Taniec jako płaszczyzna dziecięcej ekspresji

Taniec istnieje odkąd istnieje człowiek. Miały on zawsze jakiś cel oraz przyczynę i wynikał z potrzeby życia. Z początku były to przytupywania, pokrzykiwania, itp. ruchy, potem powstały już bardziej sprecyzowane i wielorakie tańce, a człowiek, który je wykonywał, starał się poruszać zgrabniej i ładniej, co sprawiało mu wiele przyjemności (za: Turska 1979, s. 20).

Za ojczyznę tańca uważa się Grecję, gdzie był powszechnie uprawiany. Miał on swoje podłoże w religii i filozofii, był wykładni-kiem kultu, ogólnym i społecznym przejawem życia, powszechnym obyczajem. Taniec traktowano, jako czynnik oczyszczający i umo-ralniający, a także jako lekarstwo, tańczono spontanicznie i masowo, a głębokie poczucie artyzmu przez Greków sprawiło, że pierwotny

taniec religijno-ekstatyczny przekształcił się w taniec artystyczny i został zaliczony do dziedziny sztuki (za: Szczuka 1970, s. 10). Jest jednym z jej elementów, stanowiącym dla człowieka źródło wrażeń i doznań estetycznych.

Taniec wraz z towarzyszącą mu muzyką oddziałuje na procesy za-chodzące na płaszczyźnie psychicznej, emocjonalnej, fizjologicznej i estetycznej. Umożliwia człowiekowi ujawnić odczucia, emocje, przeżycia, czy też pragnienia. Zwrócił na to uwagę, już w II wieku n.e., Lukian z Samosate, który w dziele pt. Dialog o tańcu napisał: „Istota tańca polega na tym, by wiernie wyrażał i przedstawiał nasze przeży-cia duchowe i plastycznie uzmysławiał to, co jest dla nas tajemnicze. Tancerz ma wiedzieć to, co jest potrzebne i ma umieć to należycie wyrazić, a tym wyrazem jest w sztuce tanecznej wymowa gestu”.

Taniec nie tylko bawi, ale daje pożytek, kształci i uczy. Oswaja-jąc nas z widokiem pięknych form i roztaczaOswaja-jąc przed nami świat czarujących dźwięków, łączy harmonijne piękno duchowe i piękno cielesne, rozwijając i kształcąc w ten sposób nasz smak” (Lange 1988, s. 12). Wartości tańca, to przede wszystkim jego społeczny charakter, motoryczna różnorodność i atrakcyjność form, a także możliwość korzystnego oddziaływania na psychikę poprzez muzykę, ruch i bezpośredni kontakt z ludźmi.

Zasadniczą cechą każdego tańca jest estetyka, naturalność oraz anatomiczność i organiczność postawy i ruchu człowieka, co uwi-dacznia się szczególnie w tańcach klasycznych, charakterystycznych i nowoczesnych.

Taniec klasyczny (inna nazwa: akademicki) jest wzorowany na

grec-kich ideałach harmonii, równowagi i proporcji. Pochodzi z XVIII wieku, a został stworzony we Francji, w Królewskiej Akademii Tańca. Charak-teryzuje się tym, że ruch prowadzony jest po dokładnie wyznaczonych liniach oraz wymierzonych rytmach i tempach.

Taniec charakterystyczny - to stylizacja tańców ludowych i

naro-dowych (przetworzenie folkloru), natomiast taniec nowoczesny (inne nazwy: wyzwolony, plastyczny, wyrazisty). Są to formy ruchu i ich

kombinacje, czerpane z zasobów ruchów „naturalnych” – odpowied-niki albo symbole stanów uczuciowych, nastrojów i sytuacji.

Taniec należy postrzegać, jako bezpośredni i naturalny sposób poruszania się, jako kreatywny proces umożliwiający indywidualną ekspresję, a nie, jako realizację jakiegoś narzuconego wzorca. Czło-wiek tańczący, wykonując ruchy głową i tułowiem, gesty rękoma, a także skoki i obroty, posługuje się swoim ciałem jak instrumentem. Ożywia owe ruchy myślą i nastrojem nadając im wyraz, który okre-ślany jest mianem artyzmu. „Taniec na poziomie sztuki obejmuje te wszystkie manifestacje ruchowe, które wykraczają poza zakres ruchów wykonywanych w życiu codziennym. Może to być osiągnię-te wieloma sposobami, zależnie od czasu i miejsca występowania” (Lange, op.cit. s. 90).

Sokrates twierdził, że dzięki uprawianiu sztuki tanecznej ciało jest w lepszej formie, a umysł bardziej giętki i swobodny (za: Hora 1989, s. 85). A zatem, na harmonię ciała i umysłu mają wpływ pod-stawowe elementy tańca, jakimi są rytm i ruch. Podobnie na temat tańca wypowiedział się w XVII wieku filozof angielski J. Locke, nawiązując do jego znaczenia w procesie rozwoju dziecka: „Rezulta-ty tańca nie odnoszą się do samego ciała; daje on dzieciom nie „Rezulta-tylko powierzchowny wdzięk ruchów, lecz również stateczne myśli i miłą pewność siebie” (Lange op.cit, s. 24).

Wprowadzanie dzieci w obszar tańca rozpoczyna się już na etapie wychowania przedszkolnego, w czasie śpiewania i muzykowania. Słu-chając utworu muzycznego dzieci wyrażają jego dynamikę i tempo poprzez pląsy, a tworząc muzykę na instrumentach perkusyjnych im-prowizują ją ruchami tanecznymi. Proces ten jest kontynuowany w kla-sach młodszych głównie w ramach edukacji muzycznej, gdzie dzieci ruchem wyrażają odpowiednie rytmy składające się na prosty taniec.

Taniec dziecięcy niekoniecznie musi być ładny i zgodny z przyjęty-mi układaprzyjęty-mi tanecznyprzyjęty-mi. Może być groteskowy, nieporadny, albo śmieszny. Dzieci mogą wyrażać go w różnych formach, np. tupać, przewracać się, poruszać się na czubkach palców, pełzać, obracać się,

dokonywać zwrotów, skakać, biegać i podskakiwać. Te „układy tanecz-ne” mogą wykonywać samodzielnie, lub w grupie. Swobodne ruchy sprawiają dzieciom przyjemność, a nowe umiejętności, jakie nabywają, dają im poczucie kompetencji. Wykonywane przez dzieci ruchy składa-ją się na taniec kreatywny, w którym kroki, figury i precyzja są nieistot-ne, ruch nie musi też być zgodny z muzyką. Ona – choć obecna, stanowi raczej tło i podpowiedź, niż cokolwiek narzuca. Tańczący nie odtwarza ruchu, lecz sam go tworzy, używając własnych potrzeb jako wskazówek.

Jest to nieskrępowany, spontaniczny i niekierowany taniec, wyrażający całkowitą naturalność dziecka.

Taniec umożliwia dzieciom zniwelowanie nadmiaru energii, po-przez wyładowanie emocji, zarówno tych pozytywnych, jak i nega-tywnych – niejednokrotnie tłumionych, zmniejszając tym samym napięcia i likwidując źródła frustracji. W tańcu dzieci wyzbywają się kompleksów i zahamowań, mogą wyrazić swoje potrzeby, myśli i uczucia, wzrasta ich aktywność do współdziałania w grupie i wyra-bia się dyscyplina wewnętrzna. Rozwija się szybka reakcja, koordy-nacja wzrokowa oraz orientacja w schemacie własnego ciała i w przestrzeni. Taniec wymaga nie tylko umiejętności wykonania odpowiednich kroków i figur, ale również zdolności interpretacji muzyki, stanowiącej jego podstawę.

Najlepszą formą „roztańczenia” dzieci, a zarazem ich zintegro-wania, są wspólne zabawy rytmiczno-taneczne ze śpiewem. W czasie tych zabaw dziecko kształci umysł i umiejętności skutecznego dzia-łania, tworzy pozytywne stany uczuciowe. Kształtuje się jego wyob-raźnia i kreatywność, oraz – co jest bardzo ważne - rozładowują się napięcia emocjonalne (za: Klim-Klimaszewska 2005: s. 39). Bawiąc się tańcem, dzieci pozbywają się swoich bezpośrednich impulsów, koordynują czynności z regułami obowiązującymi w tańcu, rozwija-jąc tym samym umiejętność samokontroli.

Zabawy rytmiczno-taneczne wzbogacają dziecięce wrażenia i spostrzeżenia, rozwijają wyobraźnię, pomysłowość, a także umie-jętność koncentracji uwagi i skupienia się. „Są zabarwione wielką

radością, zadowoleniem i satysfakcją z udziału w nich. Powodują u dziecka odprężenie i odpoczynek, wywołują swobodę i radość życia, wyzwalają jego indywidualne cechy” (Czaplicka 1994, s. 539).

Na zdjęciach nr 6,7, dziecięce grupy taneczne działające przy Zespole Pieśni i Tańca „Wałbrzych”, wykonują tańce ludowe.

Zdjęcie nr 6.

Zdjęcie nr 7.

Forma zabawowa tańca jest akceptowana przez dzieci ze względu na to, że stwarza im sytuacje pozwalające na wyraziste uzewnętrz-nienie uczuć i przeżyć, na sugestywne wyrażenie stanów emocjonal-nych, na demonstrację siły wyrazu. Taka zabawa daje im poczucie swobody i własnych możliwości improwizacyjnych, przygotowuje do wykonania prostych kroków i figur w wybranych tańcach.

W miarę rozwijania u dzieci umiejętności tanecznych, wzrasta ich przekonanie o sensie tańca i jego walorach artystycznych, które uwi-daczniają się szczególnie w tańcach ludowych, zwanych folklorem tanecznym, z którym dzieci także powinny być zapoznane. Tańce ludowe są nierozerwalnie związane z muzyką i śpiewem i stanowią element regionalnego dziedzictwa kulturowego. Od wieków pełnią one funkcję kulturalną, artystyczną i społeczną.

Rozwój sfery emocjonalnej u dzieci w trakcie wykonywania układów tanecznych jest efektywniejszy wówczas, kiedy tańczenie ma charakter zorganizowany. Dlatego optymalną formą jest taniec zespołowy w czasie którego dzieci uczą się obowiązujących norm funkcjonowania w grupie, nawiązują łączność emocjonalną i werbal-ną z jej członkami, przyswajają sobie umiejętność interpretowania zachowań partnera.