1. Władza ustawodawcza
a. Pozycja w systemie polityczno-prawnym
Konstytucja Republiki Białoruś z 14 marca 1994 r., stojąc na gruncie zasady trójpodziału władz, stanowiła, że władza ustawodawcza należeć będzie do Rady Najwyższej, jako jednoizbowego organu reprezentacji narodu. Rada Najwyższa. Użycie terminu Rada Najwyższa na oznaczenie najwyższego organu władzy ustawodawczej, wynikało z tradycji ustrojowych, gdyż tak nazwany organ istniał w okresie władzy radzieckiej. W toku dyskusji nad tekstem Konstytucji zgłaszano wprawdzie nieśmiałe postulaty nazwania organu władzy ustawodawczej mianem parlamentu lub nawet sejmu, ale nie spotkało się to z szerszą akceptacją. Nie można zaprzeczyć, że Białoruś nie mająca tradycji odrębnej państwowości, nie bardzo mogła odwoływać się do historii własnego parlamentaryzmu1. Początków ściśle białoruskich organów władzy ustawodawczej – co nie znaczy, że niezależnych od politycznych i ideologicznych wpływów zewnętrznych – doszukiwać się należy w systemie organów władzy Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Uchwalona w 1927 r. Konstytucja Białoruskiej SRR, czerpiąc wzory z rozwiązań ustrojowych, przyjętych w Konstytucji ZSRR z 1924 r., stwierdzała, że władzą najwyższą w państwie jest pochodzący z wielostopniowych wyborów Zjazd Rad. Powoływał on Centralny Komitet Wykonawczy, który sprawował władzę w okresie między zjazdami. W myśl kolejnej Konstytucji z 1937 r., władza ustawodawcza miała należeć do organu przedstawicielskiego, powoływanego w czteroprzymiotnikowych wyborach – nazwanego tu, po raz pierwszy w dziejach Białorusi – Radą Najwyższą. Obok Rady Najwyższej działać miało jej Prezydium, wyposażone także w kompetencje ustawodawcze2. Wyposażenie Prezydium Rady Najwyższej – mającego charakter kolegialnej głowy państwa – w kompetencje
1
Zauważyć jednak należy, że w literaturze historycznej badacze polscy wskazują na to, iż system przedstawicielski Białorusi ma swoje korzenie w rozwiązaniach ustrojowych Wielkiego Księstwa Litewskiego. Zob. J. Sobczak, Wybory parlamentarne na Białorusi (14 maja 1995 r.), w: S. Zyborowicz (red.), „Polska i państwa sąsiedzkie. Wybory parlamentarne i prezydenckie 1993-1994”, Poznań 1997, s. 167; J. Turonek, Białoruski ruch narodowy, „Obóz”, 1992, nr 22, s. 63-77; E. Mironowicz, Najdłuższa droga do niepodległości, „Dziś. Przegląd Społeczny”, 1993, nr 4 (31), s. 79; B. Grylak, M. Michalczuk, System…, s. 126 i n.
2 E. Toczek, Rada Najwyższa Białorusi, Kancelaria Sejmu, Biuro Studiów i Ekspertyz, Raport nr 36, sekcja spraw międzynarodowych, luty 1993 r., s. 1 i n.
92
ustawodawcze, odcisnęło się wyraźnym piętnem na sposobie myślenia elit politycznych i pozwoliło na przyznanie Prezydentowi, przy akceptacji społecznej, kompetencji ustawodawczych (prawa do stanowienia dekretów z mocą ustawy, którymi może on nawet uchylać uchwalone ustawy. Dalsze zmiany w zakresie regulacji sytuacji prawnej legislatywy, wprowadziła Konstytucja Białoruskiej SRR z 1978 r., wskazując jako suwerena lud, który sprawować miał władzę poprzez wybierane w czteroprzymiotnikowych wyborach Rady Deputowanych Ludowych (gminne, wiejskie, dzielnicowe, miejskie, rejonowe, okręgowe i Radę Najwyższej)3. Wybierana – w myśl tej Konstytucji – na pięcioletnią kadencję Rada Najwyższa, miała być nie tylko najważniejszym organem władzy państwowej, uprawnionym do powoływania i kontroli innych organów, lecz także w praktyce wyłącznym dzierżycielem władzy ustawodawczej – zważywszy – że dekrety z mocą ustawy, wydawane przez Prezydium Rady Najwyższej między sesjami Rady musiały być zatwierdzane na najbliższej sesji Rady i to kwalifikowaną większością głosów. W myśl Konstytucji z 1978 r., do wyłącznych kompetencji Rady Najwyższej należało uchwalanie Konstytucji i wprowadzanie do niej poprawek, zatwierdzanie planów gospodarczego i społecznego rozwoju państwa, uchwalanie budżetu i przyjmowanie sprawozdania z jego wykonania oraz tworzenie podporządkowanych jej organów, które są zobowiązane do składania sprawozdań ze swojej działalności4.
3
W myśl tekstu Konstytucji, istnieć miały rady: абласныя, раённыя, гарадскія, раённыя ў гарадах,
пасялковыя і сельскія. Pewne trudności budzi przetłumaczenie na język polski terminów поселок i
odróżnienie go od terminu село. Translacja ściśle filologiczne nie oddaje istoty rzeczy. Oba terminy określają osady wiejskie. W praktyce tłumaczone są jako: sioło, wieś, gmina itp. Село w czasach przedrewolucyjnych była to osada wiejska posiadająca cerkiew – w odróżnieniu od деревни, w której cerkwi nie było. Po rewolucji termin деревня wyszedł z obiegu administracyjno-prawnego, przestał oznaczać jednostkę administracyjną. Поселок w praktyce różnił się od села tym, że była to osada aspirująca do miana miasta, aczkolwiek miastem jeszcze nie była. Поселок oznaczał osadę liczącą co najmniej 3 tys. mieszkańców, z których 85% miało być zatrudnionych poza rolnictwem. W chwili obecnej, jak wynika z ustawy o podziale administracyjno-terytorialnym (Закон Республики
Беларусь от 5 мая 1998 года Nr 154-З oб административно-территориальном делении и порядке решения вопросов административно-территориального устройства Республики Беларусь,
„Ведамасці Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь”, 1998, Nr 19, s. 214) istnieją trzy kategorie поселков: miejskie (liczące min. 2 tys. mieszkańców i posiadające podstawową infrastrukturę miejską), wczasowe (liczące min. 2 tys. mieszkańców, w których znajdują się sanatoria, domy wypoczynkowe i lecznicze) i pracownicze (liczące min. 500 mieszkańców znajdujące się w pobliżu przedsiębiorstw przemysłowych, węzłów kolejowych, elektrowni, prowadzonych budów itd.). Miasta na Białorusi dzielą się na takie, które mają charakter rejonów, istniejące w ramach rejonów, obwodowe.
4 Art. 97 Konstytucji BSRR 1978 r. Zob. Канстытуцыя (асноўны закон) Беларускай Савецкай
93
Po zmianie Konstytucji przez ustawę z 21 czerwca 1979 r.5, kompetencje Rady Najwyższej zostały poważnie rozszerzone, zmieniono nieco brzmienie tekstu dotychczasowych przepisów w zakresie wspomnianych już uprawnień. Od tej chwili podejmowanie decyzji w sprawie ustroju państwa, jego granic, nazwy, herbu, flagi i hymnu. Ona też miała prawo zatwierdzać plany i programy społeczno-gospodarcze, uchwalać budżet i kontrolować jego wykonanie, wreszcie decydować o wprowadzeniu stanu wyjątkowego, kształcie administracyjnym państwa oraz zarządzać przeprowadzenie referendum. Do Rady Najwyższej należało także w myśl wówczas obowiązującego prawa, powoływanie Rady Ministrów, przy czym wybierała ona premiera i jego zastępców, jak i ministrów oraz przewodniczących urzędów i komitetów.
Konstytucja z 14 marca 1994 r. deklarowała trójpodział władzy, ustanawiając jako organ władzy ustawodawczej Radę Najwyższą – będącą jednoizbowym organem reprezentacji narodu. Kadencja Rady Najwyższej trwać miała pięć lat, a w jej skład wchodziło 260 deputowanych wybieranych demokratycznie, w oparciu o pięcioprzymiotnikowe wybory, z tym że zasada proporcjonalności została zastąpiona zasadą większości. Tak więc wybory do Rady Najwyższej miały być powszechne, tajne, bezpośrednie, wolne i równe Było to efektem ustalenia, że deputowani do Rady Najwyższej będą wybierani w okręgach jednomandatowych. Pierwsze demokratyczne wybory do Rady Najwyższej odbyły się w 14 maja 1995 r., a w ich trakcie wyłoniono 198 deputowanych6.
Deputowani do Rady Najwyższej posiadali, w myśl Konstytucji z 14 marca 1994 r., immunitet materialny, w wyniku czego nie ponosili odpowiedzialności za swą działalność w Radzie, zarówno w czasie pełnienia funkcji deputowanego, jak i po upływie kadencji. Mandat ich był jednak mandatem związanym, co niewątpliwie łączyło ich z okręgiem wyborczym, ale umożliwiało ich odwołanie. Mandat
5 Art. 97 Konstytucji BSRR 1978 r. po nowelizacji został poważnie rozbudowany, a jego treść odnosząca się do kompetencji Rady Najwyższej ujęta w 25 punktach. Zob. Конституция (основной
закон) Белорусской Саветской Социалистической Республики. Принята на внеочередной девятой сессии Верховного Совета БССР девятого созыва 14 апреля 1978 года с изменениями и дополнениями, внесенными Законами БССР от 21 июня 1979 года и 27 октября 1989 года,
Mińsk 1989. Zwrócić należy uwagę, że tekst po zmianach został opublikowany w języku rosyjskim. Por. Także Г. А. Василевич, Конституционная реформа в Беларуси в 1989 году, „Веснiк
Канстытуцыйнага Суда Рэспублiкi Беларусь”, 2006, Nr 1, s. 102-110.
6 W przedmiocie zasad ordynacji wyborczej, programów i kampanii wyborczej oraz rezultatów wyborów Zob. J. Sobczak, Studia nad wyborami…, s. 113-135. Wybory z 1995 r. miały istotne znaczenie, gdyż zaważyły one na kształcie systemu politycznego i partyjnego. W kwestii tej por. niżej podrozdział System partyjny i wyborczy.
94
związany i przyjęcie systemu większościowego nie sprzyjały, jak o tym będzie jeszcze mowa, wykształceniu się systemu partyjnego.
Kompetencje Rady Najwyższej, w myśl Konstytucji z 14 marca 1994 r., były dość obszerne. Zarządzała ona wybory zarówno do kolejnej Rady Najwyższej, jak i do terenowych rad deputowanych. Wyznaczała termin wyborów Prezydenta, powoływała pełny skład Komisji Wyborczej, wybierała członków Sądu Konstytucyjnego, sędziów Sądu Najwyższy, członków Najwyższego Sądu Gospodarczego, Prokuratora Generalnego, przewodniczącego Rady Kontroli, a także przewodniczącego i członków kierownictwa Banku Centralnego7. Do kompetencji Rady Najwyższej należało wówczas wyznaczanie podstawowych kierunków wewnętrznej i zewnętrznej polityki państwa, zatwierdzanie budżetu i kontrolowanie jego wykonania, ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych, decydowanie o amnestii, sprawowanie nadzoru nad terenowymi radami deputowanych, wreszcie rozstrzyganie spraw odnoszących się do administracyjno-terytorialnego ustroju państwa. Organizację i tryb pracy Rady Najwyższej określał uchwalany przez nią regulamin. W świetle Konstytucji, Rada Najwyższa pełniła swe zadania aż do chwili otwarcie pierwszego posiedzenia nowo wybranej Rady Najwyższej. Czas pozostawania w mocy pełnomocnictw Rady Najwyższej stał się w 1995 r. powodem konfliktu między prezydentem A. Łukaszenką, a ustępującą Radą Najwyższą. Organizacja wewnętrzna Rady Najwyższej Białorusi zbliżona była do standardów znanych w parlamentach europejskich. Rada wybierała ze swojego grona przewodniczącego, kierującego pracami parlamentu oraz jego zastępców. Przewodniczący wraz z zastępcami oraz grupą wybranych deputowanych tworzyli organ kolegialny, kierujący pracą Rady Najwyższej. W parlamencie funkcjonowały stałe komisje, których zadaniem było przygotowywanie i rozpatrywanie aktów prawnych oraz pełnienie w ograniczonym zakresie funkcji kontrolnych.
Po wyborach w 1995 r., w wyniku listopadowego referendum z 1996 r., doszło do zmiany Konstytucji. Skutkiem tych zmian było przekształcenie dotychczas jednoizbowej Rady Najwyższej w dwuizbowy parlament, noszący nazwę Zgromadzenie Narodowe Republiki Białorusi8. W jego skład weszły: Izba Deputowanych, licząca 110 członków wybieranych w wyborach powszechnych w okręgach jednomandatowych oraz Rada Republiki, składająca się z 64 członków.
7 Канстытуцыя Рэспублiкi Беларусь, „Звязда”, 30 marca 1994 r.
8
95
Tak więc liczba członków, składających się na władzę ustawodawczą zmniejszyła się z 260 w jednoizbowej Radzie Najwyższej do 174 w obu izbach Zgromadzenia Narodowego. Ważną rzeczą jest jednak to, że Rada Republiki – nazywana w Konstytucji izbą przedstawicielstwa terytorialnego – nie posiada charakteru przedstawicielskiego, gdyż 56 członków powoływanych jest przez deputowanych do rad terenowych stopnia podstawowego9, w ten sposób że z każdego obwodu i miasta mińska w tajnym głosowaniu wybierani jest na posiedzeniach deputowanych lokalnych rad deputowanych szczebla obwodowego, każdego obwodu i miasta Mińska po 8 członków Rady Republiki, a 8 nominuje Prezydent10. Wypada zwrócić uwagę, iż nazwa deputowanych przysługuje tylko osobom zasiadającym w Izbie Reprezentantów, natomiast osoby wchodzące w skład Rady Republiki, określone są
9 Struktura organów samorządu różni się do podziału administracyjno-terytorialnego państwa. Białoruś dzieli się na 6 obwodów, które z kolei dzielą się na rejony (Закон Республики Беларусь от 05 мая 1998 N 154-З "Об административно-территориальном делении и порядке решения
вопросов административно-территориального устройства Республики Беларусь”, Национальный реестр правовых актов Республики Беларусь 20 марта 2001 г. N 2/686) .
Samorząd ma trzy poziomy swoich organów(Закон Республики Беларусь от 20 февраля 1991 г. № 617-XII о местном управлении и самоуправлении в Республике Беларусь, „Ведамасцi
Вярхоўнага Савета Беларускай ССР”, 1991 г., N 11(13), с. 122, z późn. zm.): najniższy,
podstawowy oraz obwodowy. Najniższy poziom samorządu obejmuje wsie, miasta podporządkowania rejonowego. Podstawowy (bazowy) poziom – to miasta podporządkowania obwodowego, rejony. Poziom obwodowy, jak sama nazwa wskazuje, obejmuje obwody oraz stolicę(Zob.
Адмiнiстрацыйны падзел у Беларусi, узроўнi ўлады i яе функцыi , w: У.У.Валетка, П.С.Гейзлер, М.Дуткоўскi i inni, „Распрацоўка стратэгii развiцця рэгiёну: ад тэорыi да практыкi”, Мінск
2004, s.17-31; Л. И. Веленто, Д. З. Сафаревич, Феномен местного самоуправления Беларуси в
свете европейских стандартов,w: Н. В. Сильченко (red.), „Проблемы интеграции правовой системы Республики Беларусь в Европейское и мировое правовое пространство : материалы международной научной конференции (26-27 октября 2001 г.)”, Гродно 2002, s. 238-241; А. Завадский, М. Кобаса, Модель территориального самоуправления в Беларуси, „Вестник самоуправления”, 2003, nr 3, s. 2-4). Tym samym system samorządu nie pokrywa się w pełni z
podziałem administracyjnym państwa. Źródłem tego jest system samorządu odziedziczony po Związku Radzieckim system Rad deputowanych, które nadal pozostają głównym organem samorządu na Białorusi. Struktura organów samorządu wymaga szczególnej uwagi, gdyż nie jest ona podobna do struktury najbardziej rozpowszechnionej w państwach europejskich. Zgodnie z ustawą, która ujmuje samorząd i lokalną administrację rządową jako jedyny system, który składa się z rad deputowanych, komitetów wykonawczych, administracji lokalnych i społecznych samorządów terytorialnych. Główna różnica polega na podporządkowaniu i kompetencjach tych organów. Organ wykonawczy samorządu jest organem państwowym i podporządkowuje się bezpośrednio prezydentowi. Rady deputowanych są organem przedstawicielskim na terenie odpowiedniej jednostki administracyjno-terytorialnej oraz podstawowym ogniwem systemu samorządu (Zob. И. В. Цырусь, Народное
представительство в местном самоуправлении, „Академия управления при Президенте Республики Беларусь (Минск). Научные труды Академии управления при Президенте Республики Беларусь”, Минск, 2006, wyd. 8, s. 493-502). W przedmiocie funkcjonowania
samorządu terytorialnego zob. K. Kakareko, samorząd na Białorusi, w: A. Lutrzykowski (red.), „Samorząd terytorialny na przełomie XX/XXI wieku”, Toruń 2010, s. 222-235; tejże, Finansowanie
samorządu na Białorusi, w: M. Klimek, J. Czerw (red.), „10-lecie funkcjonowania samorządu
powiatowego (1999-2009). Doświadczenia i perspektywy”, Kraśnik 2010, s. 182-194; tejże, Wybory
do samorządu terytorialnego na Białorusi, w: A. Stelmach (red.), „Prawo wyborcze i wybory.
Doświadczenia dwudziestu lat procesów demokratyzacyjnych w Polsce”, Poznań 2010, s. 197-210.
10
96
w Konstytucji (art. 102) mianem członków tej Izby. Jednocześnie skrócono kadencję parlamentu do lat 4, usuwając z treści Konstytucji zapis o zasadzie trójpodziału władzy. Decyzja o rozwiązaniu Zgromadzenia Narodowego należy do kompetencji Prezydenta i powinna być poprzedzona konsultacją z przewodniczącymi obu izb. Warto przy tym zauważyć, że Prezydent rozwiązać może zarówno całe Zgromadzenie Narodowe, jak i każdą z izb oddzielnie. Izba Reprezentantów może być także rozwiązana w sytuacji, gdy nie udzieli ona wotum zaufania bądź wyrazi wotum nieufności rządowi, wreszcie dwukrotnie odmówi udzielenia Prezydentowi zgody na mianowanie premiera. Kadencja każdej z izb może być także skrócona w oparcie o orzeczenie Sądu Konstytucyjnego w przypadku systematycznego lub poważnego naruszenia przez którąkolwiek z izb Konstytucji. Żadna z izb nie może być rozwiązana w okresie stanu nadzwyczajnego lub wojennego, a także w ciągu ostatnich 6 miesięcy kadencji Prezydenta oraz w okresie rozpoznawania przez izby sprawy przedterminowego odwołania lub złożenia Prezydenta z urzędu. Niedozwolone jest także rozwiązanie Zgromadzenia Narodowego w okresie roku od dnia pierwszego posiedzenia11.
W myśl art. 95 Konstytucji w obowiązującej redakcji, izby parlamentu zbierają się tylko na dwie kolejne sesje w roku. Pierwsza z nich rozpoczyna się 2 października i trwa nie dłużej niż 80 dni, druga – zaczyna się 2 kwietnia i trwa nie dłużej niż 90 dni. W razie konieczności mogą się one zebrać na sesjach nadzwyczajnych bądź z inicjatywy Prezydenta, wyrażonej w formie dekretu, bądź na
żądanie większości nie mniejszej niż 2/3 ustawowej liczby członków każdej z izb.
Pracami każdej z izb kierują ich przewodniczący, z których każdy ma do pomocy zastępcę. Przewodniczący i ich zastępcy powoływani są przez każdą z izb z ich składu. Zarówno Izba Reprezentantów, jak i Rada Republiki wybierają ze swojego składu stałe komisje w celu przygotowywania projektów ustaw oraz rozpatrywania spraw dotyczących działalności tych izb. Jakkolwiek z tekstu Konstytucji nie wynika to wprost, to w prawniczej doktrynie białoruskiej podkreśla się, iż izby Zgromadzenia Narodowego nie mogą obradować wspólnie, jak również nie mogą podejmować wspólnych decyzji12.
Posiedzenia obu izb Zgromadzenia Narodowego są jawne. Jeżeli wymaga tego interes państwa, większością głosów ustawowej liczby deputowanych Izby
11 J. Sobczak, Republika Białorusi…, s. 27-28.
12
97
Reprezentantów bądź członków Rady Republiki można uchwalić tajność obrad. Porządek prac obu izb i ich organów określają regulaminy. W czasie posiedzeń Izb, Prezydent, jego przedstawiciele, premier i członkowie rządu mogą występować poza kolejnością zapisanych do dyskusji tyle razy, ile razy uznają za stosowne. Posiedzenie każdej z Izb jest prawomocne, jeżeli uczestniczy w nim co najmniej 2/3 ustawowej liczby zasiadających w niej osób. Głosowanie w obu Izbach jest jawne i odbywa się osobiście, przy czym głosować można jedynie „za” lub „przeciw”, a Konstytucja nie przewiduje możliwości wstrzymania się od głosu. Głosowanie tajne przewidywane jest jedynie w przypadku rozstrzygania spraw kadrowych. Decyzje Izby Reprezentantów zapadają w formie ustaw bądź postanowień. Te ostatnie dotyczą spraw porządkowo-administracyjnych i kontrolnych. Decyzje Rady Republiki podejmowane są jedynie w formie postanowień. W myśl Konstytucji, decyzje podejmowane są zwykłą większością głosów ustawowej liczby członków, chyba że Konstytucja w odniesieniu do konkretnych spraw stanowi inaczej. Wyjątkiem są ustawy dotyczące podstawowych kierunków polityki wewnętrznej i zagranicznej oraz doktryny wojennej, które, w myśl Konstytucji mają charakter ustaw programowych i do ich uchwalenia konieczna jest większość 2/3 ustawowej liczby członków. Ustawy podlegają niezwłocznemu opublikowaniu po ich podpisaniu i wchodzą w życie po 10 dniach od ich opublikowania, chyba że w samej ustawie określono to inaczej. W tym samym trybie są publikowane i wchodzą w
życie dekrety Prezydenta. W Konstytucji zawarowano, że ustawa nie może wchodzić
w życie z mocą wsteczną, chyba że liberalizuje lub uchyla odpowiedzialność obywateli. Jedno posiedzenie w miesiącu zarezerwowane jest na interpelacje zarówno deputowanych Izby Reprezentantów, jak i członków Rady Republiki. Interpelacje powinny być włączone do porządku obrad Izby, a odpowiedź na nie musi być udzielona w ciągu 20 sesyjnych dni w trybie ustanowionym przez odpowiednią Izbę parlamentu.
Nowa redakcja Konstytucji w poważnym stopniu ograniczyła pozycję polityczno-prawną Zgromadzenia Narodowego, które straciło wiele kompetencji na rzecz Prezydenta. Parlament jakim jest przecież Zgromadzenie Narodowe jedynie formalnie posiada władzę ustawodawczą, gdyż aktami nadrzędnymi są dekrety Prezydenta, co wydaje się podważać samą istotę ustawy w systemie źródeł prawa13.
13 W myśl art. 137 Konstytucji, ustawy, dekrety i inne akty organów państwowych wydawane są na podstawie i zgodnie z Konstytucją. W przypadku rozbieżności między ustawą lub dekretem a
98
Dodać należy, iż regulowanie większości spraw istotnych dla państwa dekretami prezydenckimi nie pozostawia praktycznie żadnego pola manewru dla funkcji ustawodawczej Zgromadzenia Narodowego. Nie można przy tym zapominać, że Prezydent z mocy Konstytucji może bez żadnych przeszkód swoim dekretem zmienić lub uchylić ustawę. Pamiętać należy, że w dwuizbowym Zgromadzeniu Narodowym istotniejsze kompetencje należą do Rady Republiki, która wyraża zgodę na mianowanie przez Prezydenta przewodniczącego Sądu Konstytucyjnego, przewodniczącego i sędziów Sądu Najwyższego, przewodniczącego i sędziów Najwyższego Sądu Gospodarczego, przewodniczącego Centralnej Komisji Wyborczej, Prokuratora Generalnego, wreszcie przewodniczącego i członków zarządu Banku Narodowego. Dodać do tego należy, że Rada Republiki wybiera 6 sędziów Sądu Konstytucyjnego z ogólnej liczby 12 (pozostałych 6 mianuje Prezydent) i 6 członków Centralnej Komisji Wyborczej.
Izba Reprezentantów w myśl art. 97 obowiązujące redakcji Konstytucji rozpatruje wniosek Prezydenta lub wniosek co najmniej 150 tys. obywateli Republiki Białoruś, legitymujących się czynnym prawem wyborczym, w kwestii zmiany bądź uzupełnienia Konstytucji, ewentualnie w zakresie jej interpretacji. Tak więc do Izby Reprezentantów należy wykładnia autentyczna. Do kompetencji Izby Reprezentantów należy także rozpatrywanie projektów ustaw. W art. 97 pkt. 2 Konstytucji wskazano jakich kwestii mogą dotyczyć te ustawy14. Warto jednak
Konstytucją, pierwszeństwo należy do Konstytucji. W przypadku sprzeczności między dekretem a ustawą, ustawa jest nadrzędna tylko wówczas gdy upoważnienie do wydania dekretu wynikało z ustawy. W razie braku takie delegacji a contrario nadrzędnym będzie dekret. Jak stwierdza w swoim komentarzu А. Г. Василевич, mimo barku wyraźnej regulacji, Sąd Konstytucyjny ma jedna prawo rozwiązywania sporów dotyczących sprzeczności między treścią ustawy a dekretem Prezydenta. А. Г.
Василевич, Конституция Республики Беларусь…, s. 482-483. Pamiętać należy, iż hierarchia aktów
normatywnych na Białorusi jest ściśle regulowana ustawą Закона от 10 stycznia 2000 г. Nr 361-З "О
нормативных правовых актах Республики Беларусь", w redakcji z 4 stycznia 2002 r. Nr 81-З, НРПАРБ, 2000, Nr 7, poz. 2/136. Por. M. Maszkiewicz, Republika Białoruś,s.78
14 Do kompetencji Izby Reprezentantów zaliczono rozpatrywanie projektów ustaw regulujących takie kwestie jak: zatwierdzanie podstawowych kierunków polityki wewnętrznej i zagranicznej, doktryny wojennej, ratyfikacja i wypowiadanie umów międzynarodowych, zwłaszcza dotyczących realizacji praw, swobód i obowiązków obywateli, statusu cudzoziemców, bezpaństwowców i mniejszości narodowych. Ponadto do jej właściwości ustawodawczej należy zatwierdzanie budżetu i sprawozdań o jego realizacji, ustanawianie ogólnokrajowych podatków i opłat, wypowiadanie się w kwestii realizacji zasad stosunków własnościowych, podstaw ochrony socjalnej, zasad regulacji pracy i zatrudnienia. Powierzono jej także podejmowania decyzji w kwestiach dotyczących prawa rodzinnego, kształcenia, kultury, ochrony zdrowia i środowiska naturalnego, racjonalnego bogactw naturalnych. Do jej uprawnień należy także określanie w formie ustawy trybu rozwiązywania problemów administracyjno-terytorialnej struktury państwa, samorządu lokalnego, ustroju i właściwości sądów oraz postępowania przed tymi sądami, a także działalność ustawodawcza, odnosząca się do odpowiedzialności kryminalnej, amnestii, wypowiedzenia wojny i zawarcia pokoju, określenia porządku prawnego w stanie nadzwyczajnym i wojennym, ustanawianie odznaczeń
99
zauważyć, że Konstytucja nie zawarowała wprost, iż wspomniane kwestie należą do wyłącznej kompetencji Izby Reprezentantów, a więc nie ma żadnych przeszkód ku temu, aby zostały one uregulowane dekretami Prezydenta, co w praktyce ma zresztą miejsce. Lista materii, które należą do właściwości Izby Reprezentantów nie ma zresztą charakteru zamkniętego. Sformułowane w treści art. 97 pkt. 2 Konstytucji wyliczenie stanowi w gruncie rzeczy jedynie pewien parawan, za którym kryje się fakt iż w praktyce władza ustawodawcza należy do Prezydenta.
Do kompetencji Izby Reprezentantów należy także ogłaszanie wyborów prezydenckich, wyrażanie zgody na mianowanie premiera przez Prezydenta, akceptowanie bądź odrzucenia programu działania rządu, przy czym powtórne odrzucenie przez Izbę takowego programu oznacza wyrażenie wotum nieufności wobec rządu. Izba Reprezentantów, z inicjatywy premiera, rozpatruje także sprawę wotum zaufania dla rządu, a z inicjatywy co najmniej 1/3 ustawowej liczny swoich członków, udziela wotum nieufności rządowi (sprawa odpowiedzialności rządu nie może być jednak rozpatrywana w ciągu roku od przyjęcia programu jego działania). Przyjmuje wreszcie ona dymisję Prezydenta, jak również stawia, większością głosów ustawowej liczby członków, Prezydenta w stan oskarżenia o dokonanie zdrady państwowej lub innego ciężkiego przestępstwa. Ponadto po podjęciu odpowiedniej decyzji przez Radę Republiki, podejmuje większością co najmniej 2/3 głosów