Marta Paduszyńska*
Abstrakt Niniejsze opracowanie zostało poświęcone tematyce ochrony konsumenckiej, której znaczenie na świecie nieustannie wzrasta. Omówiona została idea ochrony, jej wpływ na stabilność systemu, a także polityka i instytucje ochrony na rynku finansowym. Szczególna uwaga została poświęcona działaniu Urzędu Ochrony Konsumentów i Konkurencji w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Głównym celem artykułu jest ukazanie roli i znaczenia ochrony konsumenta na rynku usług finansowych jako narzędzia budowy zaufania i wspierania stabilności systemu finansowego. Realizacji te-mu będą służyły pozycje literatury oraz dane opracowywane przez instytucje zajmujące się omawianym zagadnieniem. Postawiona w opracowaniu hipoteza zakłada, iż polityka ochrony oraz rosnąca aktywność instytucji działających w tym obszarze wpływa na poprawę pozycji i bezpieczeństwo konsumenta, przyczyniając się do stabilności całego systemu.
Słowa kluczowe ochrona konsumenta, instytucje ochrony, stabilność systemu finansowego.
JEL Code G18; G21; G28.
WSTĘP
Przeobrażenia jakie zaszły na rynku po wielkim kryzysie, który uderzył w świat w latach 2007–2010 spowodowały aktywne zainteresowanie tematyką ochrony konsumenta na rynku finansowym. Okazało się bowiem, iż rynek nie podlega mechanizmowi samoregulacji. Należy natomiast zabiegać o jego stabil-ność. Nieracjonalność zachowań dotyczyła wszystkich uczestników rynku ame-rykańskiego i doprowadziła do zachwiania jego stabilności. Bezpieczeństwo
* Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Uniwersytet Łódzki. ACCEPTED: 30st
March 2017 PUBLISHED: 30th
JCMBF • www.jcmbf.uni.lodz.pl 22
Journal of Capital Market and Behavioral Finance • 2017, Vol. 2(6), p. 21–34
Marta Paduszyńska, Istota oraz znaczenie ochrony konsumenta…
ochrony konsumenckiej stało się domeną sektora publicznego zważając na wiązane z nim skutki makroekonomiczne. Zatem koniecznością stało się po-nowne rozstrzygnięcie zakresu i roli administracji publicznej w zakresie kolizji interesów na rynku. Jednym z głównych obszarów działań pokryzysowych było przywracanie zaufania do systemu bankowego. Przykład kryzysu subprime uka-zał, jak nieroztropna polityka kredytowania może stać się źródłem niestabilności całego systemu finansowego. Wadliwość przyjętych modeli sprzedażowych doprowadziła do sytuacji, że usługi finansowe nie były dopasowane do potrzeb bądź możliwości danych konsumentów. Ci z kolei swoje decyzje podejmowali pochopnie, bez przemyślenia możliwych skutków zaciąganych zobowiązań. Ponadto okazało się, iż sam postęp technologiczny czy integracja rynków mogą być czynnikami destabilizującymi te rynki.
Celem artykułu jest ukazanie roli i znaczenia ochrony konsumenta na rynku usług finansowych jako narzędzia budowy zaufania i wspierania stabilności systemu finansowego. Realizacja powyższego zostanie wykonana poprzez prze-gląd literatury krajowej i zagranicznej oraz danych publikowanych przez Urząd Ochrony Konsumentów i Konkurencji. Niniejsze opracowanie umożliwi szerszy pogląd i lepsze zrozumienie idei ochrony konsumenta przy założonej przez auto-ra hipotezie, iż ochrona konsumencka promując efektywność, konkurencyjność i przejrzystość rynku finansowego oraz wpływając na poprawę bezpieczeństwa konsumentów przyczynia się do stabilności całego systemu.
1. IDEA OCHRONY KONSUMENTA NA RYNKU USŁUG FINANSOWYCH Pojęcie konsumenta wywodzi się z ekonomii, stanowiąc, iż jest to podmiot nabywający dobra i usługi celem zaspokojenia potrzeb indywidualnych [Cyman. 2016]. W ujęciu prawnym definicja konsumenta nie jest jednolita. Zgodnie z Kodeksem Cywilnym konsumentem może być tylko i wyłącznie osoba fizycz-na. Co więcej istotne są czynności przez nią wykonywane, bowiem nie mogą się one łączyć bezpośrednio z prowadzoną przez ten podmiot działalnością gospo-darczą [Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny, Dz.U. 2017.0.459 t.j]. W prawie europejskim kwestia definicyjna konsumenta również znajduje swoje odzwierciedlenie, gdzie rozpatrywana i tworzona jest na użytek danego aktu normatywnego. Większość z dyrektyw wyklucza osoby prawne z zakresu definicji konsumenta, stanowiąc, iż konsument to osoba fizyczna [Kańska 2003, s. 20–21]. Jednak w przeciwieństwie do Polskiego Kodeksu Cywilnego możemy zwrócić uwagę na pewien wyjątek. W Dyrektywie Rady 90/314/EWG z 13.06.1990 r. w sprawie zorganizowanych podróży, wakacji i wycieczek, za-kres definicyjny konsumenta został rozszerzony również o podmioty inne niż
JCMBF • www.jcmbf.uni.lodz.pl 23 Journal of Capital Market and Behavioral Finance • 2017, Vol. 2(6), p. 21–34
Marta Paduszyńska, Istota oraz znaczenie ochrony konsumenta…
osoby fizyczne1. Ochrona konsumencka wymaga określenia pewnego modelu
zachowania człowieka – jakimi kryteriami kieruje się przy wyborze danej usługi czy produktu, oraz jaka jest jego wiedza i świadomość. Korzystanie z różnych zasobów rynku finansowego stwarza wiele niebezpieczeństw [Cyman 2016, s. 41]. Powodami dla których taka ochrona jest niezbędna mogą być:
– brak wpływu przez konsumenta na warunki zawieranych umów,
– nierówny dostęp do wiedzy, doświadczenia czy pozycji pomiędzy insty-tucją finansową a konsumentem,
– ograniczenia konkurencji czy zaburzeń wolnej konkurencji,
– ograniczony zakres reprezentowania konsumenta poprzez słabość ruchu konsumenckiego czy dostęp do rady politycznej,
– ograniczony dostęp do informacji [Ostalecka 2012, s. 2].
To ostatnie sprowadza się do asymetrii informacji pomiędzy konsumentem a instytucją finansową. Mając bowiem pełną świadomość i wiedzę o oferowa-nym produkcie czy usłudze, zajmuje ona pozycję uprzywilejowaną nad konsu-mentem, który takiej wiedzy nie posiada. Skomplikowany wymiar usług finan-sowych może też powodować ich niematerialny wymiar- są trudniejsze do zro-zumienia, co więcej stwarzają też wyższe ryzyko. Niekiedy też są zawierane stosunkowo rzadko (kredyt hipoteczny) przez co trudno jest wyciągnąć wnioski na przyszłość. Idea ochrony konsumenckiej ma wymiar pozytywny, skierowany na wyrównywanie pozycji i relacji między konsumentem a przedsiębiorcą. Po-winny bowiem istnieć jasne reguły i zasady obowiązujące obie strony. W świetle tych rozważań regułami takimi powinny być [Financial Literacy and Consumer
Protection..., 2009]:
– zapewnienie konsumentom dostępu do informacji- które muszą być rze-telne i nie mogą w żaden sposób wprowadzać w błąd, czy to poprzez ich fałszo-wanie, bądź pominięcie niektórych z nich,
– konsument nie jest przedmiotem nieuczciwej praktyki rynkowej,
– konsument ma szansę i dostęp do mechanizmów rozwiązywania sporów w relacjach z instytucją na rynku finansowym.
W obecnych czasach konsumenci muszą zmierzyć się z większą niepewno-ścią finansową, podczas gdy rządy starają się stymulować popyt i podaż. Ważne jest aby ta polityka współgrała z racjonalnymi decyzjami konsumentów, aby na przyszłość nie dopuścić do kryzysów finansowych [Financial Literacy and
Con-sumer Protection..., 2009, s. 8]. Zatem wyzwaniem jest zapewnienie
uczestni-kom rynku wiedzy i informacji do podejmowania racjonalnych decyzji o zaku-pie produktów i usług dopasowanych do ich indywidualnych potrzeb. Z raportu Financial Stability Board wynika, iż chroniąc konsumentów nie należy ich
1
Zgodnie z art. 2 ust. 4 dyrektywy, konsumentem jest „każdy, kto nabywa imprezę tury-styczną lub wyraża zgodę na jej nabycie („główny kontrahent”)”, jak również „osoba, w imieniu, której główny kontrahent nabył lub na którą przeniósł nabyte prawa”.
JCMBF • www.jcmbf.uni.lodz.pl 24
Journal of Capital Market and Behavioral Finance • 2017, Vol. 2(6), p. 21–34
Marta Paduszyńska, Istota oraz znaczenie ochrony konsumenta…
wstrzymywać przed złymi decyzjami, lecz umożliwić im świadome decyzje na rynku wolnym od oszustw i nadużyć. Edukacja i wiedza finansowa oraz ochrona konsumencka powinny stanowić podwaliny unormowań regulacyjno-nadzorczych, szczególnie dla osiągnięcia integracji finansowej. Może się to od-bywać poprzez włącznie „nieubankowionych klientów” na rynek finansowy [Consumer Finance Protection with particular focus on credit, 2011, s. 3]. Zna-lezienie takiego impulsu może być pomocne w zwalczaniu zjawiska wyklucze-nia finansowego.
2. ASPEKT STABILNOŚCI SYSTEMU FINANSOWEGO A OCHRONA KONSUMENCKA
Rozwój rynków finansowych oraz doświadczenia z przeszłości ukazują sen-sowność i wagę zapewnienia ochrony konsumentowi, który jest bardzo istotnym podmiotem rynku. Przykładem gdzie jest to niewątpliwie widoczne może być kryzys finansowy subprime. Rozluźniona polityka kredytowania przez banki, pojawienie się skomplikowanych instrumentów finansowych, w obliczu niskie-go przepływu informacji i braku świadomości finansowej, doprowadziły do jednej z największych katastrof finansowych [Szelągowska 2012, s. 285–294]. Aby się z tym zmierzyć podjęto działania nastawione na odbudowanie i przy-wrócenie zaufania do rynku. To ważny aspekt podlegający ochronie prawnej, stanowiący cel nadzoru rynku finansowego: „Celem nadzoru nad rynkiem finan-sowym jest zapewnienie prawidłowego funkcjonowania tego rynku, jego stabil-ności, bezpieczeństwa oraz przejrzystości, zaufania do rynku finansowego, a także zapewnienie ochrony interesów uczestników (…) [Ustawa z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym, art. 2, Dz.U.2017.0.196 t.j.].
Zagadnienie związane z brakiem wspomnianego zaufania do instytucji fi-nansowych stanowi problem społeczny. Nieufność bywa tłumaczona brakiem doświadczenia konsumenta pomimo upływu dziesiątek lat od początków trans-formacji. Co więcej wskazuje się wręcz na „pazerność” instytucji, które chcąc osiągnąć zysk z działalności nie interesują się dobrem klienta. Uwagę przykuwa-ją też inne aspekty, takie jak: problem kultury zaufania, czy samo zaufanie jako czynnik wzmacniający więzi międzyludzkie i społeczne [Czapiński i Panek 2015, s. 88].
Istotne są również instytucje państwowe, które oddziałują za pomocą instru-mentów regulacyjnych i nadzorczych na podmioty rynku finansowego. Zaufanie do instytucji finansowych kształtuje się bardzo różnorodnie z punktu widzenia demograficznego, czy to pozycji społeczno-zawodowej badanego respondenta. Na ogół wyższym zaufaniem do instytucji cechują się osoby w wieku 25–44 lata, o przynajmniej średnim wykształceniu, lepiej usytuowane materialnie. Co więcej podczas kryzysu gospodarczego z 2008 r. drastyczny spadek zaufania do instytucji
JCMBF • www.jcmbf.uni.lodz.pl 25 Journal of Capital Market and Behavioral Finance • 2017, Vol. 2(6), p. 21–34
Marta Paduszyńska, Istota oraz znaczenie ochrony konsumenta…
dotyczył tej właśnie grupy społecznej [Czapiński i Panek 2015, s. 83 i nast.]. Po-ziom zaufania do kluczowych państwowych instytucji również nie jest zadawala-jący. Jeżeli chodzi o Sejm i rząd jest na niższym poziomie niż większość instytucji finansowych2. W tym miejscu warto by zadać pytanie o współzależność instytucji finansowych i państwa tworzących sieć zaufania publicznego (społecznego). Utrudnieniem w kształtowaniu odpowiedniego poziomu zaufania mogą być różne czynniki kultury nieufności, prowadzące do podejrzliwości, monitorowania dzia-łań na rynku w obawie przed oszustwami czy nierzetelnością. Zatem rozważenie i badanie przyczyn braku zaufania winno stać się centrum zainteresowania insty-tucji na rynku finansowym [Sztompka 2005, s. 326–327]. W dobie niestabilnych rynków i ciągłych przeobrażeń zaznacza się znaczenie zapewnienia ochrony kon-sumentowi. Staje się sposobem wzmacniania zaufania do instytucji i wspierania stabilności systemu finansowego.
3. POLITYKA ORAZ INSTYTUCJE OCHRONY NA RYNKU FINANSOWYM
Polityka ochrony konsumenckiej to działanie pożądane dla konsumenta, ale także do budowy wspomnianego wcześniej zaufania i stabilności systemu finan-sowego. Tworzenie systemu nie obejmuje samych regulacji prawnych czy wy-tycznych. Pierwszym elementem są instytucje powołane dla zapewnienia ochro-ny konsumenckiej. Ich podstawowy podział został przedstawioochro-ny na rys. 1. Pierwsza grupa instytucji działających w sprawach ogółu konsumentów złożona jest z następujących organów:
– działającego w sposób horyzontalny – Urzędu Ochrony Konkurencji
i Konsumentów (UOKIK)3.
– organu właściwego w sprawach nadzoru nad rynkiem finansowym – Komisji Nadzoru Finansowego (KNF),
– Rzecznika Ubezpieczeniowego, obecnie działającego jako Rzecznik Finansowy4.
Kompetencje tych instytucji oraz ich zadania regulują odpowiednie przepi-sy. W sprawach indywidualnych ochronę konsumencką zapewniają Miejscy i Powiatowi Rzecznicy Konsumentów oraz współpracujące z Urzędem organi-zacje konsumenckie. System ochrony powinien tworzyć spójną sieć kontaktów
2
Zaufanie do Rządu, jak i Sejmu w roku 2015 wyniosło według danych Diagnozy Społecz-nej blisko 35%, aczkolwiek w stosunku do roku 2013 odnotowano wzrost o ponad 5%.
3
Kompetencje UOKiK w tym zakresie nie są ograniczone do wybranych sektorów. W więk-szości przypadków ich realizacja oddziaływać może na całość gospodarki.
4
Ustawa z 5 sierpnia 2015 r. o rozpatrywaniu reklamacji przez podmioty rynku finansowego i o Rzeczniku Finansowym – na jej mocy dotychczasowy Rzecznik Ubezpieczeniowy staje się Rzecznikiem Finansowym powoływanym na 4 letnią kadencję.
JCMBF • www.jcmbf.uni.lodz.pl 26
Journal of Capital Market and Behavioral Finance • 2017, Vol. 2(6), p. 21–34
Marta Paduszyńska, Istota oraz znaczenie ochrony konsumenta…
i powiązań między poszczególnymi jego elementami, opartą na wsparciu i współpracy [Polityka ochrony konkurencji i konsumentów, 2015, s. 12].
Rysunek1. System ochrony praw konsumentów na rynku finansowym
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Funkcjonowanie systemu ochrony praw klientów
podmiotów rynku finansowego, NIK, Informacja o wynikach kontroli z dnia 8.04.2014, s. 14.
Na rynku europejskim (dotyczy to również Polski) zakres ochrony konsu-menckiej wspierają od 2011 roku:
– Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (EBA),
– Europejski Urząd Nadzoru Ubezpieczeniowego (EIOPA), – Europejski Urząd ds. Papierów Wartościowych (ESMA).
Działania tych instytucji na rzecz konsumenta, poza działalnością stricte nadzorczą (jak chociażby wydawania wytycznych czy zaleceń), obejmują też edukację finansową, czy przygotowywanie norm szkoleniowych dla sektora. W szczególnych wypadkach mogą one wydać ostrzeżenie, a nawet zakazać nie-których działalności finansowych (będących w ich opinii zagrożeniem integral-ności i stabilintegral-ności systemu finansowego) [Menkes 2013, s. 142 i nast.]. W Unii Europejskiej wskazuje się również celowość utworzenia europejskiej agencji ds. ochrony klientów usług finansowych, tym bardziej przez wzgląd na wymie-nione wcześniej trzy instytucje nadzoru [Menkes 2013, s. 147]. W 2012 roku Bank Światowy opracował zestaw Dobrych Praktyk (Good Practicies on
Finan-cial Consumer Protection), mających przyczynić się do rozwijania regulacji Podmioty działające w interesie ogółu konsumentów P re ze s UO K iK K NF R ze cz n ik Ube zpi ec zon cy h obe cn ie R ze cz n ik F in an sow y
Podmioty działające w sprawach indywidualnych kosnumentów Podmioty w strukturze aministracji udzielające pomocy w rozwiązywaniu spraw R ze cz n ik Ube zpi ec zon cy h obe cn ie R ze cz n ik F in an sow y A DR -y twor zon e pr ze z podm iot y pu bl ic zn e Są d P ol u bowny pr zy R U Są d P ol u bowny pr zy K NF Organizacje samorządowe P owi atowy rz ec zn ik kon su m en tów M ie js ki r ze cz n ik kon su m en tów Organizacjepozarządowe A DR -y twor zon e pr ze z or g an iz ac je poz ar zą dow e A rbi ter ba n kowy Or g an iz ac je kon su m e n ck ie F ede ra cja K on sum en tów S towa rz y sz en ie K on sum en tów P ol ski ch
JCMBF • www.jcmbf.uni.lodz.pl 27 Journal of Capital Market and Behavioral Finance • 2017, Vol. 2(6), p. 21–34
Marta Paduszyńska, Istota oraz znaczenie ochrony konsumenta…
ochrony konsumenckiej. Ogólne Dobre Praktyki dla ochrony konsumenta na rynku finansowym obejmują:
– instytucje ochrony konsumentów,
– ujawnianie informacji i praktyk handlowych, – prowadzenie kont klientów,
– prywatność i ochrona danych, – mechanizmy rozwiązywania sporów,
– projekt systemu gwarancji i rekompensat [Good Practices for Financial
Consumer Protection, 2012, s. 21 i nast.].
Problem dostrzeżenia klienta i wzmacniania jego ochrony został dostrzeżo-ny nie tylko w Polsce, ale też na wielu rynkach światowych. Przykładowo w Stanach Zjednoczonych wprowadzono ustawę o reformie Wall Street i ochro-nie konsumentów (Dodd Frank Wall Street Reform and Consumer Protection
Act). Miała na celu ochronę amerykańskich konsumentów poprzez zobowiązanie
instytucji do odpowiedniego udzielania kredytów, czy zabronienie nieuczciwych praktyk rynkowych. Powołano tam również biuro ochrony konsumenckiej
(Con-sumer Financial Protection Bureau). W Wielkiej Brytanii powstała Inicjatywa
FSA/FCA (Financial Conduct Autority) – niezależny organ do spraw nadzoru skupiony na ochronie konsumenta. Na świecie można zaobserwować również sytuację połączenia kilku funkcji w jednym podmiocie. Zarząd Giełdy Papierów Wartościowych w Indiach (Securities Exchange Board of India – SEBI) łączy funkcję legislacyjną, wykonawczą i sądowniczą [In search of good practices
in financial consumer protection, 2013, dostęp: 16.03.2017, s. 5].
Usługi finansowe cechują się złożonością i trudnością dla konsumenta, któ-ry nie posiada takich kompetencji i wiedzy jak wyspecjalizowana instytucja finansowa. Nieprofesjonalny odbiorca jest zatem narażony na bolesne w skut-kach rezultaty podejmowanych przez niego decyzji. Nie jest on bowiem w stanie przeanalizować i ocenić wszystkich klauzul umownych, może również paść ofiarą manipulacji informacji przez instytucję, chociażby odnośnie kosztów za-ciąganego kredytu [Rutkowska-Tomaszewska 2013, s. 30 i nast.]. Konsumenci nie są grupą jednorodną – jedni mają wiedzę niemal eksperta rynku, a drudzy nie posiadają jej w ogóle [Frączek i Mitręga-Niestrój 2015, s. 7]. Dodatkowo z ra-portu Najwyżej Izby Kontroli (NIK) wynika, iż podział zadań i kompetencji pomiędzy instytucje sprawujące ochronę zbiorowych czy indywidualnych inte-resów konsumenta nie jest do końca jasny dla niedoświadczonego klienta. Uzy-skanie pomocy w jego opinii może być zbyt skomplikowane i pracochłonne przez co rezygnuje on z podjęcia takiego działania [Funkcjonowanie systemu
ochrony praw klientów podmiotów rynku finansowego, dostęp: 16.03.2017].
Dążąc do minimalizowania takiego zjawiska, nie wystarczą same regulacje czy sieć instytucji, potrzebna jest bowiem alfabetyzacja finansowa konsumentów [Rutledge i in. 2010, s. 31]. Mając wiedzę finansową będą w stanie lepiej
zro-JCMBF • www.jcmbf.uni.lodz.pl 28
Journal of Capital Market and Behavioral Finance • 2017, Vol. 2(6), p. 21–34
Marta Paduszyńska, Istota oraz znaczenie ochrony konsumenta…
zumieć rynek i lepiej podejmować decyzje. W Polsce instytucje mające zapew-nić ochronę konsumentowi działają zarówno w aspekcie egzekwowania prawa, jak i promowania pożądanych postaw wśród przedsiębiorców.
4. DZIAŁALNOŚĆ UOKIK W CELU OCHRONY ZBIOROWYCH INTERESÓW KONSUMENTÓW
Urząd Ochrony Konsumentów i Konkurencji podejmuje swoje działania w oparciu o dwa kluczowe akty prawne [Dz.U. 2014 poz. 945 Ustawa z dnia 10 czerwca 2014 r. o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów; Dz.U. 2014 poz. 827 Ustawa z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta]. Urząd świadcząc ochronę konsumentów w interesie zbiorowym podejmuje na-stępujące zadania:
– postępowanie w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy
kon-sumentów5
,
– kontrolę wzorców umownych,
– zapewnienie bezpieczeństwa oraz jakości produktów i usług.
UOKiK wydając decyzje może nakazać zaniechania kwestionowanych dzia-łań (decyzje stwierdzające stosowanie praktyki i nakazujące jej
zaniecha-nie), czy też mogą stanowić, iż przedsiębiorca sam zobowiąże się do podjęcia
czy zaniechania określonych działań (decyzje zobowiązujące). Jeżeli natomiast przedsiębiorca zaniechał już stosowania praktyki, Urząd wówczas wyda decyzję
uznającą praktykę za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, ale stwierdzającą jej zaniechanie. Często decyzje wydawane przez Urząd mają
również wymiar edukacyjno-informacyjny – poprzez publikację do wiadomości publicznej.
Liczba wydawanych decyzji w ciągu 11 lat kształtuje się bardzo różnie. Jak wynika z tab. 1 najwyższą liczbę decyzji w sprawie naruszenia zbiorowych interesów Urząd wydał w 2008 r. (łącznie 473), a najniższą w roku 2006 – (łącznie 38). Oznacza to, iż z roku na rok działalność jest coraz bardziej wzmożona. Dane liczbowe dotyczące decyzji zobowiązujących za lata 2006 –2011 obejmują także decyzje w sprawie nałożenia kary na przedsiębiorcę. Wydanie decyzji zobowiązującej pozwala na proporcjonalne rozłożenie obcią-żeń i korzyści dla przedsiębiorcy i regulatora. Najistotniejsze, że ostatecznie zyskuje na tym konsument, którego interes podlega ochronie. Korzyścią z wy-dania decyzji zobowiązującej dla przedsiębiorcy jest to, iż w konsekwencji jej
5
Praktyką naruszającą zbiorowe interesy konsumentów jest, w szczególności, stosowanie postanowień wzorców umów wpisanych do Rejestru Klauzul Niedozwolonych prowadzonego przez Prezesa UOKiK (tzw. klauzul abuzywnych), naruszanie obowiązku udzielania konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji, a także nieuczciwa praktyka rynkowa lub czyn nie-uczciwej konkurencji (art. 24 ust. 2 uokik z 2007 r.).
JCMBF • www.jcmbf.uni.lodz.pl 29 Journal of Capital Market and Behavioral Finance • 2017, Vol. 2(6), p. 21–34
Marta Paduszyńska, Istota oraz znaczenie ochrony konsumenta…
wydania Urząd eliminuje możliwość nałożenia kary pieniężnej. Ogromne zna-czenie ma tutaj również skutek szybkiego wyjaśnienia i załatwienia sprawy. W rezultacie konsumenci uzyskują wyjaśnienie kwestii spornych niemal w rzeczywistym czasie. Przedsiębiorca sam bowiem usuwa skutki trwającego naruszenia, zapobiegając dalszej eskalacji np. w czasie faktycznego stosowa-nia wzorca umownego itp. Wydana decyzja zobowiązująca sprawia, iż przed-siębiorca przyznaje się do naruszenia prawa, uznając postawione mu zarzuty [Sroczyński 2012]. Wydane decyzje zobowiązujące maja zatem wpływ na ilość decyzji wydanych przez Prezesa UOKiK o nałożeniu kary finansowej. Wysokość zastosowanej kary nie może przekraczać 10% przychodów z roku poprzedzającego wydanie decyzji [art. 106 ust. 1 Ustawa z 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów]. Wysokość nałożonych kar przez Urząd w latach 2007–2015 obrazuje wykres 1.
Tabela 1. Liczba decyzji wydanych w latach 2005−2015
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Decyzje o uznaniu praktyki za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów nakazujące jej zaniechanie 112 − 38 135 76 78 70 85 98 53 24 Decyzje o uznaniu praktyki za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów stwierdza-jące jej zaniechanie
157 30 21 204 77 82 110 108 112 82 40 Decyzje zobowiązujące 14 8 49 134 55 61 114 131 116 142 80 Suma 283 38 108 473 208 221 294 324 326 277 144 Decyzje w sprawie nałożenia kary na przedsiębiorcę − − − − − − − 24 26 17 8 Decyzje w sprawie umorzenia postępowania w sprawie naruszenia zbiorowych interesów konsumentów, w tym: 16 26 22 21 14 6 7 8 14 8 1 - z powodu niestwier-dzenia stosowania praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów 10 26 1 13 7 3 7 3 0 1 0 - z innych powodów − − 21 8 7 3 0 5 14 7 1 Postępowania zakończo-ne w drodze postanowie-nia − − − − − − − 4 1 2 2
Źródło: opracowanie własne na podstawie Sprawozdań z działalności UOKiK za poszcze-gólne okresy.
JCMBF • www.jcmbf.uni.lodz.pl 30
Journal of Capital Market and Behavioral Finance • 2017, Vol. 2(6), p. 21–34
Marta Paduszyńska, Istota oraz znaczenie ochrony konsumenta…
Wykres 1. Wysokość kar pieniężnych nałożonych przez Prezesa UOKiK na przedsiębiorców w latach 2007–2015
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań oraz internetowej bazy decyzji