SYNTETYCZNE ESTROGENY I RAK SUTKA U KOBIET Jednym z najbardziej istotnych elementów kampanii strachu przed estroge

nam i jest twierdzenie, że obecne w naszym pożywieniu pozostałości po synte­ tycznych środkach ochrony roślin spowodowały wzrost zachorowań kobiet na ra­ ka sutka. Sprawa m iała swój początek w 1993 r., gdy grupa uczonych opubliko­ w ała pracę, według której istnieje związek między zawartością DDE w e krwi ko­ biet i zachorow alnością na raka piersi [22](3).

(3) DDE jest metabolitem DDT o wzorze

c a

492 P. MASTALERZ

Autorzy tej publikacji zaalarmowali opinię publiczną, zwracając uwagę, że z powodu występowania estrogennych pestycydów w ludzkim pożywieniu ich ra­ kotwórcze działanie m oże m ieć dalekosiężne skutki. Wyrazili też pogląd, że w y­ niki ich badań pow inny zmobilizować władze do działań zapobiegawczych. Organizacjom ekologicznym nie trzeba było silniejszych bodźców do podniesie­ nia alarmu. Do szerzenia strachu wnet przyłączyły się w szystkie środki przeka­ zu, nie wyłączając solidnego na ogół i rozsądnego m iesięcznika „Scientific A m e­ rican” [23].

Przy' powierzchownej analizie może się wydawać, że wyw oływ anie now o­ tworów przez środowiskowe estrogeny m a silne podstaw y teoretyczne, w iadom o bowiem, że ilość estrogenów wytwarzanych przez organizm kobiety pozostaje w związku z zachorowaniami na nowotwory. Rozsądne m ogłoby się zatem w y­ dawać twierdzenie, że obecne w pożywieniu syntetyczne substancje o estrogen- nym działaniu zw iększają całkowity ładunek estrogenów w kobiecym organizmie i m ogą przyczyniać się do zachorowań na raka. Rzeczyw istość jest jednak inna i o wiele bardziej skom plikowana [24].

Istnieje kilka w ażkich argumentów; które nie pozw alają na przyjęcie tw ier­ dzenia, że środowiskowe estrogeny zw iększają liczbę zachorowań na raka. S ą to następujące argumenty:

1. DDT i produkty jego degradacji są słabym i estrogenami, a jeśli chodzi 0 ich związek z nowotworami, to w doświadczeniach na zwierzętach zaobserw o­ wano tylko tyle, że ham ują rozwój guzów' rakow ych [25],

2. Rośliny zaw ierają estrogeny, ale nigdy nie zauważono, żeby jarsk a dieta sprzyjała rozwojowi nowotworów sutka.

3. N ie zaobserwowano zwiększonej zachorowalności na nowotwory u ko­ biet, które w pracy zawodowej były narażone w ciągu w ielu lat na działanie dużych dawek DDT i innych związków chloroorganicznych [25],

4. Liczba nowych przypadków raka sutka zw iększa się, podczas gdy ju ż od kilkunastu lat zm niejsza się stężenie DDT i jeg o m etabolitów w' środow isku 1 w' żywności [26]. Spadek stężenia jest oczyw istą konsekw encją zakazu stoso­ wania DDT do zw alczania owadów, obowiązującego w w iększości krajów na świecie mniej więcej od połow y lat 70. N ie w ydaje się rozsądne przypuszcze­ nie, że zm niejszające się stężenie szkodliwego czynnika pow oduje zw iększone skutki.

Już w 1994 r., czyli wkrótce po ukazaniu się publikacji [22], która spow odo­ wała tyle niepotrzebnego zamętu, ukazała się w ażna praca, której autorzy w yra­ źnie stwierdzają, że istniejące obserwacje nie pozw alają na wyciąganie wniosków o rakotwórczym działaniu DD E [27]. Taką sam ą opinię znajdujem y w cytow a­ nym ju ż raporcie National Research Council [25]. D o 2000 r. ukazało się ok. dzie­ sięciu publikacji, które zgodnie stwierdzają, że nie m a zw iązku między zachoro­ waniami na raka sutka a stężeniem DDE albo DDT.

Oprócz DDT, DD E i PCB także inne chloroorganiczne insektycydy były podej­ rzewane o wywoływanie nowotworów sutka, ale w szeroko zakrojonych badaniach

ŚRODOWISKOWE ESTROGENY 493 nie stwierdzono rakotwórczego działania dieldryny, hexachlorocykloheksanu i lin­ danu [28]. W publikacji [25] czytamy: „Analiza przeprowadzonych dotąd badań dowodzi, że DDT, DDE, TCDD i PCB nie wywołują nowotworów sutka”.

Cl Cl

TCDD

(tetrachlorodibenzodioksyna)

Okazuje się zatem, że obawy o wywoływanie nowotworów' przez pestycydy 0 słabym działaniu estrogennym są bezpodstawne. Podobnie bezpodstawne są obawy o zm niejszanie się płodności m ężczyzn i o zwiększanie estrogennego działania przez efekt synergistyczny. Mimo niezaprzeczalnych downdów nieist­ nienia tych zjaw isk są one treścią książek i licznych mniejszych publikacji, a zwłaszcza tych, które są rozpowszechniane przez środki masowego przekazu 1 przez Internet [29],

Straszenie rakiem łatwo znajduje posłuch u ludzi i dlatego bez skrupułów jest wykorzystywane przez ekologiczne organizacje, które w ten niegodziwy sposób zdobyw ają popularność. Trudno jest jednak z tym walczyć, bo środki masowego przekazu odm aw iają publikowania wypow iedzi obalających fałszywe przekona­ nia ekologiczne. Prawdy można doszukać się tylko w czasopismach naukowych, ale kto czyta te czasopisma, oprócz garstki zainteresowanych uczonych?

PIŚMIENNICTWO CYTOWANE

[1] J. Wickender, Our Daily Poison, Bartholomew House, Inc., New York 1955.

[2] E.M. Whelan, Toxic Terror. The Truth behind the Cancer Scares, Prometheus Books, New York 1993.

[3] H. Burlington, Proc. Soc. Exp. Biol. Med., 1950, 74, 48.

[4] P.E. Ehrlich, A.H. Ehrlich, Betrayal o f Science and Reason. How Anti-Environmental Rhetoric Threatens Our Future, Island Press/Shearwater Books, Washington D.C. 1998.

[5] T. Colbom, D. Dumanoski, J. Myers, Our Stolen Future: Are We Threatening Our Fertility, Intelligence, and Survival?, Dutton, New York 1996.

[6] J. Thornton, Pandora s Poison. Chlorine, Health and a New Environmental Strategy, MIT Press, London 2000.

[7] R.K. Naz (red.), Endocrine Dismptors. Effects on Male and Female Reproductive Systems, CRC Press, London 1999.

[8] A. Wildavsky, But Is It True? A Citizen s Guide to Environmental Health and Safety Issues, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, 1995.

[9] B. Lomborg, The Skeptical Environmentalist. Measuring the Real State o f the World, Cambridge University Press, 2001.

494 P. M A STA LER Z

[11] S.H. Safe, Environmental Health Perspectives, 1995, 103, 346.

[12] R.J. Golden, K.L. Noller, L. Titus-Emstoff, R.H. Kaufinan, R. Mittendorf, R. Stillman, E.A. Reese, Critical Reviews in Toxicology, 1998, 28, 109.

[13] E. Carlsen, A. Giwercman. N. Keiding, N.E. Skakkebaek, Br. Med. J., 1992, 305, 609. [14] J.A. Saidi, D.T. Chang, E.T. Goluboff, E. Bagiella, G. Olsen, H. Fish, The Journal o f Urol­

ogy, 1999, 161, 460.

[15] G.W. Olsen, K.M. Bodner, J.M. Romlow, C.E. Ross, L.I. Lipschultz, Fertility and Sterility, 1995, 63, 887.

[16] S.F. Arnold, D.M. Klotz, B.M. Collins, P.M. Vonier, L.J. Guillette Jr., J. McLachlan, Science, 1996, 272, 489.

[17] Decision 18/32 o f the UNEP Governing Council: Persistent Organic Pollutants (POPs), May 1995; .chem.unep.ch'poos indxhtms/gcl 1832en.html

[ 18] http:,7www.ourstolenfiiture.org,.../2001-0522popsconvention.ht [ 19] http://www.commondreams.org,headlines01/0520-01 .htm [20] M. Pecul, Wiedza i Życie, 1999, październik, s. 27. [21] J.A. McLachlan, Science, 1997, 227, 462.

[22] M.S. Wolff, P.G. Toniolo, E.W. Lee, M. Rivera, N. Dubin, J. Internat. Cancer Inst., 1993, 85, 648.

[23] D.L. Davis, H.L. Bradlow, Sci. Amer., 1995, 273 (4), 166. [24] S.H. Safe, Ann. Rev. Pharmacol. Toxicol., 1998, 38, 121.

[25] National Research Council, Hormonally active agents in the environment, 1999. http://books.nap. edu/html/hormonal_agents/

[26] T.M. Crisp, E.C. Clegg, R.L. Cooper, W.P. Wood, D.G. Anderson, K.P. Baetcke, J.L. Hoff­ mann, M.S. Morrow, D.J. Rodier, J.E. Schaeffer, L.W. Touart, M.G. Zeeman, Y.M. Patel, Environmental Health Perspectives Supplement, 1998,106 (1), 11.

[27] N. Krieger, M.S. Wolff, R.A. Hiatt, M. Rivera, J. Vogelman, N. Orentrich, J. Int. Cancer Inst., 1994, 86 (8), 589.

[28] Advisory Committee o f the UK Department of Health, Breast cancer risk and exposure to organochlorine insecticides: consideration of the epidemiology data on dieldrin, DDT and some hexachlorocyclohexane isomers, http://www.doh.uk/pub/docs/doh/ocbreast.pdf. [29] Poisoning the Future. Impacts o f Endocrine-Disrupting Chemicals on Wildlife and Human

Health, October 1997.

http://www.greenpeace.org/~toxics/reports/ptf.html

WIADOMOŚCI 2002.56,5-6