymuszanie diurezy
diuretykiem, podanie NaCl (bardzo ostrożnie! szybki wzrost stężenia sodu powoduje nieodwracalną