Sympozjum odbyło się w M aryland 29 X do 1 XI 1975. Było zorganizowane przez proi. C. P o i n n a m - p e r iu ma. Pełne sprawozdanie z posiedzeń ukaże siię nakładem Academie Press. Przytaczam y niektóre dane zaw arte w artykule L. M a cr, g u 11 s.
Okres początkowy form ow ania się Ziemi, przypada
jący na około 4,5 m iliarda lat tem u (mld l.t.), był zna
mienny bardzo silnym bombardowaniem jej p o wierzchni przez resztkowe elem enty systemu p lan e
tarnego. Trw ało to do około 3,88 mld l.t. W okresie 4,55 do 4,33 mld l.t. zachodziło „odgazowanie” m ateriałów kuli ziemskiej, w którym wytworzyła się pierw otna atmosfera, złożona głównie z wodoru, m etanu i am o
niaku. A tm osfera ta była silnie redukująca. P rze
puszczała prom ieniowanie UV dochodzące ze Słońca.
W jakiś czas po tym pierw otnym ustaleniu pow ierz
chni, w czasie datowanym na 2,85 do 2,6 mld lat, n a d szedł okres nowy obfitego spadania meteorytów. Był on współczesny ze wzmożeniem się aktywności w u l
kanicznej Ziemi i meteorytowym bom bardowaniem n a szego Księżyca. Ten okres bom bardowania spowodo
w ał przestaw ienie znacznej większości pow ierzchnio
wych zegarów geochronologicznych tak, że tylko nie
liczne pierw otnie zestalone skały ogniowe, datow ane na 3,8 do 3,6 mld lat, z L abradoru i Grenlandii, są do
stępne obecnym badaniom.
Objawy najwcześniejszego życia, według przew aża
jących zapatryw ań, dają się stwierdzić w pokładach przypadają liczne znaleziska o postaciach kokoidów i utworów włóknistych. Obecność tlenu .nie m iała być wówczas przeszkodą dla pow staw ania zorganizowanych form. W ykazano też, że co najm niej niektóre dzisiejsze sinice (np. Lyngbya) nie giną w środowisku trw ale n a świetlanym UV.
Czas pow stania eukariotów jest dotąd sporny. E ks
trapolacja danych dotyczących ewolucyjnych zmian w sekwencji aminokwasów niektórych pierwotnych białek, ja k ferredoksyny, albo pierw otne cytochromy, daje czas wynoszący 0,85 mld la t temu. Natom iast z danych morfologicznych skamieniałych osadów liczni badacze w nioskują, że jądrzaste kom órki pojaw iły się już około 1,4 mld l.t.
Niedawno badacze radzieccy w ykryli rodzaj bakterii redukujących m etale (M etallogenum ). Niektórzy u w a
żają, że postacie drobnoustrojów genus Eoastrion z po
kładów form acji G unflint w Kanadzie m ają wielkie podobieństwo do tych b ak terii przetw arzających zw iąz
ki metali. W niektórych chłodnych środowiskach po
wierzchni Ziemi w ykryto bardzo rozpowszechnione b a kterie, które otrzymały nazwę Kakabekia barghoor- niana z powodu swego daleko idącego podobieństwa
6
morfologicznego do prekam bryjskiej K akabekia um - brellata ze skam ieniałych form acji G unflint liczących 2,5 mld lat. W ydaje się więc, że niektóre dzisiaj ży
m atyzow ania i zebrania dotychczasowych osiągnięć ba
dawczych w zakresie osobliwego św iata bagien całej 1 archipelagów, usystem atyzow ane w strefy botaniczno- geograficzne. N atom iast bagna górskie tra k tu je jako łąkowych, sołonczaki oraz sezonowe form y bagienne związane z okresowymi opadam i w strefie zw rotniko
wej. W zakres tego pojęcia wchodzą rów nież zabagnio- ne siedliska lasotundry, tu n d ry , zbiorow iska słono- i słodkowodne hydrofitów .
W charakterystyce wyróżnionych prow incji, która jest zasadniczą treścią książki, autor brał pod uwagę stopień zatorfienia i zabagnienia, typ bagien określony form ą jego powierzchni, cechy m ikrorzeźby, szatę ro ślinną, w arunki term iczne i inne. Wiele m iejsca w tej charakterystyce poświęcono także prawidłowościom geograficznym w rozprzestrzenieniu typologicznym b a gien. Z dużą um iejętnością porów nuje prow incje i r e
Polskie w ydanie książki uzupełnia szczególnie cen
ny dla nas rozdział „Torfowiska i te ren y bagienne w Polsce”, napisany przez M. Jasnowskiego. U kład treści rozdziału nie odbiega od koncepcji książki Kaca.
Omówiono w nim rozprzestrzenienie i zróżnicowanie bagien, scharakteryzow ano tow arzyszącą im roślinność z dużym naciskiem na jej jakościow y skład i zróżni
cowanie socjologiczne, a więc pokazano szereg zespo
łów, podzespołów i odmian roślinnych w różnych ty pach form acji bagiennych charakterystycznych dla Polski. geomorfologom oraz studentom tych dyscyplin; pozwala poznać problem atykę bagien św iata w ujęciu regional
Zarys algologii jest w polskiej literaturze naukowej pierw szą próbą ujęcia całości nauki o glonach. R eali glonu jako rośliny fotosyntetyzującej, nie zróżnicowa
nej na korzenie, łodygi i liście (s. 10) zaw iera pojęcia negatyw ne; w sposobie bliższego określania glonów krzyżują się z sobą k ry teria morfologiczne, system a
tyczne, cytologiczne, ew olucyjne i in.
A utorka wyszła z tych trudności obronną ręk ą dzię
ki swemu wieloletniem u doświadczeniu i dużej erudy
cji, które podyktow ały odpowiednią konstrukcję pracy i w ybór jej treści. Prof. J. Z. K adłubowska jest m orfo opartym na metodzie morfologiczno-porównawczej.
A utorka wprowadza duży zaisób współczesnych in fo r
m acji z dziedziny biochemii składników taksonów, po
rusza mimochodem ich zastosowanie praktyczne, zw ła
szcza pod względem w artości odżywczych glonów i m o
żliwości włączenia tych roślin do ogólnej produkcji żywności.
Nowoczesne je st ujęcie problem ów ekologicznych glonów. Należy tu krytyczne omówienie ich udziału w ekosystem ach wodnych, glebowych, aerosferze, w zm ianka o endofitofitach i endozoofitach, omówienie fikobiontów i pasożytów glonów. Wiele inform acji za
w artych w książce pochodzi z badań w łasnych Autorki.
Pozytywnie oceniam dane o charakterze ilościowym oparte na zastosowaniu metod statystycznych i graficz
nym przedstaw ieniu w yników (s. 431—438).
Nowoczesne jest omówienie problem u wód zanieczy
szczonych. Zarówno prace w łasne A utorki, jak_ i cyto
w ana lite ra tu ra pozwoliły jej na zrewidowanie^ s ta r
szych poglądów na sposoby prow adzenia badań wód zanieczyszczonych i nową ich klasyfikację. Nie muszę tu szerzej rozwodzić się nad aktualnością przytoczonej problem atyki.
Większość treści (s. 107—407) stanow ią jednolicie skonstruow ane opisy taksonów: budow a kom órki i ple- chy, rozm nażanie i układ systematyczny. Rozdział ten poprzedzają teoretyczne rozważania A utorki nad
me-todami w yróżniania i grupow ania taksonów na zasa
dach m atem atycznych. Opisy przytoczonych taksonów oparte są na współczesnych danych cytologicznych, a gdzie to je st możliwe, na inform acjach uzyskanych przy użyciu m ikroskopu elektronowego. Zagadnienia rozrodu poszczególnych taksonów poprzedza rozdział mówiący o rozm nażaniu się glonów (s. 58—89). Bardzo staran n a i rozbudow ana jest strona ilustracyjna te k stu, w tym przez bardzo dużą liczbę rysunków i foto
grafii w łasnych A utorki.
Końcowym rozdziałem są wskazówki dydaktyczne odnoszące się do sposobów zbierania i badania glo językiem konkretnym , jasnym i zrozumiałym, stylisty
cznie nienagannym . Zarys algologii będzie cenną po
mocą dla studentów biologii uniw ersytetów , wyższych szkół pedagogicznych i akadem ii rolniczych, dla P ra cowników naukow ych i nauczycieli. Jestem prześw iad
czony, że pierw szy nakład rozejdzie się bardzo szybko. z R edakcją analogicznego Rocznika radzieckiego pt.
„Nauka i Czełowieozastwo”, wydawanego przez w y
dawnictwo „Z nanije” w Moskwie. Zaw iera ona 19 a rty kułów, w tym 13 autorów polskich, 3 ze Związku R a dzieckiego, oraz po jednym z Czechosłowacji, NRD i RFN. W porów naniu * z tomem IV objętość tom u V została nieco powiększona przy pozostawieniu tej sa
mej ceny (95 zł). teoria optym aln ego kom unikatu.
K.M.
działów problem owo ujm ujących zagadnienie klęsk
zy-* P o r. r e c e n z j a w z e s z . 6/1976 W s z e c h ś w i a t a , s. 165.
wiołowych oraz licznie zamieszczonych fotografii, map, wykresów i przekrojów. Pod pojęciem klęsk geologicz
nych, zespół autorów w skład którego wchodzą sp ecja
liści z zakresu sejsmologii, wulkanologii, inżynierii lą dowej i wodnej oraz prognozowania powodziowego, ro zumie działalność wulkanów, trzęsienia ziemi, zjawisko fal tsunam i, osiadanie i osuwanie się mas żiemnych i skalnych, różnego typu lawiny i powodzie. Każdemu z tych problem ów poświęcono jeden rozdział, przy czym nie jednakow ą ilość miejsca. Poszczególne rozdziały są podzielone na mniejsze jednostki om aw iające klasyfi
kację danego zjawiska ze względu na pochodzenie, śro
dowisko powstania, rozm iary i m ateriał, dane dotyczą
ce wielkości szkód; prócz tego przedstaw iają one fizy
czne wytłumaczenie m echanizmu naturalnych proce
sów. Rozdziały zaw ierają również m apy występowania określonego zjaw iska na kuli ziemskiej oraz szczegó
łowe, niekiedy zbyt rozwlekłe opisy znanych katastrof, jak np. trzęsienie ziemi w Skopje w 1963 r., czy powódź we Florencji w 1966 r. spowodowaną przez wylew rze
ki Arno. Rozdział ostatni książki stanowi w zasadzie podsumowanie siedmiu poprzednich. W ykazuje on po
nadto korzyści jakie płyną ze w spółdziałania różnych gałęzi wiedzy na polu przew idyw ania katastrof lub ła godzenia ich skutków.
Ogólnoświatowy rozwój cywilizacji i wzrost po p u la
cji, szczególnie zaś w zrost igęstości zaludnienia na t e renach zagrożonych klęskam i (np. trzęsieniam i ziemi czy powodziami), zmusił ludzi do prow adzenia intensyw nych badań nad tymi zjawiskami, poszukiwania metod łagodzących skutki klęsk naturalnych oraz uw zględnia
nia ich w planach dotyczących rozwoju i zagospodaro
wania obszarów nie będących geologicznie bezpieczny
mi. Przykładem może być K alifornia, w której od 1971 r. w ram ach rządowego planu rozwoju, opracowano mapy częstotliwości w ystępowania danego rodzaju k a tastrof. Są one b ran e pod uwagę przy przestrzennych i ekonomicznych planach zagospodarowania stanu, zwłaszcza terenów now opow stających m iast i ośrod
ków przemysłowych. Dla stanu K alifornia obliczono również wielkość strat poniesionych z powodu klęsk geologicznych, które do roku 2000 osiągną cyfrę 55,306 min dolarów.
W ustalaniu pierwszeństwa badań, prognozowaniu i kontroli danego obszaru, istotną sp raw ą jest posiada
nie dokładnej oceny w zrostu poziomu zaludnienia. Licz
ne badania i obserwacje prowadzone na całym św ie
cie dowiodły bowiem, że wielkość szkód spowodowa
nych przez klęski pochodzenia geologicznego jest głów nie funkcją gęstości zaludnienia. Stosując tę zależność, A m erykanie w prow adzają pojęcie średniej dzielnicy m iejskiej, którą stanowi średnia z sumy powierzchni zajętych przez budownictwo m ieszkalne i przemysłowe.
Prócz tego wyznacza się tzw. czynnik pierw szeństw a klęski, który ma na celu określenie pierw szeństw a prac zmierzających do zapobiegania i łagodzenia skutków katastrof dla całych obszarów i prow incji, a także prze
widzenie wielkości ew entualnych strat.
Należy zaznaczyć, że niektóre z klęsk geologicznych są bezpośrednią „zasługą” człowieka przy niew łaści
wym kształtow aniu środowiska. Należą do nich w iel
kie osuwiska ziemne i skalne lub law iny kam ienne, spowodowane bądź niedostateczną znajomością w a ru n ków geologicznych (np. przy budowie dróg w rejonach górskich), bądź prow adzeniem krótkowzrocznej i ra b u n kowej polityki gospodarczej (nadm ierne wylesianie sto
ków). Jednak przy obecnym stanie wiedzy i techniki, klęskom geologicznym pochodzenia antropogenicznego można zapobiegać, bez ponoszenia zbyt wielkich n a kładów finansowych.
Mimo prow adzenia na szeroką skalę studiów nad katastrofam i spowodowanymi przez czynniki geologicz
ne (cieszą się one dużym poparciem _ UNESCO), nie udało się dotychczas znaleźć optymalnej metody, za po
mocą której można by przewidywać dokładnie w y stą
pienie danego szkodliwego zjawiska, a co za tym idzie zapobiec jego straszliw ym skutkom.
Książka Geological Hazards jest godną polecenia po
zycją wydawniczą naśw ietlającą problem o w ielkim znaczeniu dla życia i osiągnięć gospodarczych człowie
ka. Zamieszczone w niej liczne opisy wielkich k a ta strof ukazują żywą planetę Ziemię podlegającą w ła snym prawom natury.
Janina O t ę s k a - B u d z y n
Klimaticzeskij Spravocznik Zarubieżnoj Azii, cz. I.
Kontinentalnyje rajony. Pod redakcją A. N. L e b e d e - v a i O. D. K o d r a u. Gidmomelteoizdait, L eningrad 1974, is. 540, 1 m apa nllb.
N akładem wydawndictwa G idrom eteoizdat ukazał siię K lim aticzeskij Spravocznik Zarubieżnoj A zii (Azja po
za ZSRR) cz. I., kolejny z cyklu dotyczącego poszcze
gólnych części śwliata, zaw ierający bogate inform acje:
0 tem peraturze powietrza, opadach, prędkości i k ie ru n kach w iatru, wilgotności pow ietrza, zachm urzeniu 1 mgłach.
Spravocznik składa się z części opisowej, ch a ra k te ryzującej m a teriał i metody jego opracow ania oraz części tabelarycznej zaw ierającej 47 tablic. U zupełnie
niem jest alfabetyczny spis stacji, z których dane za mieszczono wraz z podstaw owym i inform acjam i o s ta cjach i prezentow anym m ateriale (położenie geograficz
ne, okireisy obserw acji i inn).
Załączona poza tekstem m apa przedstaw ia rozm iesz
czenie 240 stacji m eteorologicznych, k tó ry ch inform a
cje wykorzystano do obliczeń m atem atyczno-statystycz- nych. O trzym ane w artości uzupełnia 17 tablic.
W pierw szych 12 tablicach Spravocznika, zaw ierają
cych dane dotyczące tem p eratu ry pow ietrza dolnej tro- posfery w kontynentalnych częściach Azji podano w a r
tości średnich miesięcznych tem p e ratu r pow ietrza dla 425 stacji, średnie ekstrem alne te m p eratu ry dla 290 stacji, a dla 170 stacji absolutne m inim um i absolutne m aksim um tem peratury. Dane obliczone m etodam i s ta tystycznym i obejm ują 124 stacje mefeoriołogiczne.
Ważną inform acją klim atyczną jest przebieg dobowej i rocznej wilgotności pow ietrza, która zależy od rocz
nego przebiegu tem p eratu ry i am plitudy tem p eratu ry powietrza. 7 tablic Spravocznika zaw iera dane dotyczą
ce średniej miesięcznej i rocznej wilgotności powietrza.
Dla tropikalnych i subtropikalnych szerokości geo
graficznych duże znaczenie m a zbadanie przebiegu opa
dów, które decydują o klim acie i krajobrazie tego r e gionu. W związku z tym następne tablice przedstaw ia
ją średnie miesięczne i roczne sum y opadów d la 650 sitaejii meteorologicznych. Liczbę dni z opadem ^ 0 ,1 mm i dobowe m aksim um w miesięcu i w roku podano dla 300 stacji, z opadam i ^ 0 ,1 , ^ 1 ,0 , ^ 2 ,5 m m oraz
^ 1 0 ,0 mm dla 134 stacji, natom iast dobowe m aksim um opadów dla 50 stacji.
K olejne 6 tablic charakteryzuje w iatry przyrodni
czych stref Azji (poza obszarem ZSRR). Praw dopodo
bieństwo różnych kierunków w iatru i ich średnia p ręd kość obliczone zostały za okres ostatnich 10 lat. W tym w ypadku również posłużono się m etodam i statystycz
nymi.
Do badań przebiegu zachm urzenia poddano krytycz
nej analizie i opracowano dane ze 173 stacji. Tablice z liczbą dni z mgłami charakteryzują ostatni z elem en
tów klim atycznych zamieszczony w Spravoczniku. O pra
cowanie danych z obserwacji 300 stacji meteorologicz
nych wykazało, że liczba dni z mgłami zmienia się na badanym terenie Azji od 0—<300.
Om aw iana pozycja swoją treścią i ilością zamiesz
czonych w niej inform acji przewyższa wcześniej w y
dane inform atory klim atyczne dla tego obszaru. Należy podkreślić b ra k podobnych w ydaw nictw w Polsce, za
rów no dla części św iata ja k i dla obszaru Polski. Spra- vocznik je st nie tylko inform atorem klim atycznym , po
siada rów nież znaczenie praktyczne. W ykorzystany m o
że być przy długoletnich prognozach .meteorologicznych i klim atycznych oraz pracach z zakresu klim atologii r e gionalnej. Służyć może również jak o źródło m ateriału do ćwiczeń dla studentów geografii i pomoc dla w ykła
dowców tego przedm iotu na U niw ersytetach.
M aria Z d z i e b ł o
E R R A T A
W arty k u le J. L, Jakubow skiego „Tropikalny las wilgotny n a G w adelupie” (Wszech- świiat 7—8/75) w podpisie pod ryc. 4 błędnie podano wg rys. E. Bunninga; autorem tego zdjęcia jest a u to r arty k u łu .
Tegoż au to ra „Raify koralow e i w ybrzeża G w adelupy” ^Wszechświat *12/75) w pod
pisie pod ryc. 7 w inno być Astraea phoebia zam iast A. tuber.
W nr. 6 W szechświata (czerwiąc 1976) n a str. 164 w podpisie ryc. 1. do art. „300 lat Królewskiego O bserw atorium w G reenw ich” omyłkowo w ydrukow ano „w X II w ie
k u ”, zam iast „w X V II wieiku”.
W S Z E C H Ś W I A T
Adres redakcji: 31-118 K raków , ul. Podw ale 1 p arter, tel. 229-24
R edaktor Naczelny: Kazim ierz M aślankiewicz, K om itet Redakcyjny: Franciszek Górski H alina K rzanow ska (z-ca nacz. red.), Kazim ierz M aroń (sekretarz redakcji)
P A Ń S T W O W E W Y D A W N I C T W O N A U K O W E — O D D Z I A Ł W K R A K O W I E , ul. SM O LEŃ SK 14 Nakład 3825 + 155 egz. Format A4. Ark. wyd. 8,0, druk. 5 l/a + 4 wklejki, papier ilustr. sat. 6 1 x 8 6 , 70 g, kl. III i kreda b. kl. II.
Cena zl 12.— Otrzymano do składania w kwietniu 1976 r. Podpisano do druku w lipcu 1976 r. Zamówienie 488/76 P-18 Druk ukończono w lipcu 1976 r. DRUKARNIA U NIW ERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO, K R A K Ó W ul. CZAPSKICH 4.
VIa,b. GRZYBKI NACIEKOWE iz jaskini w Dubifu. Fot. M. Olszewski VIIa. JASKIER GÓRSKI, Ranuncidus m ontanus L. Fot. Z. Zwolińska
VIIb. ROGOWNICA SZEROKOLISTNA, Cerastium latifolium L. Fot. Z. Zwolińska VIII. M IKOŁAJ KOPERNIK na znaczkach pocztowych. Fot. A. Łaszkiewicz
O k ł a d k a : RUSAŁKA CEIK, Polygonia c-album L. Fot. W. Strójmy
ADRESY I KONTA BANKOWE ODDZIAŁÓW POL. TOW. PRZYRODNIKÓW IM. KOPERNIKA
15-089 Białystok, ul. Kilińskiego 1, Zakład Biologii Ogólnej AM, PKO O/Białystok n r 5513-1339-132
85-093 Bydgoszcz, Al. Ossolińskich 12, In sty tu t M elioracji i Użytków Zielonych, PKO O/Bydgoszcz nr 9511-954-132
80-227 Gdańk-W rzeszcz, ul. H ibnera lc, In sty tu t Medycyny Morskiej, PKO O/Gdańsk nr 27515-13387-132
40-956 Katowice 2, ul. Jagiellońska 28, In sty tu t Botaniki, p. 104, PKO I O/M Katowice nr 27515-13387-132
25-518 Kielce, ul. Rewolucji Październikowej 33, WSP, Zakład Biologii, PKO O/M Kielce nr 29519-4037-12
31-118 Kraków, ul. Podwale 1, PKO O/Kraków nr 35510-16447-132
20-090 Lublin, ul. Jaczewskiego 8, Zakład Patofizjologii AM, PKO I O/M Lublin nr 43515-1397-132
90-011 Łódź, P ark Sienkiewicza, PKO O/Łódź nr 47513-7676-132
10-744 Olsztyn-Kortowo, In sty tu t U prawy Roli i Roślin, blok 38, pk. 112, PKO IO /M Olsztyn nr 515-1759-132
60-814 Poznań, ul. Zwierzyniecka 19, M iejski Ogród Zoologiczny, PKO O/Poznań nr 635-17343-132
24-100 Puław y, ul. K azim ierska 2, PKO O/Puławy n r 43632-622-132
35-010 Rzeszów, ul. Towarnickiego la, In sty tu t Kształcenia Nauczycieli, PKO O/Rzeszów nr 69515-2541-132
76-200 Słupsk, ul. Arciszewskiego 22b, D ziekanat Wydz. M atem .-Przyr. WSN, >
PKO O/Słupsk nr 77510-1137-132
71-434 Szczecin, ul. Słowackiego 17, In sty tu t Ekologii i Ochrony Środowiska AR, pk. 215, PKO I I O/M Szczecin n r 81520-6578-132
87-100 Toruń, ul. G agarina 9, In sty tu t Biologii, PKO O/M Toruń nr 87519-1645-132 00-901 W arszawa, Pałac K ultury i Nauki, piętro 19, pok. 1916, PKO O/M W arszawa
nr 1531-2945-132
50-205 W rocław, ul. Cybulskiego 30, I p., PKO I O/M W rocław nr 93523-13101-132 65-231 Zielona Góra, ul. Siemiradzkiego 19, L aboratorium Badania Wód, Ścieków
i Ochrony Powietrza, PKO O/Zielona Góra n r 97518-5278-132 t