Wstęp
Kamica układu moczowego jest stanem chorobowym, w przebiegu którego w nerce lub drogach moczowych dochodzi do tworzenia się złogów z substancji chemicznych stanowiących prawidłowy lub patologiczny składnik moczu. W populacji europejskiej kamica rozpoznawana jest u około 6-7% kobiet oraz 11-15% mężczyzn [4]. W przypadku dzieci problem dotyczy około 2% populacji. W ostatnich latach obserwuje się narastanie liczby przypadków kamicy u dzieci. Kolejnym poważnym problemem zdrowotnym w ciągu ostatniego trzydziestolecia, zarówno u dzieci jak i dorosłych, stała się nadwaga i otyłość. Przybiera ona charakter światowej epidemii. W opracowanym w 2005 roku przez The International Obesity Task Force raporcie przedstawiono dane, na podstawie których stwierdzono, że rokrocznie przybywa około 400 000 dzieci i młodzieży z nadwagą i około 85 000 z otyłością. Wzrastająca częstość występowania kamicy układu moczowego w krajach wysoko rozwiniętych może być częściowo związana ze stale zwiększającą się liczbą ludzi z otyłością. W USA na podstawie analizy licznych badań dotyczących dorosłych, stwierdzono, że wraz ze wzrostem epidemii otyłości zwiększa się zachorowalność na kamicę układu moczowego, co częściej obserwowano u mężczyzn. Do zaburzeń metabolicznych zwiększających ryzyko kamicy układu moczowego, potwierdzonych w licznych badaniach i związanych z nadmierną masą ciała u dorosłych, zalicza się: niskie pH moczu, hiperkalciurię, hiperoksalurię, hiperurykozurię oraz hipocytraturię.
Znacznie mniej badań o powiązaniach kamicy nerkowej z nadmierną masą ciała przeprowadzono u dzieci. Co więcej, ich wyniki są niejednoznaczne.
Cel
Celem pracy była ocena potencjalnego związku między nadmierną masą ciała a występowaniem kamicy, a także próba powiązania masy ciała z jej określonym profilem metabolicznym u badanych dzieci.
Cele szczegółowe to:
1) analiza stężenia we krwi kwasu moczowego oraz wątrobowego metabolitu witaminy D (25OHD),
-68-
2) analiza wydalania z moczem wapnia, kwasu moczowego, magnezu, szczawianów i cytrynianów,
3) ocena korelacji pomiędzy stężeniem witaminy D a wydalaniem wapnia w badanych grupach.
Materiał i metody
Badaniem objęto 134 dzieci (69 dziewczynek, 65 chłopców) w wieku 9-18 lat z rozpoznaną kamicą układu moczowego. Z badania wyłączono pacjentów z kamicą związaną z zakażeniem układu moczowego, z wadami układu moczowego, z istotnym zastojem moczu oraz z rzadkimi genetycznie uwarunkowanymi przyczynami kamicy. Badani zostali podzieleni na dwie grupy. Grupę I stanowili pacjenci z prawidłową masą ciała (body mass index, BMI <85 centyla), do grupy II zaliczono dzieci z nadmierną masą ciała, (BMI ≥85 centyla). Do grupy I włączono 95 dzieci (45 dziewczynki, 50 chłopców). W grupie II było 39 dzieci (24 dziewczynki, 15 chłopców). Kamicę układu moczowego rozpoznano po wykonaniu badania ultrasonograficznego jamy brzusznej. U wszystkich dzieci wykonano badania laboratoryjne obejmujące metaboliczne przyczyny kamicy układu moczowego oraz pomiary antropometryczne celem kwalifikacji do badania. W dobowej zbiórce moczu (DZM) oceniano wydalanie krystaloidów: wapnia (Ca), fosforu (P), kwasu moczowego (UA), magnezu (Mg), szczawianów i cytrynianów oraz kreatyniny (Kr). Z 2-giej porcji moczu po nocy pobranej na czczo oceniano wskaźniki Ca/kreatynina, P/kreatynina, Mg/kreatynina, kwas moczowy/ kreatynina, Mg/Ca. W surowicy krwi oceniano stężenie magnezu (Mg), wapnia całkowitego (Ca), kwasu moczowego (UA), kreatyniny, wątrobowego metabolitu witaminy D (25OHD). U każdego pacjenta wykonano pomiar masy ciała, wzrost, wyliczano BMI, obwód talii, wskaźnik talia-biodra.
Wyniki
Na podstawie przeprowadzonych badań uzyskano następujące wyniki:
w grupie dzieci z nadmierną masą ciała stwierdzono istotnie statystycznie wyższe wartości kwasu moczowego w surowicy krwi w porównaniu z grupą dzieci z prawidłową masą ciała (p=0,000009). Stężenie kwasu moczowego korelowało znamiennie statystycznie dodatnio z masą ciała badanych (p=0,0001);
-69-
dzieci z nadmierną masą ciała miały istotnie statystycznie niższe wartości wątrobowego metabolitu witaminy D (25OHD) w porównaniu z dziećmi z prawidłową masą ciała (p=0,007);
dzieci z prawidłową masą ciała miały wyższe dobowe wydalanie wapnia z moczem (średnia wartość 3,42 mg/kg/dobę) niż dzieci z nadmierną masą ciała (średnia wartość 2,75 mg/kg/dobę) co uznać można za trend (p=0,059). Wskaźnik Ca/kreat z drugiej porcji moczu po nocy nie różnił się istotnie statystycznie w badanych grupach;
dzieci z nadmierną masą ciała stężenie kwasu moczowego, mierzone wskaźnikiem w drugiej porannej porcji moczu po nocy, było istotnie statystycznie wyższe w porównaniu z dziećmi z prawidłową masą ciała (0,26 vs 0,23) (p=0,04). Dobowe wydalanie kwasu moczowego nie wykazało różnicy istotnej statystycznie między badanymi grupami;
stwierdzono istotną statystycznie ujemną korelację pomiędzy masą ciała a wydalaniem kwasu moczowego w dobowej zbiórce moczu (p=0,002);
w grupie dzieci z prawidłową masą ciała zaobserwowano istotnie statystycznie wyższe dobowe wydalanie szczawianów (0,39 vs 0,31) (p=0,049);
dobowe wydalanie cytrynianów było istotnie statystycznie niższe u dzieci z nadmierną masą ciała (201,89 vs 277,72) (p=0,040);
stwierdzono ujemną korelację pomiędzy masą ciała a wskaźnikiem Ca/kreat w drugiej porcji moczu po nocy (p=0,003). Wartości dobowego wydalania wapnia z moczem nie były istotnie statystycznie różne w badanych grupach;
stwierdzono ujemną korelację pomiędzy masą ciała a dobowym wydalaniem magnezu (p=0,001) i wskaźnikiem Mg/kreat w drugiej porcji moczu po nocy (p=0,0001);
nie stwierdzono istotnej statystycznie korelacji między stężeniem wątrobowego metabolitu witaminy D a wydalaniem wapnia w dobowej zbiórce moczu;
po podziale badanych na grupy nie stwierdzono także istotnej statystycznie korelacji między stężeniem wątrobowego metabolitu witaminy D a dobowym wydalaniem wapnia oraz wskaźnikiem Ca/kreat w drugiej porcji moczu po nocy.
-70-
Wnioski
1. W badanym materiale kamica układu moczowego częściej była obserwowana u dzieci z prawidłową masą ciała, co może świadczyć o tym, że nadmierna masa ciała nie stanowi czynnika ryzyka choroby.
2. Nadmierna masa ciała sprzyjała występowaniu hiperurykemii i obniżonego stężenia wątrobowego metabolitu witaminy D. Częściej w tej grupie obserwowano niskie wydalanie cytrynianów, będących inhibitorem krystalizacji.
3. U dzieci z prawidłową masą ciała częściej stwierdzano hiperkalciurię i hiperoksalurię oraz wyższe, niż u dzieci z nadwagą, wydalanie magnezu, które jednak nie chroniło przed tworzeniem złogów.
-71-