Synteza omawianych treści. Wnioski końcowe

Weryfikacja hipotezy I: stosowanie modelu samoregulowanego uczenia się motorycznego wywołuje pozytywny transfer zasady lub procedury samo-regulacji, który warunkuje dokładne uczenie się nowych czynności rucho-wych, ale nie wpływa na szybkość uczenia się (mierzonego czasem nauki). Wyższe efekty dydaktyczne (transfer zasad lub procedury samoregulacji, trwałość transferu i skuteczność uczenia się motorycznego) daje stosowanie strategii metapoznawczych niż poznawczych.

Weryfikacja hipotezy II: efekty samoregulowanego uczenia się motorycz-nego nie są uzależnione od potencjału motoryczmotorycz-nego, właściwości poz-nawcze i osobowościowe natomiast warunkują te efekty w różnym stopniu i zakresie w zależności od sytuacji dydaktycznej.

Weryfikacja hipotezy III: w samoregulowanym uczeniu się motorycznym stosowanie strategii metapoznawczej jest skuteczne, a efekty dydaktyczne zależą od kontroli metapoznawczej, a nie od wiedzy metapamięciowej.

Wyniki uzyskane w przeprowadzonych badaniach umożliwiły sformuło-wanie wniosków dla praktyki oświatowej w celu optymalizacji osiągnięć szkolnych w procesie uczenia się motorycznego:

– Stosowanie strategii podających i operacyjnych na lekcjach poświęconych kształtowaniu umiejętności i nawyków praktycznych nie sprzyja uzyskiwa-niu wysokich rezultatów uczenia się, gdyż strategie te nie uwzględniają różnic indywidualnych uczniów.

– Proces nauczania–uczenia się motorycznego można zoptymalizować, wpro-wadzając modele samoregulowanego uczenia się: rola nauczyciela polega na umiejętnym organizowaniu sytuacji dydaktycznych, dzięki którym ucz-niowie nabywają umiejętności strategicznego uczenia się.

poznawcza koncepcja uczenia się koncepcja samo-regulowanego uczenia się teoria uczenia się motorycznego R. Schmidta model samoregulowa-nego uczenia się motorycznego cechy sytuacji zadaniowej różnice indywidualne wiedza meta-poznawcza optymalizacja procesu nauczania– uczenia się motorycznego transfer niespecyficzny trwałość transferu skuteczność uczenia się motorycznego efekty samoregulowanego uczenia się motorycznego determinanty transferu

RYCINA 49. Struktura analizy wyników badań. Kolorem szarym zaznaczono problemy analizowane w rozdziale 10

– Strategie samoregulacyjne umożliwiają uczniowi dostosowania tempa ucze-nia się do własnych potrzeb i możliwości. Nauczyciel powinien świadomie różnicować cel stosowania strategii: zapamiętanie i odtworzenie programu ruchu (strategie poznawcze) lub regulacja wyobrażenia motorycznego (stra-tegie metapoznawcze).

– Skuteczna dla efektów uczenia się ruchowego okazała się strategia progra-mowania wewnętrznego (SPW), mająca na celu uczenie się zasad lub pro-cedur związanych z regulacją wyobrażenia motorycznego.

– Nauczyciel wprowadzając strategie samoregulacyjne, powinien nauczyć uczniów różnych sposobów wykorzystywania środków dydaktycznych do programowania wyobrażenia motorycznego lub monitorowania działań związanych z korygowaniem wyobrażenia, takich jak rysunki, schematy, kinogramy, opisy czynności ruchowej, zdjęcia, modele przestrzenne, dyk-tafon czy – coraz częściej wykorzystywane w edukacji szkolnej – techniki komputerowe.

– Strategie poznawcze i metapoznawcze należy wprowadzać w czasie nauki i doskonalenia łatwych zadań ruchowych, tak aby uczeń nie skupiał się tylko na opanowaniu przebiegu czynności ruchowej, ale na zapamiętywa-niu zasady lub procedury samoregulacji.

– Instrukcja stosowania SPW dla strategii metapoznawczej w sytuacji ucze-nia się zasady samoregulacyjnej powinna brzmieć: „Jeśli chcesz się szybko nauczyć nowej czynności, zastosuj zasadę, która umożliwi ci kontrolo-wanie i korygokontrolo-wanie wyobrażenia ruchu przed wykonaniem czynności i w trakcie niej: werbalizacja zewnętrzna, modelowanie przestrzenne ruchu, ustalenie programu zadania ruchowego”.

– Instrukcja stosowania SPW dla strategii metapoznawczej w sytuacji ucze-nia się procedury samoregulacji powinna brzmieć: „Jeśli chcesz się szybko nauczyć nowej czynności, zastosuj następującą procedurę samoregulacji: jeżeli samoregulacja wyobrażenia motorycznego, to konieczna jest wer-balizacja zewnętrzna, modelowanie przestrzenne ruchu, ustalenie wzorca zadania”.

– Instrukcja stosowania SPW strategii poznawczej dla zasady samoregula-cyjnej powinna brzmieć: „Jeśli chcesz się szybko nauczyć nowej czyn-ności, zastosuj zasadę, która umożliwi ci zapamiętanie wyobrażenia ruchu przed wykonaniem czynności i w trakcie niej: opis, obraz, zapisany program zadania ruchowego”.

– Instrukcja stosowania SPW strategii poznawczej dla procedury samoregu-lacji powinna brzmieć: „Jeśli chcesz się szybko nauczyć nowej czynności, zastosuj następującą procedurę: jeżeli programowanie wyobrażenia moto-rycznego, to konieczny jest opis, obraz, zapisany program zadania rucho-wego”.

– Szybciej w procesie samoregulowanego uczenia się motorycznego można wywołać transfer zasady samoregulacji, ale trwalszy charakter ma transfer procedury samoregulacyjnej, którą uczniowie przenoszą na nowe sytuacje dydaktyczne.

– Ponieważ uczniowie uczą się w indywidualnym tempie, ich właściwości poznawcze i osobowościowe warunkują osiągnięcia edukacyjne adekwat-nie do sytuacji dydaktycznej; a poziom opanowania nowych umiejętności

motorycznych nie zależy od potencjału motorycznego (uzdolnień rucho-wych i motoryki precyzyjnej).

– Znajomość wyników i osiągnięć jest czynnikiem usprawniającym cały proces uczenia się. Występująca w strategii metapoznawczej SPW kon-trola metapoznawcza (generowanie celu, planowanie działania, regulowanie i ocenianie etapów nauki) w sposób istotny wyznacza poziom osiągnięć motorycznych uczniów; można sądzić, że odpowiedzialność za tworzenie własnego programu motorycznego wpływa na lepsze wykonanie zadania. – Samoregulowany styl nauki prowadzi do stosowania bardziej efektywnych

strategii uczenia się; świadomość własnych procesów poznawczych umoż-liwia opanowanie umiejętności i wiedzy o sposobach uczenia się, które są przenoszone na nowe sytuacje dydaktyczne.

Załączniki

Załącznik 1. Opis procedury badawczej

Procedura badawcza dla grupy studentek uczących się strategii poznawczej z nastawieniem na wywołanie transferu

1. Podanie celu uczenia się – uczestnik otrzymuje informację, że celem spotkania będzie samodzielna nauka dwóch elementów układu tai-chi: „zagrać na harfie” i „muśnięcie kolana”.

2. Przedstawienie SPW (znaczenia reguł: motywacja, wyobrażenie motoryczne, pro-gramowanie wyobrażenia motorycznego, praktyczne działanie) dla skutecznego uczenia się nowej czynności ruchowej – uczący się zostaje poinstruowany, że przed wykonaniem zadania właściwego pozna pewne sposoby ułatwiające samo-dzielną naukę.

3. Zastosowanie SPW w uczeniu się na przykładzie wybranej czynności ruchowej – odbicie piłki sposobem dolnym w piłce siatkowej:

A. Motywacja – pokaz filmu, na którym wyjaśniona jest przydatność i celowość nauczenia się zadania (około 1 min).

B. Wyobrażenie motoryczne – uczący się ogląda film dydaktyczny o SPW (na wideo lub na ekranie komputera):

– ogólny cel działania – opis słowny i demonstracja zadania ruchowego,

– program działania ruchowego – oglądanie zadania ruchowego w różnym tempie i różnej perspektywie.

C. Programowanie wyobrażenia motorycznego – zastosowanie instrumentów utrwalających zasady albo procedury samoregulacji na przykładzie wybranej czynności ruchowej: odbicia piłki sposobem dolnym w piłce siatkowej. Wykorzystano: karty instruktażowe z opisem przebiegu ruchu lub ze sche-matem zadania ruchowego, opis ruchu nagrany na dyktafonie i ścieżce kom-puterowej, kinogram ruchu (rysunkowy i komputerowy) oraz kinogram ze skróconym opisem. Uczący się poznaje trzy sposoby realizacji zasady lub pro-cedury samoregulacji (opis słowny ruchu, obraz zadania ruchowego, zapisany program zadania) przez wykonanie następujących czynności (związanych z techniką odbicia piłki sposobem dolnym):

a) opis słowny ruchu:

– ciche czytanie opisu przebiegu zadania,

– słuchanie opisu zadania ruchowego z dyktafonu, – słuchanie opisu zadania z komputera.

b) obraz zadania ruchowego: – oglądanie rysunków,

– oglądanie kinogramu rysunkowego, – oglądanie kinogramu komputerowego. c) zapisany program zadania:

– czytanie opisu pod rysunkami,

– czytanie skróconego opisu do kinogramu rysunkowego,

– oglądanie filmu animowanego demonstrującego zadanie ruchowe. D. Praktyczne wykonanie zadania ruchowego – uczący się odbija piłkę sposobem

dolnym.

4. Uczenie się nastawione na wywołanie transferu zasad lub procedury programo-wania wyobrażenia motorycznego – badany otrzymuje instrukcję, że w celu utrwalenia zasady „słownego ujęcia ruchu, opisu zadania i zapisania programu zadania” ma wykonać trzy kolejne działania, wykorzystując różne (poznane) instrumenty techniczne (bez praktycznego wykonania czynności).

A. Gimnastyka – stanie na rękach: – słuchanie opisu z dyktafonu, – oglądanie rysunków,

– oglądanie rysunków z opisem.

B. Koszykówka – rzut piłki do kosza w biegu: – ciche czytanie opisu zadania ruchowego, – oglądanie kinogramu rysunkowego,

– oglądanie kinogramu ze skróconym opisem.

C. Lekkoatletyka – rzut piłeczką palantową po kroku skrzyżnym: – słuchanie opisu zadania ruchowego z komputera,

– oglądanie kinogramu komputerowego, – oglądanie filmu animowanego. 5. Samodzielne uczenie się układu tai-chi:

A. Określenie celu uczenia się – uczący się ogląda demonstrację układu z objaś-nieniem słownym przebiegu ruchu w technice komputerowej, ogląda zadanie w różnym tempie i różnej perspektywie.

B. Test wstępny – badany przystępuje do pretestu (zarejestrowany na kamerze VHS).

C. Samodzielne uczenie się – uczący się otrzymuje instrukcję, że w dalszej nauce ma możliwość wykorzystania poznanych instrumentów technicznych lub może wykorzystać inne, znane sobie sposoby uczenia się ruchu; prowa-dzący eksperyment zapisuje wszystkie czynności podejmowane przez uczą-cego się, czas trwania nauki i liczbę rekonstrukcji zadania.

D. Test końcowy – uczący się przystępuje do posttestu (dwie próby, zapis na kamerze VHS).

Procedura badawcza dla grupy studentek uczących się strategii poznawczej bez nastawienia na wywołanie transferu

1. Podanie celu uczenia się – uczestnik otrzymuje informację, że celem spotkania będzie samodzielna nauka dwóch elementów układu tai-chi: „zagrać na harfie” i „muśnięcie kolana”.

2. Przedstawienie SPW (znaczenia reguł: motywacja, wyobrażenie motoryczne, pro-gramowanie wyobrażenia motorycznego, praktyczne działanie) dla skutecznego uczenia się nowej czynności ruchowej – uczący się zostaje poinstruowany, że przed wykonaniem zadania właściwego pozna pewne sposoby ułatwiające samo-dzielną naukę.

3. Zastosowanie SPW w uczeniu się na przykładzie wybranej czynności ruchowej – odbicie piłki sposobem dolnym w piłce siatkowej:

A. Motywacja – pokaz filmu, na którym wyjaśniona jest przydatność i celowość nauczenia się zadania (około 1 min).

B. Wyobrażenie motoryczne – uczący się ogląda film dydaktyczny o SPW (na wideo lub na ekranie komputera):

– ogólny cel działania – opis słowny i demonstracja zadania ruchowego,

– program działania ruchowego – oglądanie zadania ruchowego w różnym tempie i różnej perspektywie.

C. Programowanie wyobrażenia motorycznego – zastosowanie instrumentów utrwalających zasady albo procedury samoregulacji na przykładzie wybranej czynności ruchowej: odbicia piłki sposobem dolnym w piłce siatkowej. Wykorzystano: karty instruktażowe z opisem przebiegu ruchu lub ze sche-matem zadania ruchowego, opis ruchu nagrany na dyktafonie i ścieżce kom-puterowej, kinogram ruchu (rysunkowy i komputerowy) oraz kinogram ze skróconym opisem. Uczący się poznaje trzy sposoby realizacji zasady lub pro-cedury samoregulacji (opis słowny ruchu, obraz zadania ruchowego, zapisany program zadania) przez wykonanie następujących czynności (związanych z techniką odbicia piłki sposobem dolnym):

a) opis słowny ruchu:

– ciche czytanie opisu przebiegu zadania,

– słuchanie opisu zadania ruchowego z dyktafonu, – słuchanie opisu zadania z komputera.

b) obraz zadania ruchowego: – oglądanie rysunków,

– oglądanie kinogramu rysunkowego, – oglądanie kinogramu komputerowego. c) zapisany program zadania:

– czytanie opisu pod rysunkami,

– czytanie skróconego opisu do kinogramu rysunkowego,

D. Praktyczne wykonanie zadania ruchowego – uczący się odbija piłkę sposobem dolnym).

4. Samodzielne uczenie się układu tai-chi:

A. Określenie celu uczenia się – uczący się ogląda demonstrację układu z objaś-nieniem słownym przebiegu ruchu w technice komputerowej, ogląda zadanie w różnym tempie i różnej perspektywie.

B. Test wstępny – uczestnik przystępuje do pretestu (zarejestrowany na kamerze VHS).

C. Samodzielne uczenie się – uczący się otrzymuje instrukcję, że w dalszej nauce ma możliwość wykorzystania poznanych instrumentów technicznych lub może wykorzystać inne, znane sobie sposoby uczenia się ruchu; prowadzący eksperyment zapisuje wszystkie czynności podejmowane przez uczącego się, czas trwania nauki i liczbę rekonstrukcji zadania.

D. Test końcowy – uczący się przystępuje do posttestu (dwie próby, zapis na kamerze VHS).

Procedura badawcza dla grupy studentek uczących się strategii metapoznawczej z nastawieniem na wywołanie transferu

1. Podanie celu uczenia się – uczestnik otrzymuje informację, że celem spotkania będzie samodzielna nauka dwóch elementów układu tai-chi: „zagrać na harfie” i „muśnięcie kolana”.

2. Przedstawienie SPW (znaczenia reguł: motywacja, wyobrażenie motoryczne, programowanie wyobrażenia motorycznego, praktyczne działanie) dla skutecz-nego uczenia się nowej czynności ruchowej – uczący się zostaje poinstruowany, że przed wykonaniem zadania właściwego pozna pewne sposoby ułatwiające samodzielną naukę.

3. Zastosowanie SPW w uczeniu się na przykładzie wybranej czynności ruchowej – odbicie piłki sposobem dolnym w piłce siatkowej:

A. Motywacja – pokaz filmu, na którym wyjaśniona jest przydatność i celowość nauczenia się zadania (ok. 1 min).

B. Wyobrażenie motoryczne – uczący się ogląda film dydaktyczny o SPW (na wideo lub na ekranie komputera):

– ogólny cel działania – opis słowny i demonstracja zadania ruchowego,

– program działania ruchowego – oglądanie zadania ruchowego w różnym tempie i różnej perspektywie.

C. Samoregulacja wyobrażenia motorycznego – zastosowanie instrumentów utrwalających zasady albo procedury samoregulacji na przykładzie wybranej czynności ruchowej: odbicia piłki sposobem dolnym w piłce siatkowej. Wykorzystano: modele graficzne (ikonogramy), dyktafon, mikrofon i program komputerowy do animacji ruchu w grafice przestrzennej. Uczący się poznaje