Sygnały słuchacza w organizacji preferencyjnej

Sygnały słuchacza odnoszące się do organizacji preferencyjnej można podzielić na dwie podstawowe grupy, tj. sygnały zgadzania się i niezgadzania się z wypowiedzią rozmówcy. Sygnały te odnoszą się do działania argumentacyjnego i jednocześnie same stanowią takie działanie, ponieważ opierają się na określonych twierdzeniach, sądach czy ocenach rozmówcy, są więc ukierunkowane na organizację preferencyjną.

Ponieważ zgoda jest działaniem preferowanym, sygnały zgadzania się w rozmowie potocznej są zazwyczaj krótkie i realizowane bez pauz, natychmiast po wypowiedzi mówcy. Najdosłowniejsze czy najbardziej neutralne spośród nich to sygnały takie jak: exactly, quite, true yes, yeah, fine, okay.

Oprócz wyżej wymienionych prostych sygnałów, poszczególne działania komunikacyjne mogą cechować się mocniejszym lub słabszym stopniem zgody z wypowiedzią mówcy. Oceny reformułujące są działaniami szczególnie ukierunkowanymi na organizację preferencyjną, wyrażają bowiem osobiste sądy i opinie, czyli postawę rozmówcy. Oceny te można podzielić, za Pomerantz i Heritagem ( 1984, 152-165; Heritage 1984, 297-346), na:

 powtórzenia przez słuchacza oceny wyrażonej w pierwszej części pary przyległej. Stanowią one rodzaj neutralnej zgody;

 oceny wzmacniające wartość lub znaczenie wyrażone w poprzedniej wypowiedzi własnej lub innego rozmówcy działają jako sygnały mocnej zgody;

 oceny zmniejszające wartość lub znaczenie wyrażone w poprzedniej wypowiedzi. Są one sygnałami bardzo słabej zgody, choć często interpretowane są przez mówcę jako sygnały niezgadzania się;

Ocena, zdaniem Pomerantz, jest wynikiem uczestnictwa w działaniach społecznych.

Formułując je, rozmówca realizuje określone działanie typu: chwalenie (się), skarżenie (się), komplementowanie, obrażanie (się), przechwalanie się czy krytykowanie (się). Nieprzychylne lub krytyczne oceny formułuje się zazwyczaj jako wyjątek, zawężając w ten sposób ich zasięg. Działanie to odnosi się do organizacji preferencyjnej w tym sensie, że preferowaną odpowiedzią w drugiej części pary przyległej jest zgoda z oceną. Wyjątek stanowi samokrytyka w pierwszej części pary przyległej, na którą preferowaną reakcją jest zaprzeczenie. Niezgoda z oceną jest niepreferowaną reakcją, musi być więc poprzedzona określonymi sygnałami (zob. 2.4.).

Można określić stopień opozycji wyrażający się w sygnałach opozycyjnych odnoszących się do ocen. Słaba opozycja jest poprzedzona sygnałem zgadzania się we wstępie, na przykład: yes but, well yeah, I know but, well they do but, I think its funny yeah(.)but it’s ridiculous funny. Ostatni przykład zawiera także uzasadnienie zgody. Do zmodyfikowanych sygnałów zgody możemy zaliczyć osłabioną ocenę (2) (ang. downgrade), z następującą po niej wzmocnioną oceną utwierdzającą stanowisko mówcy i parafrazującą zarówno pierwszą jak i drugą ocenę. Słuchacz może zinterpretować taką wypowiedź także jako słaby sygnał niezgadzania się.

[Frag. 10]

1. A she’s a FOX

 2. L yeh, she’s a pretty girl 3. A oh she’s GORGEOUS

Silna opozycja wyraża się w bezpośrednim kontraście czy zaprzeczaniu. Zazwyczaj pojawia się w reakcji na samokrytykę.

[Frag. 11]

1. L I’m. so dumb I don’t even know it hhh’=heh’

 2. W Y/no y/you’re not du:mb

Wzmocnione oceny (ang. upgrade) intensyfikują znaczenie wyrażone w pierwszej części pary przyległej i wyrażają mocną zgodę.

[Frag. 12]

3. J t’s/tsuh beauutiful day out isn’t it’

 4. L yeh it’s just gorgeous

Reformułowanie lub ponowna kategoryzacja w odpowiedzi na samokrytykę oznaczają częściową i słabą zgodę.

[Frag. 13]

1. R *hh* but I’m. only getting a C on my report card in math

 2. C yeh but that’s passing Ronald

Zazwyczaj słuchacze podważają zasadność krytycznej samooceny poprzez określanie danego stanu jako ogólny i normalny.

[Frag. 14]

1. W yet I’ve got quite a distance tuh go yet

 2. L everybody has a distance

(Pomerantz 1984, 152 -165 ).

Sygnały zgody pojawiają się także jako wstęp do wypowiedzi opozycyjnej i stanowią rodzaj ustępstwa ukierunkowanego na współpracę z oponentem. Ich funkcją jest tworzenie słabej opozycji przy jednoczesnym utrzymywaniu kontaktu. Rozmówcy zdają sobie sprawę, że sprzeciw może wywołać problem komunikacyjny i zapobiegają mu, częściowo modyfikując wypowiedź sygnałem zgody. Typowe sygnały tego typu to:

a) modyfikowanie pierwszej części wypowiedzi;

b) powtórzenie oceny (2).

[Frag. 15]

1. A yeah I like it [( )

 2. B [(I) I like it too (2.0)but I uhh hahheh it

 3. blows my mind

(Pomerantz 1984, 152 -165 ).

Pomerantz wyróżnia na podstawie badań następujące sygnały niezgadzania się poprzedzające tworzenie działania opozycyjnego:

a) wstępy: uh, well,

b) częściowe zgadzanie się – słaba forma opozycji,

c) opóźnianie odpowiedzi lub wahanie się: uhm uh I don’t know, d) prośby o wyjaśnienie,

e) częściowe powtórzenia,

f) sygnały inicjujące działania naprawcze typu: what,’ hm,’ pytające powtórzenia.

Ogólnie zaznacza się tendencja do zwiększania efektu zgadzania się i minimalizacji efektu działania opozycyjnego. Zgadzanie kojarzy się rozmówcom z pozytywnym społecznym nastawieniem, wspieraniem i podkreślaniem zbieżności opinii. Z kolei niezgadzanie się odbiera się jako trudniejsze, ryzykowne i potencjalnie obraźliwe (Pomerantz 1984, 76). Oznacza to, że niezgadzanie się jest postrzegane jako społecznie trudniejsze i wymagające większego nakładu sił niż zgadzanie się.

Działanie opozycyjne może zaburzyć związek społeczny z drugą osobą i musi być poddawane negocjacji. Tego rodzaju negocjacji relacji społecznej często jednak brakuje w interakcjach szkolnych w języku obcym (zob. rozdział 1).

Poniżej przedstawione zostały główne sygnały sprzeciwu oraz sygnały inicjujące działanie opozycyjne. Najbardziej charakterystycznym sygnałem tego typu jest długa pauza. Długie pauzy wewnątrz wypowiedzi lub pomiędzy kolejnymi wypowiedzeniami funkcjonują zazwyczaj jako inicjatory działań naprawczych lub potencjalny sygnał opozycyjny (Schegloff 1984).

Wstępy i tzw. presekwencje jako sygnały odrzucenia lub sprzeciwu, często przybierają formę słabej zgody; są to sygnały takie jak: uh, well, I know but,’ yes but, so. Występują one najczęściej na początku wypowiedzi i opóźniają działania odrzucające. Używa się ich w celu ochrony wizerunku publicznego rozmówców lub zminimalizowania konfliktu celów (Schegloff 1984, 28-52).

Relacjonowanie wydarzeń działa jako pośrednie odrzucenie propozycji rozmówcy. Często także, rozmówcy formułują swój sprzeciw w ten sposób w celu uniknięcia zajęcia oficjalnego stanowiska. Zamiast bezpośredniego stwierdzenia, że czegoś się nie zrobi lub nie zrobiło, rozmówcy definiują swoje działania w kategoriach możliwości, mówiąc na przykład, że czegoś nie mogą zrobić raczej niż nie chcą, na przykład Okay I can’t get through toni:ght. Rozmówcy unikają otwartego zajmowania stanowiska i nie odrzucają zaproszeń bezpośrednio. Odnoszą się oni do okoliczności zewnętrznych, relacjonują je i często nie podsumowują, pozostawiając słuchaczowi końcowe sformułowanie wniosku czy uwidocznienie konsekwencji.

[Frag. 16]

9. I How about the following weekend 10. (0.8)

 11. C *hh* dat’s the vacation isn’t it’

12. I *hhhhhh* oh: *hh* alright so: no ha:ssle:

W tego rodzaju wymianach zauważyć można, że współpraca rozmówców przejawia się w stosowaniu działań prowokujących słuchacza do relacjonowania wydarzeń, tak jak w wersie (9). W (12) z kolei rozmówca współpracuje ze słuchaczem, uwidaczniając zrozumiałą dla obu stron konsekwencję relacji zdarzeń w wersie (11) (Drew 1984, 129-152).

Częściowe powtórzenia wypowiedzi partnera pojawiają się w formie pytającej, na przykład did you’ lub w formie twierdzącej, na przykład you did, z intonacją wznoszącą się lub opadającą. Pojedyncze, dosłowne powtórzenia fragmentu wypowiedzi (3) mogą poprzedzać dalsze sekwencje opozycyjne (6).

Szczególnie powtórzenia w formie twierdzącej, takie jak you did lub (3) lub oh yeh’ w odróżnieniu od powtórzeń w formie pytającej did you’ mogą stanowić wstęp do dalszych działań opozycyjnych.

Nakładanie się wypowiedzi (3) i (4) może w zależności od kontekstu oznaczać współpracę lub współzawodnictwo.

[Frag. 17]

1. B why wh:at’sa matter with y-Yih sou[nd HA:PPY hh

2. A [nothing

 3. A I sound ha:p[py’

4. B [ye:uh

5. (0.3) 6. A no:,