Urodził się 24 września 1931 r. w Rostarzewie, małym miasteczku z pogranicza polsko-niemieckiego, zamieszkanego przez stosunkowo liczną ludność niemiecką.
ojciec był powstańcem wielkopolskim. H. Szczegóła w czasie okupacji pracował przymusowo w gospodarstwie rolnym niemieckiego gospodarza. Po oswobodze-niu w 1945 r. chodził do miejscowej Szkoły Podstawowej, w której uczył Marian Dymitrowski. Wywarł on duży wpływ na dalsze losy Hieronima. Razem zakładali drużynę harcerską, której drużynowym został H. Szczegóła, a opiekunem właśnie M. Dymitrowski. Za jego namową podjął dalszą naukę, początkowo w Gimnazjum w Grodzisku Wlkp., a później w Liceum Pedagogicznym w Sulechowie. Na uwagę zasługuje fakt, że będąc uczniem kl. iV uczył historii w klasach młodszych. Maturę zdał w 1950 r. i przez pewien czas uczył w liceum. jako zdolny nauczyciel zwrócił na siebie uwagę władz oświatowych, które udzieliły mu płatnego urlopu, umożliwiając podjęcie studiów stacjonarnych w Wyższej Szkole Pedagogicznej w krakowie. Pracę magisterską obronił w 1957 r. i został zatrudniony jako nauczyciel historii w szko-łach średnich woj. zielonogórskiego, m.in. w technikum Rolniczym w Szprotawie i Studium Nauczycielskim w Zielonej Górze.
jednak obok pracy dydaktycznej w szkolnictwie, żywo interesowała go historia Środkowego Nadodrza. Na ten temat zamieszczał liczne artykuły w lokalnej prasie.
W 1963 r. wspólnie z Wojciechem Pasterniakiem opublikował książkę pt.: „Słownik nazw geograficznych Ziemi Lubuskiej (województwo zielonogórskie)”. W tym sa-mym roku obronił pracę doktorską, napisaną w WSP w krakowie pod kierunkiem dr. józefa Garbacika, pt. „koniec panowania piastowskiego nad Środkową odrą”, dotyczącą głogowskiej wojny sukcesyjnej w 1476-1490, która później została opublikowana w Wydawnictwie Poznańskim. Zaliczana jest ona do podstawowych źródeł w zakresie badań nad piastowską przeszłością Śląska. W 1967 r. opubliko-wał w Wydawnictwie Śląsk monografię „jan Głogowczyk”. Prowadził niezwykle intensywne życie intelektualne, pogłębiając własną wiedzę, publikując, ucząc i organizując naukę na Ziemi Lubuskiej. Rezultatem było uzyskanie stopnia doktora habilitowanego nauk humanistycznych w Poznaniu na UAM w 1970 r. Natomiast tytuł profesora nadzwyczajnego otrzymał w 1975 r., a zwyczajnego w 1987 r.
W 1964 r. przy jego wybitnym udziale powstało Lubuskie towarzystwo Naukowe.
W 1965 r. została utworzona pierwsza uczelnia w Zielonej Górze – Wyższa Szkoła inżynierska, w której podjął pracę, później pełnił w niej funkcję prorektora. Na stałe związał się z Wyższą Szkołą Pedagogiczną, obecnie Uniwersytetem Zielonogórskim.
W nim kierował pracami instytutu Historii w latach 1973-1996. Rektorem tej uczelni był natomiast w latach 1971-75, 1981-84 i 1996-99. […]
Przez kilkanaście lat zajmował się badaniem teoretycznych i praktycznych rozwiązań z zakresu metodyki historii i nauk politycznych. Wynikiem tych zainte-resowań były wydane wspólnie z edwardem erasmusem prace: „Metodyka podstaw
nauk politycznych. Wybrane problemy z teorii i praktyki” (1971) i „Zarys metodyki podstaw nauk politycznych” (1973).
H. Szczegóła podjął badania nad najnowszą historią Polski, skupił się przede wszystkim na problematyce Ziem odzyskanych po 1945 r. i szeroko rozumianej historii pogranicza polsko-niemieckiego. Należy dziś do najbardziej znanych i cenio-nych naukowców w tym zakresie. Podczas 40 lat pracy naukowej nawiązał kontakty i współpracę z licznym gronem pracowników nauki w kraju i za granicą. odbył staże naukowe na uniwersytetach w Bonn i kolonii, wielokrotnie wygłaszał wykłady w Niemczech, Holandii, ZSRR, Czechosłowacji i na Węgrzech. Poza krajem opubli-kował kilkadziesiąt artykułów naukowych, które dotyczyły historii Polski i europy oraz stosunków polsko-niemieckich w XX wieku. W ostatnich 10 latach skupił się przede wszystkim na transformacji ustrojowej w europie Środkowej. W swym dorobku naukowym ma wydanych 30 książek, opublikował ponad 400 artykułów i przeszło 200 prac popularnonaukowych. Miarą jego osiągnięć naukowych jest również kształcenie kadry naukowej. W sumie wypromował 14 doktorów, pod jego opieką napisano 6 rozpraw habilitacyjnych, był recenzentem 73 prac doktorskich, 16 habilitacyjnych oraz napisał kilka recenzji w postępowaniu o tytuły profesorskie.
Był też opiekunem kilkuset prac magisterskich z historii i politologii.
Był w przeszłości i nadal jest członkiem licznych towarzystw naukowych, or-ganizacji społecznych i rad wydawniczych. […]
Cz. Olejnik,
Wolsztyński słownik biograficzny, Wolsztyn 2007.
Ω
Po F. Matuszkiewiczu i G. Stellerze Hieronim Szczegóła jest trzecim wybitnym hi-storiografem Ziemi Szprotawskiej. Ale już nie niemieckim, lecz polskim badaczem dziejów naszych zachodnich terenów. Z uwagi na swój życiorys – czas i miejsce uro-dzenia oraz zainteresowania jego działalność naukowa jest doskonałym łącznikiem pomiędzy dwiema epokami: tej sprzed 1945 r. i po ii wojnie światowej. Ponadto H. Szczegóła wyróżnia się najwyższym stopniem fachowości i kompetencji – jako historyk z wykształcenia i profesor uniwersytecki. […]
Po wyzwoleniu ukończył Liceum Pedagogiczne w Sulechowie i w tejże szkole podjął pierwszą pracę nauczycielską. Po dwóch latach, uzyskawszy płatny urlop, rozpoczął studia historyczne w Wyższej Szkole Pedagogicznej w krakowie. Po ich ukończeniu przybył do Szprotawy, gdzie w latach 1957-1966 pracował we wspomnianym wcześniej Państwowym technikum Rolniczym jako nauczyciel języka polskiego i niemieckiego, był również wicedyrektorem tej szkoły. jego żona Zuzanna zaś w PtR uczyła historii.
Należy odnotować, że „spod jego ręki” wyszło dwóch poetów – absolwentów PtR: Andrzej Waśkiewicz (autor m.in. Bezsenna jawa – zbiór wierszy) i Wojciech Czerniawski. Niewielu dzisiejszych mieszkańców Szprotawy wie, że to właśnie z tego miasta pochodzą poeci szeroko znani przez środowisko literackie. o W. Czerniawskim można przeczytać m.in. „jedyny lubuski poeta prozaik, o którym wspomina się dziś w publicznych dyskusjach literackich […]. od lat mieszka w Szprotawie. osobowość niezwykle skomplikowana, kontrowersyjna i niekonsekwentna. […] Debiutował tomikiem poetyckim Za las, wydanym w 1965 r. w Zielonej Górze. Potem ukazały się następne tomy prozy i poezji. Renomę zyskał mu tom wierszy Jest już chyba kobietą (Poznań 1976).
Wracając do H. Szczegóły, jako nauczyciel PtR uzyskał w 1963 r. stopień dok-torski na podstawie rozprawy Koniec panowania piastowskiego nad Środkową Odrą, wydanej drukiem w Poznaniu w 1968 roku. H. Szczegóła był w tamtym okresie czołowym animatorem życia kulturalnego Szprotawy. W 1958 r. doprowadził do po-wstania Szprotawskiego towarzystwa kultury, którego został pierwszym prezesem (do 1966 r.). Stk było głównym organizatorem obchodów 700-lecia nadania praw miejskich w Szprotawie (1960 r.). to dzięki inicjatywie H. Szczegóły postawiono obelisk upamiętniający spotkanie w 1000 r. Bolesława Chrobrego z ottonem iii w iławie.
Szprotawa zawdzięcza Hieronimowi Szczególe pierwsze książkowe (polskie) publikacje dotyczące jej dziejów, odradzania się polskości po 1945 r., oraz walorów krajobrazowo-turystycznych. Pierwszą jego pozycją wydawniczą była Szprotawa i okolice (1962 r.) […]
M. Pozaroszczyk, M. Siwicki, S. Syrycki,
Ziemia Szprotawska. Historia i ludzie, Szprotawa 2010.