systemu rejestracji stanu cywilnego na Ukrainie

Studia Prawnoustrojowe 9 UWM

2009

Okreœlenie prawid³owego stanu cywilnego obywateli jest podstawowym warunkiem w obrocie prawnym we wszystkich pañstwach europejskich. Za-równo osoby fizyczne, jak i pañstwo s¹ zainteresowani, aby stan cywilny by³ w³aœciwie wpisany do ksi¹g stanu cywilnego. Dotyczy to równie¿ wszystkich zdarzeñ prawnych podlegaj¹cych obowi¹zkowej rejestracji. Rejestracja stanu cywilnego na Ukrainie – podobnie jak i w Polsce – jest domen¹ pañstwa.

Oczywiœcie sposób realizacji tego zadania ró¿ni oba systemy prawne, a pod-stawowym czynnikiem wp³ywaj¹cym na tê heterogenicznoœæ jest usytuowa-nie urzêdów zajmuj¹cych siê rejestracj¹ zdarzeñ istotnych z punktu widzenia stanu cywilnego w strukturze organów pañstwa. Wydaje siê, ¿e to usytuowa-nie stanowi podstawowe kryterium odró¿niaj¹ce poszczególne systemy reje-stracji stanu cywilnego tak¿e w innych krajach europejskich. W Polsce, pomi-mo ¿e jest to zadanie z zakresu administracji rz¹dowej, obecnie jest realizowane przez organy gminy, a urz¹d stanu cywilnego jest komórk¹ orga-nizacyjn¹ urzêdu gminy¹. Przepis art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 29 wrzeœnia 1986 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego² w brzmieniu obowi¹zuj¹cym

1 Zob. art. 3 pkt 19 ustawy z dnia 17 maja 1990 r. o podziale zadañ i kompetencji okreœlonych w ustawach szczególnych miêdzy organy gminy a organy administracji rz¹dowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. nr 34, poz. 198 ze zm.). W Niemczech obecnie na poziomie federalnym obowi¹zuje ustawa z dnia 8 sierpnia 1957 r. o stanie cywilnym (Personen-standsgesetz – dalej: PStG). Po 25 latach starañ o reformê w³adze federalne dopiero 19 lutego 2007 r. przeforsowa³y ustawê o reformie prawa o aktach stanu cywilnego, która ostatecznie wesz³a w ¿ycie 1 stycznia 2009 r., „Bundesgesetzblatt” I (dalej: BGB I) 2007, nr 5, s. 122.

Rejestracja stanu cywilnego w Niemczech, jako zadanie z zakresu administracji pañstwowej, przekazana zosta³a jako zadanie zlecone gminom, por. § 51 PStG, BGB I, s. 1125.

2 Tekst jedn. Dz.U. 2004, nr 161, poz. 1688 ze zm. (dalej: p.a.s.c.). Z dniem 27 maja 1990 r.

na podstawie art. 39 pkt 2 ustawy kompetencyjnej przepis art. 6 ust. 1–2 p.a.s.c. otrzyma³ brzmienie: „Czynnoœci z zakresu rejestracji stanu cywilnego dokonuje kierownik urzêdu stanu cywilnego lub jego zastêpca (zastêpcy). Kierownikiem urzêdu stanu cywilnego jest wójt lub burmistrz (prezydent). Rada gminy mo¿e powo³aæ innego kierownika urzêdu stanu cywilnego i jego zastêpcê (zastêpców)”.

przed nowelizacj¹ dokonan¹ ustaw¹ z dnia 17 maja 1990 r. stanowi³, i¿

czynnoœci z zakresu rejestracji stanu cywilnego dokonuje kierownik urzêdu stanu cywilnego, który jest terenowym organem administracji pañstwowej o w³aœciwoœci szczególnej stopnia podstawowego.

1. Ogólne wiadomoœci dotycz¹ce systemu rejestracji stanu cywilnego na Ukrainie

Prawne i organizacyjne podstawy dzia³alnoœci organów rejestracji stanu cywilnego okreœlone s¹ w ustawie z dnia 24 grudnia 1993 r. – O organach rejestracji aktów stanu cywilnego³. W systemie prawnym Ukrainy jest ona podstawowym aktem prawnym dotycz¹cym dzia³alnoœci organów rejestracji aktów stanu cywilnego, które s¹ powo³ane do rejestrowania zdarzeñ wp³ywa-j¹cych na stan cywilny osób, tj. urodzenia (íàðîäæåííÿ)⁴, zawarcia ma³¿eñstwa (îäðóæåííÿ)⁵, jego rozwi¹zania przez rozwód (ðîç³ðâàííÿ øëþáó)⁶, ustalenia oj-costwa (âñòàíîâëåííÿ áàòüê³âñòâà), zmiany nazwiska (ïåðåì³íè ïð³çâèùà), imie-nia (³ìåí³), imieimie-nia odojcowskiego (³ìåí³ ïî áàòüêîâ³), zgonu (ñìåðò³)⁷.

W dniu 22 listopada 2007 r. Ministerstwo Sprawiedliwoœci Ukrainy wy-da³o zarz¹dzenie (íàêàç) dotycz¹cy zatwierdzenia w nowej redakcji zasad rejestracji aktów stanu cywilnego (Ïðàâèë ðåºñòðàö³¿ àêò³â öèâ³ëüíîãî ñòàíó â Óêðà¿í³). Zmiany te wi¹za³y siê z koniecznoœci¹ dostosowania regu³ rejestra-cji stanu cywilnego na Ukrainie do przepisów ustawy nowelizuj¹cej kodeks rodzinny i kodeks cywilny.

3 Ïðî îðãàíè ðåºñòðàö³¿ àêò³â ãðîìàäÿíñüêîãî ñòàíó, „³äîìîñò³ Âåðõîâíî¿ Ðàäè” (dalej: ÂBÐ) 1994, nr 14, s. 78. Zob. tak¿e Zasady rejestracji aktów stanu cywilnego na Ukrainie wprowadzo-ne zarz¹dzeniem Ministra Sprawiedliwoœci Ukrainy z dnia 18 paŸdziernika 2000 r., N 52/5 (Ïðàâèëà ðåºñòðàö³¿ àêò³â öèâ³ëüíîãî ñòàíó â Óêðà¿í³ ââåäåíî íàêàçîì ̳í³ñòðà þñòèö³¿¿ Óêðà¿íè Ïðî çàòâåðäæåííÿ Ïðàâèë ðåºñòðàö³¿ àêò³â öèâ³ëüíîãî ñòàíó â Óêðà¿í³).

4 Zob. tak¿e art. 144 ust. 1–4 ustawy z dnia 10 stycznia 2002 r. ѳìåéíèé êîäåêñ Óêðà¿íè, ÂÂÐ, 2002, nr 21–22, s. 135 (kodeks rodzinny Ukrainy dalej: k.r.) Rejestracji urodzenia dziecka dokonuje siê przed pañstwowym organem rejestracji aktów stanu cywilnego z jednoczesnym ustaleniem jego pochodzenia oraz nadaniem nazwiska, imienia, imienia po ojcu (inaczej odoj-cowskiego).

5 Pañstwowa rejestracja ma³¿eñstwa ustanowiona jest w celu gwarantowania stabilnoœci stosunków miêdzy kobiet¹ i mê¿czyzn¹, ich dzieci, a tak¿e dla dobra pañstwa i spo³eczeñstwa

– zob. art. 27 ust. 1 k.r. Mo¿e byæ dokonana w ka¿dym rejonowym, miejskim oddziale rejestracji aktów stanu cywilnego. Pañstwow¹ rejestracjê ma³¿eñstwa potwierdza siê aktem ma³¿eñstwa (Ñâ³äîöòâî ïðî øëþá), którego wzór zatwierdza Gabinet Ministrów Ukrainy. Zob. tak¿e art. 106 i 107 k.r. co do rozwi¹zania ma³¿eñstwa przed pañstwowym organem rejestracji aktów stanu cywilnego.

6 Zgodnie z art. 115 k.r. rozwi¹zanie ma³¿eñstwa potwierdza siê aktem rozwi¹zania zwi¹z-ku ma³¿eñskiego (Ñâ³äîöòâî ïðî ðîç³ðâàííÿ øëþáó).

7 Rejestracji zgonu dokonuje siê w organach rejestracji aktów stanu cywilnego wed³ug ostatniego miejsca zamieszkania zmar³ego, wed³ug miejsca zgonu lub znalezienia zw³ok lub wed³ug miejsca pochówku.

125

Podstawowe zagadnienia dotycz¹ce systemu rejestracji stanu cywilnego na Ukrainie

Na Ukrainie do rejestrowania zdarzeñ cywilnoprawnych, z którymi usta-wa ³¹czy powstanie, zmianê lub ustanie odpowiednich praw i obowi¹zków, wp³ywaj¹cych na stan cywilny osób, tj. urodzenia, ustalenia ojcostwa, zawar-cia ma³¿eñstwa, jego rozwi¹zania przez rozwód, zmiany nazwiska, imienia (imienia odojcowskiego) i zgonu, s¹ powo³ane w podstawowym zakresie urzê-dy nazywane oddzia³ami rejestracji aktów stanu cywilnego (â³ää³ëè ðåºñòðàö³¿

àêò³â öèâ³ëüíîãî ñòàíó) bêd¹ce czêœci¹ administracji pañstwowej podleg³ej Ministerstwu Sprawiedliwoœci Ukrainy⁸. Struktura i organizacja urzêdów zajmuj¹cych siê rejestracj¹ stanu cywilnego na Ukrainie jest jedn¹ z najbar-dziej rozbudowanych w Europie. Sk³ada siê bowiem z oddzia³ów rejestracji aktów stanu cywilnego:

1) G³ównego Urzêdu Sprawiedliwoœci Ministerstwa Sprawiedliwoœci Ukrainy w Autonomicznej Republice Krym,

2) g³ównych urzêdów sprawiedliwoœci w obwodach⁹,

3) kijowskiego i sewastopolskiego miejskiego urzêdu sprawiedliwoœci, 4) rejonowych urzêdów sprawiedliwoœci,

5) rejonowych w miastach urzêdów sprawiedliwoœci¹⁰,

6) miejskich (miast znaczenia obwodowego) urzêdów sprawiedliwoœci, 7) organów wykonawczych rad wiejskich (osad), miejskich (oprócz miast o znaczeniu obwodowym).

Organy wykonawcze rad wsi (ñ³ë), osad (ñåëèù), miast (oprócz miast o znaczeniu obwodowym) posiadaj¹ ograniczon¹ kompetencjê w zakresie re-jestracji stanu cywilnego, prowadz¹ jedynie rejestracjê urodzeñ, zgonów, ma³¿eñstw oraz uznañ dziecka, natomiast nie mog¹ wprowadzaæ zmian w aktach stanu cywilnego, których przedmiotem jest: zmiana nazwiska,

8 Na ten temat P. Kasprzyk, Pozycja prawna urzêdnika stanu cywilnego w Polsce i na Ukrainie, [w:] H. Cioch, P. Kasprzyk (red.), Z zagadnieñ prawa rodzinnego i rejestracji stanu cywilnego, Lublin 2007, s. 162 i n. Do zadañ zwi¹zanych z rejestracj¹ stanu cywilnego na poziomie ministerstwa sprawiedliwoœci w Kijowie powo³any jest urz¹d ds. stanu cywilnego obywateli (Óïðàâë³ííÿ ó ñïðàâàõ öèâ³ëüíîãî ñòàíó ãðîìàäÿí).

9 Oddzia³y rejestracji aktów stanu cywilnego g³ównych urzêdów sprawiedliwoœci w obwo-dach s¹ jednostkami strukturalnymi g³ównego urzêdu sprawiedliwoœci w danym obwodzie.

W ramach kompetencji (obwodowych) urzêdów rejestracji stanu cywilnego (â³ää³ëè ðåºñòðàö³¿

àêò³â öèâ³ëüíîãî ñòàíó) le¿y nadzór merytoryczny nad rejonowymi oraz miejskimi urzêdami stanu cywilnego, przygotowywanie i projektowanie ró¿nego rodzaju aktów prawnych, a tak¿e prowadzenie szkoleñ. W obwodowym urzêdzie rejestracji aktów stanu cywilnego (îáëàñíèé ÐÀÖÑ) dokonuje siê legalizacji dokumentów.

10 Rejonowy, rejonowy w mieœcie, miejski (chodzi o miasta o znaczeniu obwodowym) od-dzia³ rejestracji aktów stanu cywilnego jest organem miejscowym Ministerstwa Sprawiedliwoœci Ukrainy, utworzonym przez ministerstwo i jemu podleg³ym. Odpowiednio oddzia³y te podlegaj¹ bezpoœrednio G³ównemu Urzêdowi Sprawiedliwoœci Ministerstwa Sprawiedliwoœci w Autono-micznej Republice Krym, g³ównym urzêdom sprawiedliwoœci w obwodach, w Kijowie i Sewasto-polu oraz wchodz¹ w sk³ad odpowiedniego g³ównego, rejonowego, rejonowego w mieœcie, miej-skiego (miast o znaczeniu obwodowym) urzêdów sprawiedliwoœci. Zob. Íàêàç ̳í³ñòåðñòâa þñòèö³¿ Óêðà¿íè 17 êâ³òíÿ 2002 ð. N 30/5 – Ïðî çàòâåðäæåííÿ Òèïîâîãî ïîëîæåííÿ ïðî ðàéîííèé, ðàéîííèé ó ì³ñò³, ì³ñüêèé (ì³ñòà îáëàñíîãî çíà÷åííÿ) â³ää³ë ðåºñòðàö³¿ àêò³â öèâ³ëüíîãî ñòàíó.

imienia, imienia odojcowskiego, przysposobienie oraz uwierzytelnienie doku-mentów. Odpisy powtórne wydawane s¹ jedynie przez oddzia³y rejestracji aktów stanu cywilnego rejonowych, miejskich (miast o znaczeniu obwodo-wym), obwodowych, miejskich (w tym kijowskiego i sewastopolskiego) urzê-dów sprawiedliwoœci oraz G³ównego Urzêdu Sprawiedliwoœci Ministerstwa Sprawiedliwoœci Ukrainy w Autonomicznej Republice Krym, a tak¿e przez instytucje konsularne oraz przedstawicielstwa dyplomatyczne Ukrainy.

Rejonowym oddzia³em rejestracji aktów stanu cywilnego (ÐÀÖÑ) kieruje íà÷àëüíèê ðàéîííîãî â³ää³ëó ðåºñòðàö³¿ àêò³â öèâ³ëüíîãî ñòàíó, którego powo³uje naczelnik g³ównego urzêdu sprawiedliwoœci. Naczelnik oddzia³u kieruje pra-c¹ zespo³u w urzêdzie, zapewnia wykonanie zadañ zleconych oddzia³owi i realizowanie przez niego swoich funkcji. Poza tym wydaje w granicach swojej kompetencji zarz¹dzenia, organizuje oraz kontroluje ich realizowanie, w tym nadzoruje rejestracjê aktów stanu cywilnego miejskich i wiejskich rad, a tak¿e zabezpiecza funkcjonowanie rejestracji stanu cywilnego na po-ziomie osad i wsi.

Organy wykonawcze rad wsi, osad/ma³ych miast (ñåëèùíèõ), miejskich (oprócz miast o znaczeniu obwodowym) dokonuj¹ rejestracji: urodzeñ, ustala-j¹c przy tym pochodzenie dziecka, a tak¿e zawarcia ma³¿eñstwa i zgonu.

W osadach i wsiach rejestracji stanu cywilnego dokonuj¹ osoby stoj¹ce na czele tych gromad, tj. ñ³ëüñüêèé ãîëîâà ³ ñåêðåòàð.

Rejestracji stanu cywilnego obywateli Ukrainy zamieszka³ych za granic¹ dokonuj¹ placówki konsularne i przedstawicielstwa dyplomatyczne Ukrainy, m.in. prowadz¹ one rejestracjê urodzenia z jednoczesnym ustaleniem pocho-dzenia dziecka, a tak¿e rejestracjê zgonu, ma³¿eñstwa, rozwodu, zmiany imion obywateli ukraiñskich. Ukraiñskie placówki dyplomatyczne równie¿ przyjmuj¹ i rozpatruj¹ wnioski obywateli o wniesienie zmian, uzupe³nieñ, sprostowañ, wznowieñ oraz uniewa¿nieñ aktów stanu cywilnego zalegalizowanych w Ukra-inie. Rejestracja stanu cywilnego zgodnie z wnioskiem cudzoziemców lub osób bez obywatelstwa prowadzona jest zgodnie z ustawodawstwem Ukrainy¹¹.

Kierownikiem lub specjalist¹ oddzia³u rejestracji aktów stanu cywilnego mo¿e zostaæ obywatel Ukrainy, który posiada wy¿sze wykszta³cenie prawnicze i jest rekomendowany przez komisjê kwalifikacyjn¹ do pracy w oddzia³ach rejestracji aktów stanu cywilnego¹². Kierownika oddzia³u powo³uje naczelnik

11 Zagraniczne akty stanu cywilnego oraz inne dokumenty wydane przez organy pañstw obcych w granicach swego upowa¿nienia s¹ uznawane po legalizacji przez konsula, chyba ¿e umowa miêdzynarodowa ratyfikowana przez Radê Najwy¿sz¹ Ukrainy stanowi inaczej, por. pkt 1.9 Zasad rejestracji aktów stanu cywilnego na Ukrainie. Na Ukrainie nieznana jest instytucja transkrypcji aktów stanu cywilnego. Dokumenty, sporz¹dzone w jêzyku obcym sk³adane s¹ w celu rejestracji aktu stanu cywilnego wraz z urzêdowymi t³umaczeniami.

12 Zob. art. 10 ustawy z dnia 24 grudnia 1993 r. – O organach rejestracji aktów stanu cywilnego, BBP, 1994, nr 14, s. 78. (Ïðî îðãàíè ðåºñòðàö³¿ àêò³â ãðîìàäÿíñüêîãî ñòàíó, Ââîäèòüñÿ â ä³þ Ïîñòàíîâîþ ÂÐ N 3817-Õ²² â³ä 24 ãðóäíÿ 1993).

127

Podstawowe zagadnienia dotycz¹ce systemu rejestracji stanu cywilnego na Ukrainie

G³ównego Urzêdu Sprawiedliwoœci Ukrainy w Autonomicznej Republice Krym, g³ównych urzêdów sprawiedliwoœci w obwodach, w miastach Kijowie i Sewastopolu, który sprawuje i koordynuje dzia³alnoœæ organów rejestracji aktów stanu cywilnego. W celu okreœlenia poziomu przygotowania osób, któ-re zamierzaj¹ pracowaæ w oddzia³ach któ-rejestracji aktów stanu cywilnego na stanowisku kierownika lub specjalisty, powo³ywana jest komisja kwalifika-cyjna¹³. Na Ukrainie naczelnik i specjalista posiada status urzêdnika pañ-stwowego, do którego maj¹ zastosowanie przepisy ustawy z dnia 16 grudnia 1993 r. – O s³u¿bie pañstwowej¹⁴.

Ukraiñskie ksiêgi stanu cywilnego w odró¿nieniu od polskich prowadzo-ne s¹ w dwóch egzemplarzach¹⁵. Pierwopisy sporz¹dzone na terytorium da-nego rejonu (miasta), a tak¿e ksiêgi metrykalne, sporz¹dzane do momentu utworzenia urzêdów stanu cywilnego przechowywane s¹ w archiwum tego urzêdu, wed³ug ich miejsca sporz¹dzenia. Kolejne egzemplarze ksi¹g oraz ksiêgi metrykalne sporz¹dzone na terytorium obwodu (îáëàñò³), miasta (ì³ñòà) przechowywane s¹ w archiwach urzêdu stanu cywilnego G³ównego Urzêdu Sprawiedliwoœci Ministerstwa Sprawiedliwoœci Ukrainy w Autono-micznej Republice Krym, obwodowych, kijowskich oraz sewastopolskich miej-skich urzêdach sprawiedliwoœci¹⁶. Rejestracji zdarzeñ dotycz¹cych zmian w zakresie stanu cywilnego pañstwowy organ rejestracji aktów stanu cywil-nego dokonuje w ksiêgach wed³ug specjalcywil-nego wzoru. S¹ one jedynym i wy³¹cznym dowodem faktów w nich stwierdzonych¹⁷. Wzory ksi¹g aktów stanu cywilnego zatwierdza Gabinet Ministrów Ukrainy.

Podobnie jak w Polsce, na Ukrainie urzêdnicy stanu cywilnego nie mog¹ dokonywaæ wpisów czy wprowadzaæ zmian, uzupe³nieñ, sprostowañ w sto-sunku do siebie i cz³onków swojej rodziny.

Za granic¹ rejestracji stanu cywilnego dokonuje konsul zgodnie z in-strukcj¹ o trybie rejestracji aktów stanu cywilnego w przedstawicielstwach dyplomatycznych oraz placówkach konsularnych Ukrainy, wprowadzonej za-rz¹dzeniem Ministra Sprawiedliwoœci Ukrainy i Ministra Spraw

Zagranicz-13 Zob. art.12 ww. ustawy, a tak¿e przepisy wydane przez Dyrektora Departamentu w sprawach stanu cywilnego obywateli – O zatwierdzeniu przepisów dotycz¹cych komisji kwalifi-kacyjnych organów rejestracji aktów stanu cywilnego (Ïðî çàòâåðäæåííÿ Ïîëîæåííÿ ïðî êâàë³ô³êàö³éíó êîì³ñ³þ îðãàí³â ðåºñòðàö³¿ àêò³â öèâ³ëüíîãî ñòàíó wprowadzone Íàêàçîì ̳í³ñòåðñòâà þñòèö³¿ Óêðà¿íè â³ä 26 áåðåçíÿ 2003 ð. N /24 5). Na ten temat P. Kasprzyk, Pozycja prawna urzêdnika..., s. 166 i n.; idem, Þðèäè÷íèé ñòàòóñ ñëóæáîâöÿ (êåð³âíèêà â³ää³ëó) ðåºñòðàö³¿ àêò³â öèâ³ëüíîãî ñòàíó ó âèáðàíèõ ºâðîïåéñüêèõ êðà¿íàõ, [w:] P. Kasprzyk (red.), Àêòóàëüí³ ïèòàííÿ ç ãàëóç³ ñ³ìåéíîãî çàêîíîäàâñòâà òà ðåºñòðàö³¿ àêò³â öèâ³ëüíîãî ñòàíó, Lublin 2007, s. 119 i n.

14 Çàêîí Óêðà¿íè – Ïðî äåðæàâíó ñëóæáó, Ââîäèòüñÿ â ä³þ Ïîñòàíîâîþ ÂÐ N 3724-XII, â³ä 16.12.1993 (ÂÂÐ, 1993, nr 52, s. 490á, 491).

15 Por. art. 23 Ïðî îðãàíè ðåºñòðàö³¿ àêò³â ãðîìàäÿíñüêîãî ñòàíó; art. 23 p.a.s.c.

16 Art. 23 Ïðî îðãàíè ðåºñòðàö³¿ àêò³â ãðîìàäÿíñüêîãî ñòàíó.

17 Zob. art. 1 i 19 Ïðî îðãàíè ðåºñòðàö³¿ àêò³â ãðîìàäÿíñüêîãî ñòàíó, por. art. 4 p.a.s.c.

nych Ukrainy z dnia 23 maja 2001 r.¹⁸ Posiada wiêc on uprawnienia do rejestracji: urodzenia dziecka z jednoczesnym okreœleniem jego pochodzenia i nadania nazwiska, imienia oraz imienia odojcowskiego¹⁹, ma³¿eñstwa

wy-³¹cznie miêdzy obywatelami Ukrainy, którzy zgodnie z prawem przebywaj¹ za granic¹²⁰, rozwi¹zania ma³¿eñstwa miêdzy obywatelami Ukrainy, nawet je¿eli jeden z nich mieszka za granic¹, zgonu obywateli Ukrainy, zmar³ych za granic¹²¹, zmiany imienia obywateli Ukrainy, którzy na sta³e zamieszkuj¹ za granic¹²². Konsul ma prawo wydaæ obywatelowi Ukrainy, który mieszka za granic¹, zaœwiadczenie o stanie rodziny (äîâ³äêà ïðî ñ³ìåéíèé ñòàí). Je¿eli obywatel wczeœniej przebywa³ w zwi¹zku ma³¿eñskim, konsul powinien uprzedziæ go o tym, ¿e wraz z zaœwiadczeniem o stanie rodzinnym powinien z³o¿yæ do organów rejestracji aktów stanu cywilnego Ukrainy dokument, który stwierdza ustanie ma³¿eñstwa poprzedniego (odpis lub orzeczenie s¹du o rozwi¹zaniu zwi¹zku ma³¿eñskiego, odpis aktu zgonu jednego z ma³¿onków lub inne dokumenty, które potwierdzaj¹ ustanie ma³¿eñstwa poprzedniego, przewidziane w prawie obcym). Je¿eli przy rejestracji zgonu konsul uzyska informacje o niepe³noletnich dzieciach zmar³ego, które zosta³y bez opieki rodzicielskiej, w tym samym dniu zawiadamia o tym Ministerstwo Spraw Zagranicznych Ukrainy. Konsul przyjmuje oraz rozpatruje wnioski obywateli Ukrainy, którzy zamieszkuj¹ w jego okrêgu konsularnym, o dokonanie zmian, uzupe³nieñ lub sprostowañ do aktów stanu cywilnego, a tak¿e o odtworzenie utraconych aktów stanu cywilnego.

Akty stanu cywilnego sporz¹dzone w instytucjach konsularnych oraz przedstawicielstwach dyplomatycznych Ukrainy przekazywane s¹ do urzêdu stanu cywilnego kijowskiego miejskiego urzêdu sprawiedliwoœci, a drugie egzemplarze – do wydzia³u rejestracji aktów stanu cywilnego kijowskiego obwodowego urzêdu sprawiedliwoœci²³. Je¿eli dziecko urodzi³o siê za granic¹ i jego urodzenie nie zosta³o zarejestrowane w instytucji konsularnej, przed-stawicielstwie dyplomatycznym Ukrainy czy w kompetentnym organie pañ-stwa obcego, to w takich przypadkach dokument potwierdzaj¹cy urodzenie dziecka powinien byæ w odpowiedni sposób zalegalizowany²⁴.

Do zadañ organów rejestracji aktów stanu cywilnego nale¿¹: gwarancja pe³nej, przeprowadzonej w terminie i prawid³owej rejestracji aktów stanu

18 Zob. ²íñòðóêö³¿ ïðî ïîðÿäîê ðåºñòðàö³¿ àêò³â ãðîìàäÿíñüêîãî ñòàíó â äèïëîìàòè÷íèõ ïðåäñòàâíèöòâàõ òà êîíñóëüñüêèõ óñòàíîâàõ Óêðà¿íè ââåäåíî íàêàçîì ̳í³ñòðà þñòèö³¿ Óêðà¿íè, ̳í³ñòðà çàêîðäîííèõ ñïðàâ Óêðà¿íè â³ä 23 òðàâíÿ 2001 ð. N 32/5/10.

19 Por. pkt 2.1 ²íñòðóêö³¿ ïðî ïîðÿäîê ðåºñòðàö³¿ àêò³â ãðîìàäÿíñüêîãî ñòàíó.

20 Por. ibidem, pkt 4.1.

21 Por. ibidem, pkt 3.1.

22 Por. ibidem, pkt 6.1.

23 Art. 24 Ïðî îðãàíè ðåºñòðàö³¿ àêò³â ãðîìàäÿíñüêîãî ñòàíó. (Ïðî çàòâåðäæåííÿ ²íñòðóêö³¿

ïðî ïîðÿäîê ðåºñòðàö³¿ àêò³â ãðîìàäÿíñüêîãî ñòàíó â äèïëîìàòè÷íèõ ïðåäñòàâíèöòâàõ òà êîíñóëüñüêèõ óñòàíîâàõ Óêðà¿íè).

24 Zob. pkt 2.10 Ïðàâèëà ðåºñòðàö³¿ àêò³â öèâ³ëüíîãî ñòàíó â Óêðà¿í³.

129

Podstawowe zagadnienia dotycz¹ce systemu rejestracji stanu cywilnego na Ukrainie

cywilnego; prowadzenie pañstwowego rejestru aktów stanu cywilnego obywa-teli; wniesienie do zapisów aktowych koniecznych zmian, uzupe³nieñ i popra-wek, odtworzenie utraconych oraz uniewa¿nienie powtórnie z³o¿onych zapi-sów aktowych, prowadzenie archiwum oraz wydawanie obywatelom odpowiednich dokumentów dotycz¹cych rejestracji. Kontrolê nad oddzia³ami rejestracji aktów stanu cywilnego sprawuje Ministerstwo Sprawiedliwoœci Ukrainy, G³ówny Urz¹d Sprawiedliwoœci Ministerstwa Sprawiedliwoœci Ukrainy w Autonomicznej Republice Krymu, g³ówne urzêdy sprawiedliwoœci w obwodach, miastach Kijowie i Sewastopolu, rejonowe, rejonowe w mieœcie, miejskie (miasta o znaczeniu obwodowym) urzêdy sprawiedliwoœci.

2. Rejestracja podstawowych zdarzeñ prawnych

istotnych dla okreœlenia stanu cywilnego na Ukrainie Pañstwowe oddzia³y rejestracji aktów stanu cywilnego, rejonowe, rejono-we w mieœcie, miejskie (miasta o znaczeniu obwodowym) urzêdy stanu cywil-nego prowadz¹ rejestracjê: urodzenia (ðåºñòðàö³ÿ íàðîäæåííÿ), ustalaj¹c przy tym pochodzenie dziecka, zawarcia ma³¿eñstwa (ðåºñòðàö³ÿ øëþáó), zgonu (ðåºñòðàö³ÿ ñìåðò³), rozwodu (ðåºñòðàö³ÿ ðîç³ðâàííÿ øëþáó), zmiany imion (ðåºñòðàö³ÿ çì³íè ³ìåí³) oraz rozpatruj¹ wnioski obywateli o wniesienie zmian, uzupe³nieñ, odtworzenie, sprostowanie, a tak¿e uniewa¿nienie dokonanych wpi-sów w aktach stanu cywilnego (âíåñåííÿ çì³í, äîïîâíåíü, ïîíîâëåíü òà àíóëþâàíü äî àêòîâèõ çàïèñ³â öèâ³ëüíîãî ñòàíó)²⁵ oraz zgodnie z przepisami prawa przecho-wuj¹ ksiêgi stanu cywilnego²⁶.

Rejestracji urodzenia dziecka na Ukrainie dokonuje pañstwowy organ rejestracji stanu cywilnego w³aœciwy wed³ug miejsca urodzenia dziecka lub wed³ug miejsca zamieszkania jego rodziców albo jednego z nich, z jednocze-snym ustaleniem jego pochodzenia oraz nadaniem nazwiska, imienia, imie-nia odojcowskiego²⁷. Do zg³oszenia urodzenia siê dziecka w pierwszej

kolej-25 Zob. Ïðî çàòâeðäæåííÿ Ïîëîæåííÿ ïðî ïîðÿäîê çì³íè, äîïîâíåííÿ, ïîíîâëåííÿ òà àíóëþâàííÿ àêòîâèõ çàïèñ³â öèâ³ëüíîãî ñòàíó wprowadzony zarz¹dzeniem N 86/5 z 26 wrzeœnia 2002 r. Zob. art. 18 i 23 ustawy z dnia 24 grudnia 1993 r. – O organach rejestracji aktów stanu cywilnego. Przepis art. 23 zatytu³owany „Archiwa oddzia³ów rejestracji aktów stanu cywilnego”

okreœla sposób, warunki i terminy przechowywania ksi¹g rejestracji aktów stanu cywilnego oraz ksi¹g metrykalnych w oddzia³ach rejestracji aktów stanu cywilnego. Sposób przekazywa-nia ksi¹g do archiwum pañstwowego okreœlony jest odrêbnymi przepisami wydanymi przez Ministerstwo Sprawiedliwoœci Ukrainy w uzgodnieniu z G³ównym Urzêdem Archiwalnym.

26 Odpisy powtórne wydawane s¹ jedynie przez wydzia³y rejestracji aktów stanu cywilne-go rejonowych, dzielnicowych, miejskich (miast o znaczeniu obwodowym), obwodowych, kijow-skiego, sewastopolkijow-skiego, miejskich urzêdów sprawiedliwoœci oraz G³ównego Urzêdu Sprawie-dliwoœci Ministerstwa SprawieSprawie-dliwoœci Ukrainy w Autonomicznej Republice Krym, a tak¿e przez instytucje konsularne oraz przedstawicielstwa dyplomatyczne Ukrainy (zob. art. 22 Ïðî îðãàíè ðåºñòðàö³¿ àêò³â ãðîìàäÿíñüêîãî ñòàíó).

27 Zob. pkt. 2.1 Ïðàâèëà ðåºñòðàö³¿ àêò³â öèâ³ëüíîãî ñòàíó â Óêðà¿í³.

noœci zobowi¹zani s¹ rodzice, nie póŸniej ni¿ w ci¹gu jednego miesi¹ca od dnia urodzenia dziecka, a w przypadku powa¿nej przeszkody uniemo¿liwia-j¹cej im zg³oszenie urodzenia dziecka zobowi¹zani s¹ w dalszej kolejnoœci krewni lub upowa¿niony przedstawiciel zak³adu opieki zdrowotnej²⁸. Je¿eli rejestracji urodzenia dokonuje inna osoba ani¿eli rodzic, wnioskodawca powi-nien okazaæ paszport lub inny dokument stwierdzaj¹cy to¿samoœæ, a w ru-bryce „Uwagi” (Äëÿ â³äì³òîê), wpisuje siê seriê, numer, datê wydania danego dokumentu, a tak¿e organ, który wyda³ dokument. Po dokonaniu zg³oszenia sporz¹dza siê akt urodzenia (Ñâ³äîöòâî ïðî íàðîäæåííÿ). Je¿eli rejestracji urodzenia dziecka dokonuje siê wed³ug miejsca zamieszkania rodziców lub jednego z nich, to miejscem urodzenia dziecka w akcie urodzenia, na wniosek rodziców, mo¿e byæ wskazane rzeczywiste miejsce urodzenia dziecka lub miejsce zamieszkania rodziców, w takim przypadku powinna byæ uczyniona odpowiednia adnotacja w rubryce „Uwagi” (Äëÿ â³äì³òîê), któr¹ podczas reje-stracji poœwiadcza siê podpisami rodziców lub jednego z nich.

Rejestracjê urodzeñ dzieci, które urodzi³y siê podczas podró¿y, na statku lub w innej oddalonej miejscowoœci, gdzie nie ma organów rejestracji aktów stanu cywilnego, dokonuje siê wed³ug miejsca zamieszkania rodziców lub jednego z nich, nie póŸniej ni¿ w ci¹gu jednego miesi¹ca od dnia powrotu. Na wniosek rodziców jako miejsce urodzenia dziecka w akcie urodzenia wpisuje siê miejsce zamieszkania rodziców lub rzeczywiste miejsce urodzenia, je¿eli jest ono potwierdzone w zaœwiadczeniu o urodzeniu dziecka²⁹. W przypadku, gdy wniosek dotycz¹cy rejestracji urodzenia dziecka zosta³ przes³any po up³ywie roku od dnia jego urodzenia, a przed up³ywem ukoñczenia przez niego 16 lat, to rejestracji dokonuje siê w oddziale rejestracji aktów stanu cywilnego wed³ug miejsca zamieszkania dziecka, w ksiêdze rejestracji wzno-wionych aktów o urodzeniu, na zasadach ogólnych jak pierwotnie, ale po numerze porz¹dkowym zaznacza siê „Rejestracja po terminie” (Ðåºñòðàö³ÿ ç ïðîïóñêîì òåðì³íó)³⁰.

Zasady dotycz¹ce ustalenia pochodzenia dziecka s¹ podobne do tych, jakie obowi¹zuj¹ w prawie polskim. Przyjmuje siê, ¿e dziecko urodzone w ma³¿eñstwie pochodzi od obojga ma³¿onków. W taki sam sposób ukraiñski

28 Zob. art. 144 ust. 1 i 2 k.r. oraz pkt 2.1 Ïðàâèëà ðåºñòðàö³¿ àêò³â öèâ³ëüíîãî ñòàíó â Óêðà¿í³.

29 Zob. pkt 2.9 Ïðàâèëà ðåºñòðàö³¿ àêò³â öèâ³ëüíîãî ñòàíó â Óêðà¿í³.

30 W takich przypadkach jednoczeœnie sk³ada siê: (1) zaœwiadczenie wystawione przez pañstwow¹ s³u¿bê zdrowia o urodzeniu dziecka (ìåäè÷íå ñâ³äîöòâî ïðî íàðîäæåííÿ) w formie druku N 103/o-95; (2) zaœwiadczenie wystawione przez pañstwow¹ s³u¿bê zdrowia o przebywa-niu dziecka pod opiek¹ zak³adu leczniczego w formie druku N 103-1/o-96; (3) zaœwiadczenie z miejsca zamieszkania dziecka (äîâ³äêà ç ì³ñöÿ ïðîæèâàííÿ). Przy braku takiego zaœwiadczenia dane o miejscu zamieszkania dziecka mog¹ byæ potwierdzone paszportem lub dokumentem stwierdzaj¹cym to¿samoœæ jednego z rodziców. Jednoczeœnie sk³adane s¹ dokumenty potwier-dzaj¹ce pochodzenie dziecka. Rejestracji urodzenia osób, które osi¹gnê³y 16 rok ¿ycia, dokonuje oddzia³ rejestracji aktów stanu cywilnego na podstawie odpowiednich przepisów.

131

Podstawowe zagadnienia dotycz¹ce systemu rejestracji stanu cywilnego na Ukrainie

ustawodawca ustala ojcostwo na podstawie domniemania, ¿e ojcem dziecka jest m¹¿ matki. Z t¹ ró¿nic¹, ¿e w ukraiñskim prawie rodzinnym oboje ma³¿onkowie mog¹ z³o¿yæ do urzêdu stanu cywilnego wspólny wniosek o niewpisywaniu mê¿a matki jako ojca dziecka. W prawie rodzinnym Ukra-iny pochodzenie dziecka od ma³¿onków okreœla siê na podstawie aktu

ma³-¿eñstwa (Ñâ³äîöòâî ïðî øëþá) oraz dokumentu zak³adu opieki zdrowotnej o urodzeniu dziecka przez ¿onê (ìåäè÷íå ñâ³äîöòâî ïðî íàðîäæåííÿ). W przy-padku urodzenia dziecka w czasie trwania zwi¹zku ma³¿eñskiego lub przed up³ywem dziesiêciu miesiêcy po rozwi¹zaniu lub uniewa¿nieniu ma³¿eñstwa przyjmuje siê, ¿e pochodzi ono od ma³¿onków, chyba ¿e matka dziecka w tym czasie zawar³a ponowny zwi¹zek ma³¿eñski³¹. Zawarcie ponownego ma³¿eñ-stwa nie w ka¿dym przypadku spowoduje wpisanie do aktu urodzenia mê¿a matki. Ustawodawca ukraiñski przeciwieñstwie do polskiego jest bardziej elastyczny i daje mo¿liwoœæ ustalania ojcostwa by³ego mê¿a na podstawie wspólnego wniosku lub orzeczenia s¹du³². Obalenie domniemania pochodze-nia dziecka z ma³¿eñstwa nastêpuje równie¿ na skutek orzeczepochodze-nia s¹du o ustaleniu dla ma³¿onków warunku oddzielnego zamieszkania. Po up³ywie

ma³-¿eñstwa (Ñâ³äîöòâî ïðî øëþá) oraz dokumentu zak³adu opieki zdrowotnej o urodzeniu dziecka przez ¿onê (ìåäè÷íå ñâ³äîöòâî ïðî íàðîäæåííÿ). W przy-padku urodzenia dziecka w czasie trwania zwi¹zku ma³¿eñskiego lub przed up³ywem dziesiêciu miesiêcy po rozwi¹zaniu lub uniewa¿nieniu ma³¿eñstwa przyjmuje siê, ¿e pochodzi ono od ma³¿onków, chyba ¿e matka dziecka w tym czasie zawar³a ponowny zwi¹zek ma³¿eñski³¹. Zawarcie ponownego ma³¿eñ-stwa nie w ka¿dym przypadku spowoduje wpisanie do aktu urodzenia mê¿a matki. Ustawodawca ukraiñski przeciwieñstwie do polskiego jest bardziej elastyczny i daje mo¿liwoœæ ustalania ojcostwa by³ego mê¿a na podstawie wspólnego wniosku lub orzeczenia s¹du³². Obalenie domniemania pochodze-nia dziecka z ma³¿eñstwa nastêpuje równie¿ na skutek orzeczepochodze-nia s¹du o ustaleniu dla ma³¿onków warunku oddzielnego zamieszkania. Po up³ywie