le swem Dworzanin Polski w osobie Pana Kryskiego radzi, abyśmy w niedostatku słów i wyrazów polskich udawali się do matki
— 2 0 7
'* tam ich nie naleźli, abyśmy ie brali od sióstr naszego ięzyka, iako to z rossyyskiego, czeskiego, raguskiego , illiryckiego, kroackie- go, styryyskiego, karniiolskiego ięzyka. Toż
* w reszcie z innych ięzyków czerpali. Co do mnie, ia sądzę, iż ponieważ ięzyk nasz tak się oddalił %d pomienionych, że z onych brane słowa, i mnieyby rozumiane od Po
laków były, i niemiłoby wpadały do/ ich uszu; prieto stosowniey do czasów naszych byłoby, gdyby się iak można sztukować własnemi wyrazy: a gdy wątpliwość iaka o ich własności przychodzi, radziłbym każde
mu nie lenić się zaglądać, do słównika na
rodowego. Ieśli tam wyraz iaki, choć nie
co nówszy, dostatecznie sławnych pisarzów , przykładami upoważniony znaydziemy, śmia
ło go używaymy: nowe zaś strzeżmy się tworzyć wyrazy, bo to i niebezpieczno, i teraz kiedy iuż w tak obszerny i dokładny słownik, iakim iest Lindego, opatrzeni ie- steśmy, zda się bydź całkiem niepotrzebno.
I to to iest, com o wynaydowaniu wyrazów nowych mógł powiedzieć.
U W I A D O M I E N I E
O K O N W I K C I E P O Ł O C K I M I E Z U I ' C K I M .
Pobożność iest fasadą, wychowania dobrego.
W , c h owania dobrego, z którego koleią nie
przerwaną wychodzą pokolenia na mieysce zeszłych, stanowiące szczęśliwość kraiu, do
bro stanu duchownego i 'świeckiego, tak po
wszechne iako- i osobiste, dwie są części: u- mieięthośc i bogoboyność, którą pismo ś*
sprawiedliwie początkiem i zasadą mądrości hazywa. Bó umieiętność bez pobożności iest
■zarażą* społeczności Indzkiey, a z pobożno
ścią złączona, iako drzewo z korzeniem i ciało z duszą j co raz więcey wzrostu i mo
cy nabiera. Pobożność albowiem uskramia- iąc w młodych namiętności ćmiące poięt- ttośe, i truiące ochotę do nauk, czyni ich z czasem pożytecznymi Kościołowi, oyczy- znie, i rodzeństwu. A przeto' my z powo
łania stanu naszego zaymuiąc się ciężką pra
cą wychowania młodzi, iedynie dla chwały Bożey i dobra oyczyzny, na pierwszem ba
czeniu mieć będziemy, abyśmy wrażali i wpaiali w umysły młode wiarę, cnotę, mi-' łośc bliźniego, * wierność oyczyznie, uszano
wanie i wdzięczność ku rodzicom;
podsie-— 309 podsie-—
waiąc zbawiennemi naukami ku temu koń
cowi same nawet oboiętne umieiętności.
A że obyczaie i cnoty z bogoboyności wynikaiące, potrzebuią nie tylko poięcia ich prawideł; ale więcey i pierwey prawie na- wyknienia do pełnienia ich obowiązków prze
ciwnych złym przyrodzonym skłonnościom, z laty się powiększającym/ a zawsze przyto
mnym: przetoż z nauką służącą do pozna
nia prawideł wiary i obyczaiów, będzie łączo
na wprawa do ich obowiązków, i czuyność nieprzerwana wszystkich dozorców i nauczy- cielów; aby młódź nawykała wcześnie peł
nić swe powinności, od których żaden czas, mieysce i zabawa bydź wolna niemoźe, a do których wiek -nieskrzywiony ieszcze gó- ruiącemi namiętnościami, nayłatwiey nawy
knąć, i pierwey w nich -się cpwalebnie ćwi
czyć, niżeli ich słuszność należycie poymo- wać zdoła.
Ćwiczenie w pobożności.
Ćwiczenie w pobożności będzie utrzy
mywane naukami zbawiennemi, wspieranemi dobrym przykładem nauczycielów i współ- uczniów, codziennem nabożeństwem, używa
niem świętych Sakramentów w czasie nazna
czonym ,• i nayczulszym osób do wychowa
nia wpływ maiących dozorem.
A najprzód wiara gruntuie życie bogo- fcoyne; gdyż zaledwie to można, aby miał
%
kto żyć nagannie, gdy dobrze i żywo wierzy.
Przeto w szkołę każdey przed niedziela i świętem, a w kościele każdey niedziełi z po
łudnia, młodszym przekładnią się początki wiary; starszym zaś .oddzielnie obszernieysza oney daie się nauka: dla utwierdzenia oraz ich przeciw teraźnieyszemu zepsuciu, ułatwiar ią się wątpliwości i zarzuty, które-swawol' ne rozumy wynaydtiwać około wiary zwy
kły.
Nadto co trzy miesiące w- szkole z po
łudnia, a we dni święte z rana bywa , dla wszystkich spoinie nauka do ukształcenia a-^
byczaiów służąca.
Trzy dni przed wielkonocą, maią wszy
scy na samo ćwiczenie się w życiu pobo- żnem, odłożywszy wszystkie inne zabawy:
te dni rozłożone są częścią na rozważanie prawd wiecznych, częścią na rozmaite nau
ki zbawienne, częścią na modlitwy ustne i inne nabożeństwa sposobiące do wielkonoc- ney spowiedzi.
Doświadczenie uczy, iak bardzo ludziom spowiedź pomocna do cnót i dobrych oby- czaiów, którą skryte i serdeczne złości, ia- kich żaden urząd świecki karcić nie zdoła, wykorzeniaią się i umarzaią szczęśliwie; prze
to każdego -miesiąca do spowiedzi i komu
nii świętey w$zyscy przystępuią.
Modlitw# wszystkim dzień otwiera i za- Inyka. Co dzień Mśzy'ś. iedney, a we doi
- 2t l
-święte, gdy do stołu Pańskiego przystępu
ją, dwóch wszyscy słuchaią. Co dzień na
bożeństwo ranę i wieczorne z roztrząsaniem sumnienia odbywaią..
Cokolwiek iest nauk, wszystkie oboięt- ne nawet, zbawiennemu podsycane bywaią Uwagami} pokazuiącemi źrzódła > z których czerpać maią pobożność > boiaźń Boga, mi
łość iego. i bliźniego* Zdania same uczo
nych pogan, których xięgi są w szkolnem używaniu, potrzebnemi dla młodych nauka
mi zawsze się zaprawuią; aby nie tylko uczonymi, ale też dobrymi oycżyżny obywa?
telami i kościoła synami stali się.
U m i e i ę t n o ś c L
W ybór nauczycielów troskliwie WyszU*
kanych i wysadzonych dla szkoły publiczney, toż liczne grono współuczniów rożnego sta
n u , wieku, skłonności, dziwnie młodych umysły ośmiela, orzeźwia, kształci, i do wyścigów uczonych zagrzewa. A przeto nauki wszystkie spoinie wszystkim będą dawane w szkołach. Ale panięta naszemu staraniu szczególniey powierzone, będą spo*
spbione do szkół, i wspomagane przez do
danych sobie dozorców, czuiącyeh nad oby
czajami i postępkiem w naukach.
Nauki, i sztuki przyiemne dawane bę
dą porządkiem wyrażonym na dwi* tabli
cach, które się niżey kładą, następujące*.' M. Pol. Tom II. N. F IL 1818. i
5
- 2 1 2 —
W szkołach należących do Akademii połockiey: Nauka chrześciiańska,, sztuka wprawienia ręki do pięknego pisania: Ję
zyki łaciński z polskim, rossyyski, francuz- ki, niemiecki: Historya święta, assyryyska, I perska, grecka, rzymska, rossyyska i pol
ska: Ieografiia powszechna i szczególna, tak dawna iako też nowa: Arytmetyka, Algie- bra, Ieometrya, Rymotwórstwo i Kraso- mówstwo.
W oddziałach Akademii: Literatura ję
zyków łacińskiego z polskim, hebrayskiego, greckiego, rossyyskiego, francuzkiego, nie
mieckiego, i t. d. Sztuka rozumowania, Metafizyka, Etyka, a w szczególności Pra
wo przyrodzone i narodów, Ekonomiia po
lityczna, Fizyka i Chemiia: Rymotwórstwo, Krasómówstwo, "Wymowa kościelna: Pra
wo rzymskie, kraiowe, i kościelne: Matema
tyka wyższa czysta i stosowana, a w szcze
gólności Architektura obywatelska i rycer
ska, Astron«£imiia: Zoologiia, Botanika, Mi- neralogiia: Historya powszechna dawna i pó- źnieysza, toż kościelna: Teologiia dogma
tyczna i moralna, nauka pisma świętego.
Sztuki przyiemne, rysunki, malarstwo, ^ tańce, muzyka i t. d. tym, którzy się ze
chcą w nich ćwiczyć, dawane będą.
Ponieważ porządek nauk tak iest rozło
żony, aby nauki bogoboyności ciągle towa
rzyszyły naukom umieiętności, aby iedne
— 21 5
-nauki do drugich drogę torowały, i poprze- dzaiące rzucały światło na następuiące, toż aby się wszystkie iedney godziny dla ła- twieyszego dozoru i wygody uczących się i uczących za widna poczynały i kończyły;
przeto nikomu, krom ięzyków, ich literatu
ry i sztuk przyiemnych, nie będzie wolno wedle upodobania wybierać ani oddziału nauk, ani w oddziale wydziału, ani w wy
dziale przedmiotów; ale każdy ma postępo
wać co raz wyżey rozłożonemi stopniami, dopóki będzie potrzeba. Wszakże ieśliby się kto w jedney iakiey nauce potrzebnieyszey przyszłemu swemu powołaniu chciał cwi- czyć; ten może bieg tey nauki powtarzać, nie opuszczaiąc iednak przedmiotów innych do tegoż wydziału należących.
Ćwiczenie w umieiętnościach.
Zadane roboty w szkołach pilnie uła
twiać będą dozorcy, aby codziennie przy
gotowani należycie do szkół chodzili, ocj cze
go całoroczny postępek w naukach naywię- ćey zależy.
W codziennem obcowaniu, pod czas sa
mych nawet rozrywek, wkładani będą od swych dozorców do mówienia tym ięzykiem, którego używanie naypotrzebnieysze, będzie.
Pod czas obiadu i wieczerzy w głos będzie czytana xiążka koleią, póki iedzeniem są zabawni, aby obfitości słów i łatwości
pro-i
5
*— 2l 4 —
wadzenia ciągłych rozmów nabywali, a \o- myłki wymawiania i nakłonienia głosu, od czego wyrozumienie rzeczy zależy, gdy się postrzegą, były poprawiane. Po zakończo- ne'm czytaniu, o tem szczególniey, co sły
szeli, rozmawiać będą.
Na przechadzkach i rozrywkach z wy- czaynych będą wprowadzani rozmowy o tych rzeczach, które słyszeli w szkołach i kościele, lub też czytali; aby się przyuczy
li pilnie uważać to, co słuchaią lub czyta
ją', i w obcowaniu Zręcznie w rozmowę wprowadzać,
Czasu świąt Bożego narodzenia i zmar
twychwstania Pańskiego, toż od pierwszego dnia Sierpnia do piętnastego Września, któ
rzy do domu nie wyieżdżaią, w tych przed
miotach nauk szczególniey ćwiczeni będą, w których spółuczniom nie wyrównali; toż w kunsztach i sztukach, do których więk
szą zdatność i .ochotę okażą.
Dozór w obyczctiach i naukach.
Wszystkie zabawy odbywać będą pod okiem dozorców, których liczba stosowana będzie do liczby uczniów.
Żaden wychodzić na miasto nie może bez przydanego roztropnego pokoiowca; wra
cać się zaś każdy powinieu przed siódmą godziną na wieczerzą.
Nikomu w mieście nocować, ani na posiedzeniach wieczornych i wieczerzach hj"- wac niewolno.
Wyjeżdżanie dó domu na święta i wa- kacye daife powód do utracenia ochoty do nauk, nabrania niepotrzebney wjolnośći, i odzwyczaiania się" od karności: wszakże le- śiiby niekiedy była w o l a niektórych rodzi
ców sprowadzać dzieci do domu na waka- cye; tedy nie’ pierwey ie maią zabierać, aż dni ostatnich Lipca; odsyłać zaś do Kon
wiktu na dzień czternasty Września.
Jeśliby kto miał z domu pieniądze, tedy te ma trzymać u przełożonego Kon
wiktu, i wedle woli iego na rzeczy sobie póżwolorie 1 używać.
lako wiek młody snadniey się. włożyć do swych obowiązków pełnienia, niżeli ich słuszność i potrzebę poymować może; a przeciwnie wiek dóyrzalszy, choć lepiey swe obowiązki rozumie, trudniey iednak do ich pełnienia nawyka, i karności się pod- daie; tak słuszna iest, aby w naysposor bnieyszym wieku do zaszczepienia nauk j obyczaiów, od rodziców dzieci do \ Konwiktu oddawani byli: ,a przetoż nie będą przyy- mowani, iedno od lat ośmiu skończonych:
aż do lat czternastu.
Dozór od rodziców poruczony dozor
com, będzie złączony', z władzą rodzicielską upominania i karania występnych.
W y g o d a .
Mieszkanie maią bliskie szkół i Kościo
ła , we wszystko nie tylko do potrzeby , ale też do wygody i ozdoby przyzwoitey sta
nowi opatrzone.
Każdemu dla utrzymania ochędóstwa yv mieszkaniu, odzieniu, i dla innych po
sług będzie przydany przykładny i pilny pokoiowiec, który pierwey półgodziną za panięcia wstaie, i późniey spać idzie, toż rzeczy panięce pod spisem trzyma, i wy- ieżdżaiącym w przytomności dozorcy odda- ie.
Będą mieli co dzień śniadanie, podwie
czorek, i na obiad cztery potrawy, a trzy na wieczerzą; więcey zas we dni uroczyste.
"W czasie zaś choroby, ieśli się iaka przy
darzy, osobne daią się potrawy, według przepisu Lekarżów.
Dla zachowania zdrowia w swoiey czer- stwości, i rozerwania umysłu naukami stru
dzonego, będą mieli czas i mieysce sposo
bne na przystoyne gry i uczciwe zabawki tak latem iako i zimą.
W chorobie będą mieli posługę’ i wy
godę przyzwoitą, toż pomoc Lekarza domo
wego i cyrulika: ci zaś, którzy nie odbyli ospy, przyięci nie będą.
Każdy z sobą przywieźć powinien: po
ściel, parasonikj odzienie świąteczne i
po--- 2 1 6
---wszednie, sztuciec stołowy i parę serwet, bieliznę, szlafrok, dywanik do stołu/ mie
dnicę, skrzynkę, szczotkę,, nożyczki, nożyk, siążki według stopnia nauk użyteczne; a wszystkich tych rzeczy spis ma bydź po- dwóyny, ieden dla przełożonego, drugi dla panięcia.
K o s z t .
Koszt na świeckich nauczycielów sztuk przyiemnych, na lekarstwa^ n& praczkę, o- dzienie, obuwie, naprawki, siarki, papier, farby, i t. d. należy do paniąt. Ponieważ zaś bez tego obeyść się niemożna, zatem rodzicy, zwłaszcza, o podał mieszkaiący, przy
szłą razem z opłatą Konwiktu kilkadziesiąt rubli, z których reszta odeszle się \ razem
z przychodu i wydatku spisem.
VVszelkie staranie i praca nauczycie
lów iest bezpłatną; koszt wszakże do utrzy- maniaKonwiktu potrzebny, sprawiedliwe mieć względy powinien. Przetoż za utrzymanie przyzwoite dozorców, lekarza domowego, mieysce, żywność, opał, światło, naprawę pieców, okien, stołów, krzeseł, dachów, utrzymanie sprzętu kuchennego, stołowego, i. domowego stróża, zapewnia się roczna opłata od każdego panięcia rubli srebrnych sto pięćdziesiątka od pokoiowca przydane
go takichźe rubli dwadzieścia. Srebro mo
że bydź na assygnaty zamienione według cz^sowey swey wartości.
— 2 1 9
---i Takowa opłata dwiema ratami oddawa
na bydź powinna: raz na początku/ roku szkolnego piętnastego Września; drugi raz pierwszych doi Marca.
Ieshby kto się z pamąt przed końcem roku dla iakiey przyczyny chciał oddalić, tedy rok cały ma bydź opłacony; ieśliby zaś Konwikt przed upłynieniem roku kogo oddalić musiał, tedy opłata stosowana bę
dzie do czasu pobytu.
w Sobotę| w Piątek| I we SrzodęI I w Poniedziałek ka Łacińfkiego i Polfliiego.
2. Krasomówftwo. - - . 3. W ym ow a Kościelna. - - - 1 4. Prawo powfzechne i fzczególne
Rofsyyfkie z Dyplom atyką.
5. Historya powfzechna. *
-1. Matematyka ftosowana. 2. Astronomia. -3. Architektura Obywatelfka i Rycer:
4. Sekcye i K a lku t,
1. Literatura Hebrayfka i Grecka.
2. Literatura Łacińfka.
3. Literatura Rofsyyfka.
4. Literatura Francuzka.
5. Literatura Niem iecka,
Dni, Rymotwórstwo z Literaturą ięzyka Ła-
cińfliiego i Polfliiego. Rymotwórstwo z Literaturą ięzyka Ła-
cińlkiego i Polfliiego. Rymotwórstwo z Literaturą ięzyka Ła-
cińfliiego i Polfliiego,
Prawo powfzechne, -Literatura N iem iecka. - - - -Krasomówstwo. - ' -Prawo fzczególne Rofsyyfkie. -
-w Klafsie Mtiłematyki' Jłosoiuaney.
Litera tura Rofsy yfka. - - - - - M ate m a ty ka ftosowana pow fzechna.
Astronomia. - -Literatura F ra n c u z k a . - - - - Mate matyka ftosowana powfzechna.
A rc h ite k tu ra O b y w a te lfk a i Ry.cerfka. Matematyka ftosowana powfzechna.
Architektura ObywStelflia i Rycerfka.
Literatura Hebrayfka. Matematyka ftosowana powfzechna.
Architektura Obywatelfka i R yceiflia.
w K lafsie Fizyki.
Literatura Rofsyyfka. - - - Fizyka powfzechna i fzczególna.
Chemia. - - - - - -Literatura Francuzka, - - - Fi-zyka powfzechna i fzczególna.
Fizyka doświadczająca. -
-Literatura Hebrayfka. - - - Trygonometrya ptafka i kulista.
M ineralogia. -
-Literatura Grecka. - - - « Fizyka powfzechna i fzczególna.
Chemia.
-Literatura ■'Niemiecka. - - - Fizyka powfzechna i fzczególna.
Fizyka doświadczająca.
-Literatura Hebrayfka. - - - Trygonometrya pfafka i kulista.
Mineralogia.
-Literatura Rofsyyfka. - - - -' Fizyka powfzechna i fzczególna.
Chem ia.
-Literatura Francuzka. . _ Fizyka powfzechna i fzczególna. Fizyka doświadczająca.
-Literatura Grecka. -M atem atyka ftosowana powlzechna.
Astronomia^jF" ~ ~ ~ ~ ~
Geometrya i Solidometrya.
Zoologia. - _ _
Sztukom przyiemnym Gymnastycznym, Muzyce, Rysunkom, Malarstwu, Tańcom, Sztuce Rycerjkiey i innym podobnym ćwiczeniom we W/torek i Czwartek z południa wyznaczaią fit godziny.
R O Z P O R Z Ą D Z E N I E N A U K W S Z K O Ł A C H N A L E Ż Ą C Y C H D O A K A D E M I I P O Ł O C K I E Y . -7. Jeografia okręgu ziemnowodnego powfzech:!
1. Język R ó fs y y lk i, Francuzki albo Niemiecki.
2. Fizyka powfzechna i fzczególna.
3. Chemia powfzechna i ftosowana do ro z
m aitych użytków.
4. F izyka doświadczająca.
5. Trigonometrya płaika i kulista.
6. M ineralogia.
Tłumaczenie. Szkolna robota zadaie fię.
Nauka Języków . -Gram m atyka. Robota fzkolna poprą,
wuie fię.
Tłumaczenie. Robota domowa zadaie fię.
N auka Języków . - . . . . . G ramm atyka. Robota domowa popra
wnie fię.
Tłumaczenie. Szkolna robota zadaie fię.
Nauka Języ ków . <• . . . . . G ram m atyka. Robota fzkolna poprawu-
ie fię.
Tłumaczenie. Robota domowa zadaie fię.
1 Nauka Języków. - - - - -
| Rymotwórftwo. Robota domowa popra
wnie fię.
Tłumaczenie Horac. W irg il. - Nauka Języków . -
Krasomówftwo. Robota dom: zadaie fię.
Tłumaczenie M ów Cycerona. - *
Fizyka powfzechna i fzczególna.
Nauka Języków . A rytm etyki pierwiaftkowe działania.
Jeografia powfzechna. Hiftorya święta.
N au ka Języ ków . - - - - - .
Tłumaczenie. Robota domowa zadaie fię.
Nauka Języków .
G ramm atyka. Robota domowa popra- wuie fię.
Tłumaczenie. Szkolna robota zadaie fię.
Nauka Języków . - . . . . . Gram m atyka. Robota fzkolna popra-
wuie fię.
Tłumaczenie. Robota domowa zadaie fię.
Nauka Języ ków . - - * - - - Rymotwórftwo. Robota domowa popra-
w uie fię.
Tłumaczenie Horac. W irg il. Owid. - Nauka Języków . - - - - Krasomówftwo. Robota domowa **d*»
Se fię.
-Fizyka powfzechna i fzczególna.
N auka Języ k ó w . -1 Arytm etyki pierwiaftkowe działania.
! jeografia powfzechna. Hiftorya święta.
1 Nauka Języ ków . - . . . . . Trygonometrya pła/ka i kulista.
Mineralogia.
Tłumaczenie. Robota fzkolna zadaie fię.
Nauka Języ ków . - - - - - - G ram m atyka. Robota fzkolna poprą-
w uie fię.
Tłumaczenie. Robota domowa zadaie fię.
N auka Języków . - - - -. . - G ram m atyka. Robota domowa poprą-
wuie fię.
Tłumaczenie. Szkolna robota zadaie fię.
Nauka Języków . - . . . . . G ram m atyka. Robota fzkolna poprawn
ie fię,
Tłumaczenie. Robota domowa zadaie fię.
Nauka Jezykóto. - - - - - - Rymotwórftwo. Robota domowa popra
wnie fię.
Tłumaczenie Horac. W irg il. Owid. - j Nauka Języków . - - . - - - - 1 Krasomówftwo. Robota domowa zada-
ie fię. -Fizyka powfzechna i fzczególna.
8 do 9.