Sformułowanie koncepcji spółdzielni rolniczych wymaga kompleksowego uję-cia wielu zagadnień prawnych, a także tych związanych z ekonomiką rolnictwa czy finansów. Konstrukcja rozważań odpowiada kierunkowi argumentacji wyznaczonemu przez cel i założenia jego realizacji. Jej krótka charakterystka ułatwi zrozumienie układu pracy.
Punktem wyjścia w rozdziale drugim było wskazanie ewolucji zasad spółdzielczych i nurtów ideowych spółdzielczości. Szczególną uwagę zwrócono na idee liberalizmu ekonomicznego oraz solidaryzmu chrześcijańskiego. Są one popularne także w XXI w. Biorąc pod uwagę cel pracy, konieczne było nawią-zanie do polityk i prawa Unii Europejskiej. Analiza koncentruje się zwłaszcza na: Wspólnej Polityce Rolnej
,
polityce społecznej, regionalnej, energetycznej______________________
99 R. Budzinowski, Koncepcja gospodarstwa…, s. 23 i n.
100 Ibidem.
101 Ibidem, s. 27 i n.
(szczególnie energii odnawialnej), do realizacji których od wielu lat wykorzy-stywana jest właśnie m.in. spółdzielczość.
Rozdział trzeci poświęcony został spółdzielniom rolniczym w wybranych krajach członkowskich Unii Europejskiej. W pierwszej kolejności dokonano ogólnej charakterystyki spółdzielni rolniczych, wskazując rodzaje i przedmiot działaności tych podmiotów oraz ich ewolucję. Nie ulega wątpliwości, że do rozwoju spółdzielni rolniczych niezbędna jest stabilna struktura zewnętrzna, czyli zrzeszanie w związkach i organizacjach oraz poszerzanie przedmiotu dzia-łalności. W dalszej kolejności rozdziału nastąpiło przedstawienie kształtowania się ustawodawstwa spółdzielczego, a potem omówione zostały podstawowe aspekty prawne organizowania i funkcjonowania spółdzielni rolniczych w wybranych krajach członkowskich Unii Europejskiej. Szczególna uwaga została poświęcona tym podmiotom we Włoszech i Francji – z uwagi na ich swoiste prawne elementy organizowania oraz funkcjonowania. Uwagi te są ważne dla oceny prawnej formuły spółdzielni rolniczych oraz wysnucia wnio-sków de lege ferenda dotyczących nowego modelu spółdzielni rolniczych w Polsce.
Rozdział czwarty odnosi się już do spółdzielni rolniczych w naszym kraju.
Rozważania rozpoczyna przedstawienie kształtowania się regulacji prawnych dotyczących spółdzielni na ziemiach polskich w okresie zaborów oraz międzywojennym. Potem skupiają się one na legislacji spółdzielczej po II woj-nie światowej. Zagadwoj-nienia zaprezentowane w tym rozdziale są woj-niezbędne do określenia tendencji rozwoju spółdzielni rolniczych.
Rozdział piąty w pierwszej kolejności prezentuje definicję pojęcia, przed-miotu działalności i cechy spółdzielni. Dalej eksplikowane jest pojęcie działal-ności rolniczej i produktu rolnego jako kategorii wyjściowych do wyodrębnie-nia spółdzielni rolniczych. Przez pryzmat bowiem tych pojęć wskazano te spół-dzielnie, które zaliczyć można do spółdzielni rolniczych. Rozważania skupiają się na pojęciu, przedmiocie działalności spółdzielni produkcji rolnych, spół-dzielni socjalnych prowadzących działalność rolniczą, spółspół-dzielniach kółek rolniczych, spółdzielczych grupach producentów rolnych, wstępnie uznanych spółdzielczych grupach producentów owoców i warzyw oraz spółdzielczych uznanych organizacjach producentów owoców i warzyw, spółdzielczych orga-nizacjach producentów rolnych (głównie mleka), spółdzielniach działających na rzecz produktów chronionych oraz spółdzielniach mleczarskich.
Szósty rozdział zawiera analizę prawną organizowania i funkcjonowania spółdzielni w naszym kraju. Przedstawia konstrukcję spółdzielni, zwłaszcza założenie tego podmiotu, rejestrację, organy i strukturę. Prezentuje podstawowe rozwiązania prawne wynikające z ustawy Prawo spółdzielcze oraz te odnoszą-ce się do spółdzielni rolniczych wynikająodnoszą-ce z regulacji związanych z rolnic-twem. Dalsze rozważania koncentrują się wokół pracy członków w
spółdziel-niach prowadzących działalność rolniczą oraz warunków umów członkowskich w spółdzielczych grupach producentów rolnych, a także spółdzielniach mle-czarskich. Zagadnienie to jest istotne zarówno dla fazy organizowania, jak i funkcjonowania spółdzielni. W dalszej kolejności przedstawione zostały pod-stawowe zagadnienia etapu funkcjonowania spółdzielni, uregulowane przede wszystkim w ustawie Prawo spółdzielcze, czyli m.in. gospodarka finansowa, lustracja, połączenie – z uwzględnieniem specyfiki wynikającej ze szczególnych regulacji odnoszących się do spółdzielni rolniczych. Rozważania przedstawione w rozdziale szóstym mają istotne znaczenie dla ustosunkowania się do roz-strzygnięć prawodawcy odnoszących do wzorca ogólnej formuły organizowa-nia i funkcjonowaorganizowa-nia spółdzielni, w układzie konstrukcji szczegółowych oraz w ich powiązaniu z innymi instytucjami. Są także niezbędne do wskazania cech charakterystycznych spółdzielni rolniczych.
Rozdział siódmy porusza zagadnienie prawnych aspektów relacji spół-dzielni rolniczych z otoczeniem gospodarczym oraz instytucjonalnym. Dlatego dokonano analizy popularnych umów zawieranych przez spółdzielnie rolnicze;
jak umowa kontraktacji i dzierżawy. Wskazano instytucje ułatwiające spół-dzielniom produkcji rolnej nabycie gruntów – jak prawo pierwokupu dzierża-wionych gruntów rolnych czy wkładu gruntowego. Dalsze rozważania koncen-trują się na zagadnieniu spółdzielni rolniczych jako podatnika, akcentując przede wszystkim specyficzne rozwiązania adresowane do spółdzielni rolni-czych. Istotne jest także prawne wsparcie organizacji i funkcjonowania spół-dzielni rolniczych ze środków publicznych. Rozdział ten kończą rozważania na temat kontroli i nadzoru nad działalnością spółdzielni rolniczych.
Ostatni rozdział obejmuje podsumowanie zawierające: próbę zaprezento-wania ewolucji spółdzielni rolniczych oraz cech charakterystycznych na tle innych spółdzielni, a także ocenę organizowania i funkcjonowania spółdzielni rolniczych. Przedstawiono nowy model spółdzielni rolniczych, zapewniający większą ochronę trwałości prowadzenia działalności przez te podmioty i stwa-rzający lepsze możliwości rozwoju. Są to wnioski de lege ferenda dotyczące propozycji nowej ustawy o spółdzielniach rolniczych oraz zmiany innych regu-lacji prawnych organizacji i funkcjonowania tych podmiotów.
Podstawową metodą badawczą była charakterystyczna dla pracy prawnika dogmatyczna analiza tekstów normatywnych. Badaniu poddane zostały w pierw-szej kolejności akty prawne dotyczące prawa spółdzielczego oraz rolnego. Pod-czas analizy aktów prawnych z zakresu prawa cywilnego, administracyjnego czy finansowego uwzględniony został aspekt rolny.
Nie ulega wątpliwości, że badania koncepcji spółdzielni rolniczych wymaga-ją także odwołania do metody historycznej. Ta część nie jest bardzo rozbudo-wana, jednak pozostaje niezbędna. Mimo upływu ponad 90 lat od zakończenia zaborów nadal widoczne jest zróżnicowanie regionalne w zakresie rozwoju
spółdzielni w naszym kraju. Jak słusznie zauważono w literaturze, spółdziel-czość jako kategoria historyczna podlega ciągłym zmianom. Zadania i warunki działania spółdzielni zależą często od struktury ekonomicznej społeczeństwa, jego rozwoju i sytuacji społeczno-gospodarczej103. Rozważania historyczne są istotne dla określania tendencji rozwoju spółdzielni rolniczych oraz wskazania czynników prawnych determinujących ten proces.
Tematyka książki wymaga także analizy ustawodawstwa unijnego, zwłasz-cza tego związanego ze sprawami finansowymi, oraz przepisów prawnych kra-jowych wybranych państw Europy Zachodniej. Podjęcie badań prawnoporów-nawczych dotyczących spółdzielni rolniczych jest dla Polski bardzo istotne zarówno z praktycznego, jak i teoretycznego punktu widzenia. Zastosowanie tej metody uzasadnia także użyteczność jej wyników z punktu widzenia nowych pojęć z zakresu prawa spółdzielczego i rolnego, które nie występują w naszym systemie prawnym (np. spółdzielnie rolnicze, przedsiębiorca rolny). Ustawo-dawcy wielu państw Europy Zachodniej wprowadzili instrumenty prawne ma-jące stymulować rozwój spółdzielni rolniczych. Odnotować należy także bogatą literaturę. Nie ulega zatem wątpliwości, jak bardzo przydatne są te badania przy próbie zarysowania nowego modelu prawnego spółdzielni rolniczych.
Ze względu na duże praktyczne znaczenie spółdzielni rolniczych oparcie się wyłącznie na wspomnianych metodach mogłoby nie wystarczyć do dokonania wiarygodnej oceny przepisów. Dlatego rozważania typowo prawnicze poparte zostały danymi statystycznymi oraz informacjami praktycznymi. Istotne jest także nawiązanie do tła ekonomicznego obrazującego rodzaj, liczbę i strukturę spółdzielni w wybranych państwach oraz Unii Europejskiej. Metoda ta jest nie-zmiernie użyteczna dla wskazania kierunków rozwoju spółdzielni rolniczych.
Cenne są także informacje uzyskane od pracowników Krajowej Rady Spółdziel-czej oraz związków rewizyjnych. Przy dokonywaniu oceny przepisów konieczne jest również nawiązanie do nauk zajmujących się problematyką wsi i rolnictwa, szczególnie ekonomiki rolnictwa, a także założeń polityki państwa w zakresie rolnictwa.
______________________
103 Zob. K. Boczar, Spółdzielczość, Warszawa 1979, s. 13 i n.