Jedną z charakterystycznych cech ucznia zdolnego jest szybkość ucze-nia się, co pozwala mu w szybszym tempie opanować więcej materiału
25 Ibidem, s. 259.
niż osobie o przeciętnych zdolnościach. Dlatego w propozycjach edu-kacyjnych przeznaczonych dla omawianej grupy uczniów, związanych z opracowaniem indywidualnych programów kształcenia, sugeruje się wykorzystanie dwóch podstawowych strategii: wzbogacania progra-mów i przyspieszenia tempa kształcenia, który opisany został poniżej.
Wzbogacone kształcenie oznacza bogatsze, bardziej zróżni-cowane oferty edukacyjne, które mogą obejmować cały program lub programy szczegółowe. Propozycje edukacyjne dla uczniów zdolnych są szczególnie wdzięcznym obszarem dla eksperymentów i innowacji pedagogicznych. Większość przeznaczonych dla nich programów ma bowiem charakter tradycyjnych rozwiązań opartych na klasycznej me-todyce, a różnice dotyczą głównie zakresu wiadomości, które uczeń powinien przyswoić. Próbą zmiany tej sytuacji są koncepcje, w których wskazuje się na ważność programów interdyscyplinarnych, kształ-cenia problemowego, edukacji z wykorzystaniem metody projektu.
W kształceniu uczniów zdolnych wprowadza się również portfolio z dokumentacją indywidualnego rozwoju dziecka, wykorzystuje się metody grupowania pozwalające na zwiększanie efektywności naucza-nia, tworzy wzory alternatywnych rozkładów materiału z uwzględnie-niem potencjału osoby zdolnej. Przy tworzeniu programów punktem wyjścia są modele teoretyczne pozwalające na opracowanie spójnej koncepcji, metod i metodyk kształcenia oraz takich strategii ewaluacji, które umożliwiają wprowadzenie odpowiednich korekt w trakcie pro-cesu edukacji26.
Pracując z dziećmi i młodzieżą, należy stymulować i rozwijać zarówno ich sferę intelektualną, jak emocjonalną, ekspresję słowną, plastyczną, ruchową, a także umiejętność dobrego współżycia z ludź-mi. Odpowiedni dobór treści nauczania, sposób realizacji materiału oraz kompetencje pedagogów pozwalają zapewnić uczniom zdolnym właściwą opiekę. Dlatego grono pedagogiczne powinno być przygoto-wane do rozpoznawania, pobudzania, rozwijania i wykorzystywania zdolności uczniów.
Organizacja procesu dydaktyczno-wychowawczego i poza-lekcyjnego w sposób umożliwiający optymalizację szans rozwojowych i kształcenia dzieci zdolnych polega m.in. na:
26 W. Limont, op. cit., s. 126.
• organizowaniu klas autorskich, uwzględniających zainte-resowania;
• różnicowaniu wymagań, tj. stawianiu przed uczniami (na lekcjach i w pracach domowych) zadań, pytań i proble-mów o przeciętnym stopniu trudności, kierowanych do całej klasy oraz takich, które podejmują najlepsi;
• utrzymywaniu wysokiego poziomu trudności zadań sta-wianych uczniom zdolnym;
• stopniowemu zwiększaniu wymagań, jednak nieprzekra-czających możliwości ucznia;
• ciekawemu prowadzeniu lekcji – wprowadzaniu dodat-kowych elementów materiału, możliwości wykazania się przez uczniów wiadomościami pozaszkolnymi, prowa-dzeniu zajęć w oparciu o pracę grupową uczniów;
• zachęcaniu do korzystania z dodatkowych źródeł i zdo-bywania wiedzy;
• wyszukiwaniu i opracowywaniu materiałów uzupełniają-cych (referaty, wystąpienia, dodatkowa praca domowa);
• uczeniu twórczego rozwiązywania problemów;
• motywowaniu do samodzielności i podejmowania inicjatyw;
• organizowaniu prezentacji prac twórczych (wystawy, ga-zetki szkolne, klasowe, kroniki albumy, prace plastyczne, pomoce dydaktyczne);
• udziale w spotkaniach z ciekawymi ludźmi;
• organizowaniu wycieczek inspirujących do pracy twór-czej, prowadzeniu lekcji muzealnych, oglądaniu wystaw, wyjazdach na „zielone szkoły”;
• zachęcaniu do konfrontacji wiedzy w konkursach i olimpiadach;
• korzystaniu przez ucznia z indywidualnej pomocy na-uczyciela podczas przygotowania się do olimpiad przed-miotowych i konkursów;
• uczestniczeniu uczniów w kołach zainteresowań o cha-rakterze poznawczym i artystycznym na terenie szkoły;
• zachęcaniu do korzystania z różnorodnych zajęć pozalek-cyjnych (w pałacach młodzieży, domach kultury, klubach osiedlowych, ośrodkach sportowych, świetlicach), w celu rozwijania zainteresowań oraz aktywności poznawczej (kursy wiedzy, kluby dyskusyjne, zespoły artystyczne, chóralne, instrumentalne, instrumentalno-wokalne, ta-neczne, folklorystyczne, teatralne, poetyckie, recytator-skie, plastyczne, filmowe, fotograficzne, zajęcia o charak-terze sportowo-rekreacyjnym);
• współpracy z rodzicami i typowaniu do instytucji działa-jących na rzecz dzieci zdolnych27.
Zaplanowanie, opracowanie i realizacja zadań odpowiadają-cych na potrzeby uczniów zdolnych dotyczy trzech podstawowych ob-szarów:
• obszar 1 – działania wspierające rozwój ucznia zdolnego w systemie klasowo-lekcyjnym;
• obszar 2 – działania wspierające rozwój ucznia zdolnego poza systemem klasowo-lekcyjnym;
• obszar 3 – działania wspierające rozwój ucznia zdolnego poza szkołą.
Obszary te zostały wskazane na poniższych wykresach.
27 Ibidem, s. 102.
Rys. 4. Rozwój ucznia zdolnego w systemie klasowo-lekcyjnym
Źródło: I. Fechner-Sędzicka, op. cit., s. 26.
Rys. 5. Rozwój ucznia zdolnego poza systemem klasowo-lekcyjnym
OBSZAR 2 Rozwój ucznia zdolnego
poza systemem klasowo-lekcyjny
koła zainteresowań, w tym kursy, czaty, fora, e-learning,
webquesty
korzystanie z konsulatcji
eksperckich tutoring
i mentoring udział w konkursach,
zawodach
realizacja projektów (w tym badawczych, interdyscyplinarnych)
we współpracy z innymi (uczelnie,
fundacje itd.)
koła i obozy naukowe
seminaria, konfrontacje prowadzone we współpracy (z uczelniami wyższymi
- studenckimi kołami naukowymi)
Źródło: I. Fechner-Sędzicka, op. cit., s. 39.
Rys. 6. Rozwój ucznia zdolnego poza szkołą zdolności w kraju i za
granicą, inne szkoły
Źródło: I. Fechner-Sędzicka, op. cit., s. 40.
Uczniowi utalentowanemu trzeba stworzyć takie środowisko uczenia się, w którym będzie mógł dowiedzieć się m.in. jak świadomie i autonomicznie zarządzać swoim procesem uczenia się i rozwijać po-trzebne we współczesnym świecie kluczowe kompetencje poznawcze i społeczne. Aby tak się stało, potrzebuje on tutora i moderatora, czy-li nauczyciela potrafiącego wykorzystać w pracy z uczniami zdolnymi szeroką wiedzę o kompetencji uczenia się, a jednocześnie będącego w stanie zmienić myślenie o swojej roli w procesie uczenia się ucznia.
Nauczyciel powinien porzucić rolę osoby decydującej o wszystkich elementach procesu kształcenia i jego efektach na rzecz roli współdzia-łania z uczniem oraz pozostałymi nauczycielami i zdolnymi uczniami z innych szkół.
Jak pracować z uczniem zdolnym w szkole – obrazuje poniż-szy schemat.
Rys. 7. Praca z uczniem zdolnym
ciekawie
Źródło: I. Fechner-Sędzicka, op. cit., s. 45.