W wyniku ewolucji modeli organizacji rynku lokalnego transportu zbiorowego w Polsce powstały różnego typu podmioty świadczące usługi komunikacji miejskiej. Przyjęły one następujące formy organizacyjno-prawne:
• związki międzygminne,
• spółki komunalne akcyjne i z ograniczoną odpowiedzialnością,
• samorządowe zakłady budżetowe, jednostki budżetowe,
• przedsiębiorstwa państwowe i komunalne,
• spółki handlowe osobowe i kapitałowe o prywatnym kapitale
zakła-dowym,
• spółki cywilne, osoby fizyczne wykonujące działalność gospodarczą.
Zgodnie z Polską Klasyfikacją Działalności z 2004 roku, która wyszcze-gólnia „Transport pasażerski miejski” (PKD 6021A), oraz Polską klasyfikacją działalności z 2007 roku, w której można odnaleźć zbiór „Transport lądowy pasażerski, miejski i podmiejski” (PKD 4931Z), w tabeli 19 wyszczególniono liczbę podmiotów świadczących usługi lokalnego transportu zbiorowego według form organizacyjno-prawnych.
Liczbę podmiotów publicznego transportu zbiorowego w Polsce – na podstawie danych Izby Gospodarczej Komunikacji Miejskiej, zebranych w oparciu o informacje jednostek będących członkami Izby oraz podmioty, które wyraziły zgodę na uczestnictwo w badaniach IGKM – przedstawiono w tabeli 20.
Rozdział 4 Przedsiębiorstwa lokalnego transportu zbiorowego w Polsce i ocena ich efektywności operacyjnej oraz techniczno-społecznej
Tabela 19. Liczba podmiotów gospodarki narodowej na terenie Polski sklasyfikowanych w PKD 6021A (Transport pasażerski
miejski) i PKD 4931Z (Transport lądowy pasażerski, miejski i podmiejski) według form prawnych w latach 2004–2015 Formy prawne*
PKD 6021A – Transport pasażerski miejski
PKD 4931Z – Transport lądowy pasażerski, miejski
i podmiejski 2004 2007 2010 2013 2015 Spółki cywilne 72 85 92 97 102 Spółki akcyjne 6 4 10 16 23 Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością 120 141 257 355 412 Spółki jawne 11 14 51 63 66 Spółki komandytowe 0 0 1 7 11 Gminne samorządowe jednostki organizacyjne 44 40 34 28 26 Oddziały zagranicznych przedsiębiorców – – 3 3 4 Razem 253 284 448 569 644
* W tabeli nie uwzględniono osób fizycznych prowadzących własną działalność gospo-darczą; w dwóch ostatnich okresach, tj. 2013 i 2015 r., liczba tych podmiotów wynosiła odpowiednio: 3310 i 3358.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Baza Publikacyjna REGON udostępniona w dniu 1.09.2016 przez Urząd Statystyczny w Krakowie.
Tabela 20. Liczba podmiotów lokalnego transportu zbiorowego według form organizacyjno-prawnych w latach 2003–2015
Formy organizacyjno-prawne 2003 2007 2011 2015 Spółki cywilne 0 0 0 0 Spółki akcyjne 5 4 5 5 Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością 96 95 97 99 Spółki jawne 1 0 0 0 Spółki komandytowe 0 0 0 0 Gminne samorządowe jednostki organizacyjne 48 47 34 32 Związek międzygminny 4 3 3 4 Razem 154 149 139 140
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Komunikacja miejska w liczbach, Izba Gospodarcza Komunikacji Miejskiej, Warszawa, nr 2/03, 2/07, 2/11, 2/15.
Podmioty świadczące usługi komunikacji zbiorowej w różnych formach organizacyjno-prawnych według województw dla roku 2015 przedstawiono w tabeli 21. Schemat 11 obrazuje liczbę spółek handlowych oraz form budże-towych z branży komunikacji miejskiej w poszczególnych województwach w 2015 roku.
Tabela 21. Podmioty świadczące usługi komunikacji zbiorowej w różnych formach organizacyjno-prawnych w układzie województw w 2015 r.
Województwo
PKD 4931Z – Transport lądowy pasażerski, miejski i podmiejski Formy budżetowe (samorządowe zakłady budżetowe, jednostki budżetowe) Spółki prawa
handlowego Pozostałe formy
organizacyjno- -prawne* Dolnośląskie 0 42 265 Kujawsko- -pomorskie 1 21 88 Lubelskie 1 26 180 Lubuskie 1 4 28 Łódzkie 2 33 179 Małopolskie 2 64 1149 Mazowieckie 2 72 323 Opolskie 0 11 50 Podkarpackie 1 26 167 Podlaskie 2 12 24 Pomorskie 2 33 71 Śląskie 4 64 459 Świętokrzyskie 0 13 122 Warmińsko- -mazurskie 1 17 65 Wielkopolskie 5 43 131 Zachodniopomorskie 2 31 159 Razem 26 512 3460
* Z uwzględnieniem osób fizycznych prowadzących własną działalność gospodarczą. Źródło: opracowanie własne na podstawie: Baza Publikacji REGON wg stanu na 31.12.2015 udostępniona w dniu 1.09.2016 przez Urząd Statystyczny w Krakowie.
Schemat 11. Podmioty z branży lokalnego transportu zbiorowej w formach budżetowych (samorządowe zakłady budżetowe, jednostki budżetowe)
oraz spółek prawa handlowego w układzie województw w 2015 r.
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z tabeli 21; Baza Publikacji REGON wg stanu na 31.12.2015 udostępniona w dniu 1.09.2016 przez Urząd Statystyczny w Krakowie.
Oprócz podziału przedsiębiorstw lokalnego transportu zbiorowego według form organizacyjno-prawnych równie istotny jest podział według formy własności. Podmioty gospodarki narodowej na terenie Polski prowa-dzące działalność w obszarze transportu lądowego pasażerskiego, miejskiego i podmiejskiego w podziale na formy własności w 2015 roku przedstawiono w tabeli 22.
Tabela 22. Podmioty gospodarki narodowej na terenie Polski sklasyfikowane pod PKD 4931Z (Transport lądowy pasażerski,
miejski i podmiejski) według formy własności w 2015 roku
Forma własności 2015 Struktura [%]
Brak formy własności 30 0,75
Sektor publiczny
Własność skarbu państwa 8 0,20
Własność państwowych osób prawnych 2 0,05
Własność samorządowa 157 3,93
Własność mieszana w sektorze publicznym z przewagą
własności samorządowej 1 0,03
Własność mieszana między sektorami z przewagą własności sektora publicznego, w tym z przewagą
własności samorządowej 6 0,15
Sektor prywatny
Własność krajowych osób fizycznych 3695 92,42
Własność prywatna krajowa pozostała 29 0,73
Własność zagraniczna 40 1,00
Własność mieszana w sektorze prywatnym z przewagą
własności krajowych osób fizycznych 8 0,20
Własność mieszana w sektorze prywatnym z przewagą
własności prywatnej krajowej pozostałej 5 0,13
Własność mieszana w sektorze prywatnym z przewagą
własności zagranicznej 7 0,18
Własność mieszana w sektorze prywatnym z brakiem
przewagi któregokolwiek rodzaju własności prywatnej 5 0,13
Własność mieszana między sektorami z przewagą własności sektora prywatnego, w tym z przewagą
własności krajowych osób fizycznych 0 0,00
Własność mieszana między sektorami z przewagą własności sektora prywatnego, w tym z przewagą
własności prywatnej krajowej pozostałej 4 0,10
Brak przewagi sektorowej
Własność mieszana między sektorami z takim samym udziałem własności sektora publicznego i prywatnego z brakiem przewagi któregokolwiek rodzaju własności w kapitale ogółem
1 0,03
Suma końcowa 3998 100,00
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Baza Publikacji REGON wg stanu na 31.12.2015 udostępniona w dniu 1.09.2016 przez Urząd Statystyczny w Krakowie.
Wielkości przedstawione w tabelach 19, 21 i 22 zawierają informacje dotyczące liczby wszystkich podmiotów, również tych bardzo małych, które świadczą usługi transportu podmiejskiego. Z kolei dane z tabeli 20 odnoszą się tylko do przedsiębiorstw i zarządów transportów współpracujących z IGKM, które w danym roku wzięły udział w badaniu wykonywanym przez Izbę. To powód rozbieżności pomiędzy zaprezentowanymi wartościami. Pomimo tego, dokonując analizy zmian liczby podmiotów świadczących usługi lokal-nego transportu zbiorowego, w oparciu o dane zawarte w tabelach, można wysnuć komplementarne wnioski.
W dużych miastach pasażerski transport zbiorowy obsługują głównie spółki prawa handlowego; olbrzymie znaczenie mają te z własnością kapitału publicznego. Liczba podmiotów w formie spółek handlowych, które mają dominującą rolę na rynku usług lokalnego transportu zbiorowego w Polsce
(zrzeszone w IGKM) nie ulega zmianie 201. Systematycznie natomiast maleje
liczba samorządowych jednostek z branży wykonawców usług komunikacji miejskiej. Gminy wycofują się z tej formy organizacyjno-prawnej, gdyż nie mają one osobowości prawnej, nie mogą posiadać mienia ani zaciągać kredytów. Wstrzymuje to możliwość unowocześniania taboru oraz infra-struktury. Samorządowe zakłady budżetowe i jednostki budżetowe z branży transportu miejskiego w ogóle nie funkcjonują w województwach: dolnoślą-skim, opoldolnoślą-skim, świętokrzydolnoślą-skim, a oprócz Wielkopolski i Śląska ich liczba nie przekracza dwóch.
W badanym okresie należy zauważyć stały wzrost liczby przewoźników prywatnych, którzy występują w formie spółek prawa handlowego, spółek cywilnych i osób fizycznych. Stanowi to przejaw demonopolizacji rynku usług przewozowych, a szczególne znaczenie dla tej tendencji ma rozwój komunikacji podmiejskiej, która charakteryzuje się znacznie niższymi stan-dardami w obszarze jakości.
Wśród zaprezentowanych form organizacyjno-prawnych podmiotów funkcjonujących w branży lokalnego transportu zbiorowego zabrakło przed-siębiorstwa państwowego i komunalnego. Powodem tego jest fakt, że ostatni tego typu podmiot – Przedsiębiorstwo Komunikacji Tramwajowej w Kato-wicach, w 2003 roku przekształcono w spółkę skarbu państwa.
201 Drobne wahania wynikają z różnej liczby firm, które w danym roku decydują się na udział