ROZDZIAŁ 2. ANALIZA MIKRO I MAŁYCH PRODUKCYJNYCH PRZEDSIĘBIORSTW
2.3. Statystyka firm rodzinnych
Przedsiębiorstwa rodzinne mają istotne znaczenie ekonomiczne, potwierdzają to wyniki jed-nych z najbardziej kompleksowych badań stanu firm rodzinjed-nych na świecie przeprowadzo-nych w latach dziewięćdziesiątych. W Stanach Zjednoczoprzeprowadzo-nych firmy rodzinne stanowiły wów-czas 90% z 15 mln przedsiębiorstw. Ich udział w produkcie krajowym brutto wynosił 40%, na-tomiast w wypłatach wynagrodzeń-50%. Jedna trzecia największych 500 firm amerykańskich była własnością rodzin (Cohn, 1992, s. 9). Około 80% ogółu firm stanowiły firmy ro-dzinne w Meksyku, które znacząco dominują w gospodarce tego kraju (Lank, 1994, s. 3). Na-tomiast w Chile 75% ogółu przedsiębiorstw stanowiły firmy rodzinne, które stały się filarem gospodarki tego kraju. Przemawia za tym ogromny udział w produkcie krajowym brutto i za-trudnieniu siły roboczej. Najnowsze wyniki badań potwierdzają, że 65 % średnich i dużych przedsiębiorstw chilijskich jest w posiadaniu rodzin (Martinez, 1994, s. 5). Źródłem przedsię-biorczości rodzinnej są gospodarki rynkowe Europy Zachodniej, gdzie firmy rodzinne wytwa-rzały w badanym okresie ogółem 45-65% produktu krajowego brutto i zatrudniały zbliżoną liczbę siły roboczej. Fenomen tego zjawiska występuje we Włoszech, gdzie 99% przedsię-biorstw prowadzonych było przez rodziny (Gallo, 1994). Również gospodarka Niemiec oparta była głównie o firmy rodzinne. Około 75% siły roboczej znajdowało zatrudnienie w firmach rodzinnych, których udział w tworzeniu produktu krajowego brutto wynosił 66%, a ponadto 80
% (około 2 mln) wszystkich niemieckich firm było kontrolowanych przez rodziny (Reidel, 1994, s. 6). 76% przedsiębiorstw było w posiadaniu lub pod kontrolą rodzin Wielkiej Bryta-nii. W Hiszpanii 71% przedsiębiorstw osiągających roczną sprzedaż o wartości ponad 2 mln dolarów stanowiły firmy rodzinne, a 17 ze stu największych firm tego kraju również należało do rodzin. Przedsiębiorczość rodzinna w krajach Europy Środkowo-Wschodniej (zwłasz-cza w Polsce, Czechach i na Węgrzech) odrodziła się po przełomie ustrojowym roku 1989.
44 https://assets.kpmg/content/dam/kpmg/pl/pdf/2019/01/pl-barometr-firm-rodzinnych-2018.pdf, dnia 7.02.2019
73 dzo wysoki stopień aktywności w tym zakresie wykazuje również Rosja (Jeżak, Popczyk, Win-nicka-Popczyk, 2004, s. 17). Na kontynencie azjatyckim prym wiedzie Japonia (gdzie małe firmy rodzinne aktywnie wspierają wielkie koncerny przemysłowo-handlowe) oraz Hongkong (który stał się przykładem "jednej wielkiej rodzinnej firmy"). Biznes rodzinny Australii który zatrudniał w latach 90. ponad 50% całej siły roboczej tego kraju, natomiast około 75% austra-lijskich przedsiębiorstw było w posiadaniu rodzin (Owens, 1994, s. 4).
Liczebność firm rodzinnych (zarówno na świecie, jak i w Polsce) stanowi od wielu lat temat sporów naukowców. Różnice w wynikach publikowanych badań wynikają z odmiennych in-terpretacji pojęcia przedsiębiorstwa rodzinnego, związanego z brakiem jednoznacznej definicji tych podmiotów. Zgodnie z raportem PARP przedstawionym w 2009 roku w Polsce przedsię-biorstwa rodzinne stanowią 36%45 sektora MSP46. Z przedstawionych wyników badań w rapor-cie wynika, iż wraz ze wzrostem przedsiębiorstwa ich udział maleje. Wśród mikroprzedsię-biorstw firmy rodzinne stanowią 38%, wśród firm małych – 28%, zaś wśród firm średniej wiel-kości – 14%. Firmy rodzinne należące do sektora MMSP w Polsce zatrudniają około 1 miliona 300 tysięcy pracowników, co stanowi około 21% ogółu zatrudnionych przez MSP. Przedsię-biorstwa rodzinne i nierodzinne różną się przede wszystkim sferą wartości i kultury organiza-cyjnej. Rodzina pracodawcy zajmuje w strukturze firm kluczowe stanowiska i jest odpowie-dzialna za ważniejsze decyzje ze względu na zaufanie, więzy krwi, podzielanie wspólnych war-tości, współodpowiedzialność za nazwisko i markę firmy. W opinii przedsiębiorców pracow-nicy z rodziny są dodatkowo zobligowani do efektywniejszej pracy, a także bardziej niż pra-cownicy spoza rodziny skłonni do poświęceń na rzecz firmy (np. nieodpłatnej pracy w nadgo-dzinach). Kultura organizacyjna firmy rodzinnej charakteryzuje się przede wszystkim pozy-tywną atmosferą pracy, którą przenoszą z domu. Podejście do pracownika spoza rodziny w fir-mie rodzinnej jest bardziej spersonalizowane, właściciele znają życie prywatne swoich pracow-ników (zarówno należących, jak i nie należących do rodziny). Ponadto firmy rodzinne wyka-zują też większą elastyczność w stosunku do potrzeb swoich klientów. Firmy ro-dzinne w związku z elastycznością i większą adaptacyjnością szybciej dostosowują się do no-wych warunków. Ze względu na nienormowany czas pracy mogą one łatwiej dostosować go-dziny pracy do potrzeb rynku. Eksperci podkreślają, że bardzo często firmy rodzinne sytuują się w niszach rynkowych, realizując specjalne, niestandardowe zamówienia. Przedsiębiorstwa
45 Z wyłączeniem sekcji PKD 2004: A – rolnictwo, łowiectwo, myślistwo; B – rybactwo; L – administracja pu-bliczna; P – gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; Q – organizacje i zespoły eksterytorialne oraz form działalności gospodarczej osób fizycznych, nikogo nie zatrudniających (samozatrudnienie)
46 Z populacji tej wyeliminowano określone sekcje PKD i osoby fizyczne prowadzące własną działalność gospo-darczą, nie zatrudniające pracowników)
74 te mogą pozwolić sobie na zmniejszenie lub nawet na niewypłacanie przez pewien okres wy-nagrodzenia pracownikom z rodziny. Przedsiębiorstwa rodzinne charakteryzują się większym poziomem odpowiedzialności za rodzinę, pracowników, a także za społeczność lokalną, w któ-rej funkcjonują. Zarządzający pamiętają o tym, że podejmowane decyzje wpływają nie tylko na pracowników, ale pośrednio również na ich rodziny.47 Zdaniem I. Lansberga rodzina wła-ścicielska kształtuje przedsiębiorstwo w taki sposób, w jaki nie są w stanie tego czynić człon-kowie rodzin w przedsiębiorstwach niebędących własnością rodziny. Zaangażowania ro-dziny w prowadzenie firmy powoduje, że przedsiębiorstwo rodzinne jest inne od pozosta-łych i istnieje potrzeba prowadzenia badań naukowych w tym zakresie (Lansberg, 1983, s. 39–
49). Z kolei Petzinger wskazuje, iż: „firma rodzinna stała się modelem dla wszystkich firm.
Powodem tego jest fakt, że dzisiejsza firma bardziej niż w jakimkolwiek czasie w (tym) stuleciu zbudowana jest w oparciu o związki – czyli materiał, z którego zbudowane są również ro-dziny” (Petzinger, 1999, s. 218).
47 https://www.parp.gov.pl/component/content/article/48608:firmy-rodzinne-szanse-i-wyzwania, dnia 10.04.2018
75