Teoretycy i historia teorii wychowania fizycznego

Teoria danej dyscypliny naukowej jest „układem wzajemnie powiązanych pojęć, definicji i stwierdzeń, które przedstawiają usystematyzowane ujęcie zjawisk o specyficznych relacjach zmiennych z zamierzeniem wyjaśnienia i przewidywania tych zjawisk”³⁴. Zgodnie z powyższą definicją, bodaj najważniejszym z zadań teorii wychowania fizycznego jest systematyzacja wiedzy o przedmiocie, a więc „ustalenie relacji, czyli stosunku nadrzędności i podrzędności między poszczególnymi elementami wiedzy o aktywności ludzkiej, zwanej (...) fizyczną edukacją”³⁵.

Za pierwsze źródła teorii wychowania fizycznego do połowy XVIII wieku, uznać należy wszelkie spisane w dziełach treści dotyczące ćwiczeń cielesnych, higieny oraz dbałości o zdrowie. Pochodziły one z nielicznych w owym okresie opracowań specjalistycznych, a czasem nawet z twórczości literackiej. Niedostatek fachowej bibliografii wynikał, nie tylko z niewystarczającego stanu wiedzy na tematy związane z rozwojem psychofizycznym człowieka, ale również z faktu, iż tematyka wychowania

34 F. N. Kerlinger, Foundations of behavioral research. Rinehart & Winston, New York 1986, str. 9.

35 H. Grabowski, Teoria fizycznej edukacji. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1999, str. 10.

21 fizycznego, jego roli i zakresu nie była wówczas traktowana jako istotna dziedzina wiedzy.

W Polsce, przełomowym momentem w tym zakresie okazała się działalność Komisji Edukacji Narodowej i uchwalone przez nią ustawy z 1783 r., zawierające rozdział poświęcony edukacji fizycznej. Dużą rolę w popularyzacji wychowania fizycznego, jako czynnika mającego ogromny wpływ na utrzymanie zdrowia i rozwój ucznia, odegrał pedagog Grzegorz Piramowicz. Jako członek Komisji Edukacji Narodowej, od początku jej istnienia brał udział w pracach nad reformą szkolnictwa polskiego³⁶. Ponadto książka nosząca tytuł „Powinności nauczyciela”, której był autorem, wpłynęła na zmianę pojmowania roli wychowania fizycznego. Zawarte w niej myśli uwydatniały problem utrzymania zdrowia, a także podawały cenne wskazówki dotyczące sposobów hartowania i fizycznego rozwoju ucznia. Ponadto praca poruszała problematykę celów wychowania fizycznego, w odniesieniu do kategorii zdrowia, wychowania i funkcji społecznej³⁷. Piramowicz był również jednym z prekursorów głoszących potrzebę wychowania fizycznego dziewcząt. Uważany jest za twórcę higieny szkolnej, gdyż twierdził, iż zadaniem nauczyciela jest nie tylko zdobywanie wiedzy o higienie oraz przekazywanie tej wiedzy innym, ale wręcz uczenie rodziców dbania o dzieci, „aby się co dzień umywały, usta płukały, aby od nich nic nie cuchnęło, głowy wyczesowały”³⁸.

Ustawy Komisji Edukacyjnej z 1783 r. zalecały, „aby każdego dnia szkolnego, czasy wyznaczane były na rozrywkę dla dzieci (...)”, „(…) aby co dzień ile możności odbywały się w domach ćwiczenia ruchowe i zabawy (...)”³⁹. Sugerowano w nich również organizację zajęć ruchowych w czasie wakacji. Jednakże do XIX wieku wychowanie fizyczne ograniczało się jedynie do pozalekcyjnej rekreacji ruchowej, nie było przeprowadzane w ramach oddzielnego przedmiotu, ani nie istniało wówczas stanowisko nauczyciela kultury fizycznej. „Rekreacją, zgodnie z zaleceniem Ustaw, kierowali (...) tzw. dyrektorzy, tj. starsi uczniowie”⁴⁰. Dopiero w XIX wieku problematyce i znaczeniu wychowania fizycznego w szkole zaczęto poświęcać coraz więcej zainteresowania i zadecydowano o stopniowym wprowadzeniu go do planu

36 Biografia Grzegorza Piramowicza, adres internetowy: http://www.piramowicz.internetdsl.pl/info3.html

37 S. Strzyżewski, Rozwój myśli o wychowaniu fizycznym i jego metodach. AWF Poznań 1987, seria:

Podręczniki nr 30, str. 23.

38 G. Piramowicz, Powinności nauczyciela. Polskie Towarzystwo Pedagogiczne 1920, str. 33.

39 W. Osiński, Zarys teorii wychowania fizycznego. AWF Poznań 2007, seria: Podręczniki nr 47, str. 6.

40 S. Strzyżewski, Rozwój myśli o wychowaniu fizycznym i jego metodach. AWF Poznań 1987, seria:

Podręczniki nr 30, str. 24.

22 szkolnych zajęć ucznia jako lekcji obowiązkowej. Liceum Krzemienieckie poszło nawet o krok dalej, zatrudniając pierwszego w Polsce lekarza szkolnego, a następnie w 1808 r.

etatowego nauczyciela wychowania fizycznego⁴¹.

Pierwszym ośrodkiem, w którym pojawiły się wyraźnie sprecyzowane sformułowania o założeniach wychowania fizycznego, wynikające z racjonalnych przesłanek nauki, było Wilno. Tu bowiem działał czołowy przedstawiciel polskiego Oświecenia − Jędrzej Śniadecki − uważany za ojca polskiej teorii wychowania fizycznego. Z wykształcenia był lekarzem, chemikiem, a także profesorem Uniwersytetu Wileńskiego. Zasłynął jako autor „Teorii jestestw organicznych”, a swoje poglądy związane z wychowaniem fizycznym zawarł w wydanym w 1805 r. traktacie

„O fizycznym wychowaniu dzieci”⁴². Jędrzej Śniadecki wyrażał początkowo krytykę domowej edukacji: „(...) to, co dziś pospolite nazywamy wychowaniem dobrym, gorszym być nie może”⁴³. Kształtują się w rezultacie „umysłowe mary, rozumujące cienie”⁴⁴. Jędrzej Śniadecki na podstawie najnowocześniejszych osiągnięć ówczesnej nauki, przestrzegał przed niebezpieczeństwem modnego w tamtym okresie jednostronnego wychowania jedynie intelektualnego. Zwracał uwagę, że „(...) cała tajemnica dobrego wychowania na tym zależy, ażeby i ciało i umysł doskonale wykształcić, ażeby przyzwoitą pomiędzy nimi równowagę utrzymać, ażeby uprawy żadnej władzy nie zaniedbać, ale żadnej nie pozwalać wygórować zbytecznie i bujać z krzywdą i uszczerbkiem drugich”⁴⁵.

Śniadecki głosił, że prawidłowy rozwój fizyczny warunkuje cały rozwój ontogenetyczny człowieka, a dobre zdrowie jest podstawą ogólnego kształcenia.

Uzasadniał rolę wychowania fizycznego w rozwoju osobniczym dzieci i młodzieży, a dzięki opisaniu poszczególnych faz rozwojowych od wieku niemowlęcego do okresu dojrzałości (czyli do 21 roku życia), stworzył swoisty program zawierający metody działania w zakresie psychofizycznego rozwoju, uwypuklając potrzebę hartowania młodych organizmów. Jego zdaniem, już okres od 2 do 7 roku życia dziecka sprzyja intensywnym zabiegom hartującym i usprawniającym fizycznie⁴⁶. Głosił również konieczność wnikliwej diagnozy pedagogicznej „Mistrz, który ma się zająć

41 M. Demel, Propedeutyka wychowania fizycznego. Sport i turystyka 1965, str. 23-24.

42 W. Osiński, Zarys teorii wychowania fizycznego. AWF Poznań 2007, seria: Podręczniki nr 47, str. 7.

43 J. Śniadecki, O fizycznym wychowaniu dzieci. AWF Kraków 2002, Nota Biograficzna str. 12.

44 J. Śniadecki, op. cit., str. 12.

45 J. Śniadecki, O fizycznym wychowaniu dzieci. AWF Kraków 2002, Nota Biograficzna, str. 16.

46 J. Śniadecki, O fizycznym wychowaniu dzieci. AWF Kraków 1990; Słownik biograficzny wychowania fizycznego i sportu. Wychowanie Fizyczne i Sport. 1967, t. XI/1.

23 wychowaniem (...) powinien naprzód poznać ten surowy materiał, tę pierwszą osnowę człowieka, z której ma powstać dzieło jego sztuki, tak jak rolnik powinien znać ziemię, którą ma uprawiać (...)”⁴⁷. Poglądy Śniadeckiego wywarły znaczący wpływ na dalsze kształtowanie teoretycznych i metodycznych koncepcji wychowania fizycznego w Polsce. Z kolei działalność lekarza poznańskiego pochodzenia, Ludwika Bierkowskiego, znacząco wpłynęła na rozwój teorii wychowania fizycznego w Krakowie. Był on bowiem profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego, który w czasie swoich licznych podróży i studiów za granicą (m.in. w Niemczech i Francji) zapoznał się z problematyką higieny, zdrowia publicznego oraz wychowania fizycznego i postanowił przenieść zagraniczne wzorce na grunt polski. Efektem tego był założony po powrocie do Krakowa w roku 1837 Instytut Gimnastyczny, a następnie kursy gimnastyczne dla kobiet, szkoła pływania i łyżwiarstwa⁴⁸. W swej rozprawie pt.: „Kilka słów o ważności, potrzebie i użytku gimnastyki” Bierkowski przekonywał władze szkolne o potrzebie wprowadzenia gimnastyki do szkół, czym wniósł niemały wkład w rozwój teorii tegoż przedmiotu⁴⁹. Podobne postulaty próbował rozpowszechnić Jakub Zieliński, właściciel szkoły gimnastycznej w Radomiu, który dostrzegał korzyści płynące z włączenia kultury fizycznej w kanon szkolnych przedmiotów obowiązkowych. W swej broszurze pt.: „Kilka słów o użytku i potrzebie gimnastyki”

z 1849 r. zwrócił uwagę, iż „wychowanie się dzieli na duchowe, które tyczy się wykształcenia władz umysłowych, i na cielesne odnoszące się do kształcenia sił ciała.

Te ostatnie, to jest ćwiczenie ciała, inaczej gimnastyka, jest najważniejszą częścią wychowania młodzieży, jest niejako podwaliną wszelkiego dalszego wychowania”⁵⁰. Również we Lwowie wychowanie fizyczne rozwijało się prężnie, dzięki założonemu 7 lutego 1867, pierwszemu na ziemiach polskich Towarzystwu „Sokół”, które szerzej opisane będzie w rozdziale o historii rozwoju wychowania fizycznego w Polsce.

Datę tę można uznać za narodziny zorganizowanego sportu polskiego⁵¹. Ruch sokoli rozwijał się bardzo dynamicznie i w okresie przed I wojną światową powstało już kilkadziesiąt okręgów zrzeszających kilkadziesiąt tysięcy członków. Powstał statut

„według którego, celem Towarzystwa miało być pielęgnowanie gimnastyki w ogóle,

47 J. Śniadecki, O fizycznym wychowaniu dzieci. AWF Kraków 2002 Nota Biograficzna str. 17.

48 Działalność Ludwika Bierkowskiego, adres internetowy:

http://www.nil.org.pl/xml/nil/gazeta/numery/n1999/n199902/n19990234

49 W. Osiński, Zarys teorii wychowania fizycznego. AWF Poznań 2007, seria: Podręczniki nr 47, str. 8.

50 J. Zieliński, Kilka słów o użytku i potrzebie gimnastyki, Warszawa 1849, str. 4.

51 W. Osiński, Zarys…, op. cit., str. 8.

24 a w szczególności higieniczno-racjonalnej i wychowawczej”⁵². Udało się wówczas także pozyskać wybitnych specjalistów od ćwiczeń gimnastycznych, wśród nich:

Walentego Piaseckiego, Franciszka Hochmana i Antoniego Durskiego. Równocześnie z powstaniem „Sokoła”, pojawiły się na rynku wydawniczym liczne pozycje książkowe, broszury, rozprawy, zawierające rozważania na temat roli gimnastyki w tej nowoczesnej organizacji ideowo-wychowawczej⁵³. Skutkiem wprowadzania ćwiczeń fizycznych do systemu szkolnictwa, było ukazanie się podręczników metodycznych z zakresu gimnastyki, autorstwa działaczy sokolich środowiska lwowskiego, m. in.

Antoniego Durskiego („Zarys nauki gimnastyki szkolnej i towarzyskiej”, 1884 r.), Edmunda Cenara („Ćwiczenia gimnastyczne laską drewnianą, żelazną i żerdzią”, 1889 roku, „O urządzaniu sal i boisk gimnastycznych”, 1890 r., „Gry gimnastyczne młodzieży szkolnej”, 1891 r.), Tadeusza Żulińskiego („Kilka słów o gimnastyce i o szkole gimnastycznej Sokoła”, 1878 r. oraz: „Ruch mięśniowy i wpływ jego na zdrowie człowieka”, 1883 r.)⁵⁴.

Spośród licznego grona teoretyków wywodzących się ze środowiska lwowskiego, na szczególne wyróżnienie zasługuje Walenty Piasecki – autor książek:

„Słownictwo gimnastyczne” (1867) i „O celach i zadaniach towarzystw gimnastycznych” (1885). Będąc absolwentem kursu gimnastycznego w Pradze, a także lekarzem, kierował zakładem gimnastycznym lwowskiego „Sokoła”. Problematykę wychowania starał się popularyzować na Uniwersytecie Jagiellońskim (1866 r.) i Lwowskim (1872 r.), gdzie próbował wprowadzić do programu studiów wykłady i ćwiczenia z zakresu gimnastyki⁵⁵.

Również Henryk Jordan − lekarz, a zarazem profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, przyczynił się znacząco do rozwoju wychowania fizycznego i „wyprowadził ćwiczącą młodzież z sal na świeże powietrze”⁵⁶. Działając na rzecz poprawienia warunków pozaszkolnego kształcenia i rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży, przekonał w 1889 r. władze miejskie Krakowa do organizacji, na specjalnie wydzielonym placu błoni krakowskich, zaprogramowanych sposobów zabaw i gier ruchowych (o czym również szerzej będę pisał w następnym rozdziale

52 R. Wroczyński, Powszechne dzieje wychowania fizycznego i sportu, Wydawnictwo BK Wrocław 2003, str. 194.

53 adres internetowy: http://www.awf.krakow.pl/pdf/studia/studium/pojecie_gimnastyki.pdf

54 Polskie Towarzystwo Gimnastyczne Sokół, adres internetowy:

http://www.sokolsanok.pl/historia_10.html

55 W. Osiński, Zarys…, op. cit., str. 8.

56 Polskie Towarzystwo Gimnastyczne Sokół, adres internetowy:

http://www.sokol.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=130&Itemid=152

25 poświęconym historii rozwoju wychowania fizycznego w Polsce). Jordan był przekonany, że inwestowanie w rozwój fizyczny młodego pokolenia, stanowi punkt wyjściowy dla ogólnego systemu wychowawczego. Jako lekarz, zwracał uwagę na walory aktywności fizycznej młodzieży, w której to aktywności fizycznej widział wartości zdrowotne i wychowawcze: „ja jestem lekarzem” − pisał – „i z tego punktu niejako zapatruję się na społeczeństwo jak na chorą roślinę, która, gdy zwiędnie, trzeba leczyć od korzenia, gdy ją utrzymamy w zdrowiu, to i rozwinięte ze niej społeczeństwo będzie zdrowe i silne”⁵⁷. Według Henryka Jordana, zabawy młodzieży uczą:

„a) wytrwałości i cierpliwości, niezbędnych do nabycia wprawy w grze, b) skupienia myśli, by stosowną do działania chwilę wypatrzyć, c) panowania nad sobą, wskazując (...), że poddawanie się pierwszemu popędowi niepowodzenie sprowadza, d) szybkiego orientowania się i szybkiej decyzji, e) rozwoju samodzielności w działaniu, budzą popęd do czynu”⁵⁸.

W zaborze rosyjskim, rozwój myśli w zakresie wychowania fizycznego nie przebiegał dynamicznie, z powodu wzmożonego ucisku zaborcy i braku polskiego ośrodka uniwersyteckiego. Mimo to, Wydziałowi Wychowania przy Warszawskim Towarzystwie Higienicznym udało się zrealizować prospołeczną, sportową inicjatywę, jaką stanowiło wydzielenie terenów pod place zabaw i gier, które od 1899 roku funkcjonowały jako Ogrody im. Raua. Pełniły one funkcję ośrodków pozaszkolnej aktywizacji dzieci i młodzieży poprzez kulturę fizyczną, analogicznie jak Park Jordana w Krakowie, a funkcje głównego instruktora sprawował w nich Władysław Ryszard Kozłowski, uznawany za propagatora gimnastyki szwedzkiej w Polsce.

Kozłowski, jako założyciel i redaktor czasopisma z zakresu wychowania fizycznego

„Ruch”, wydawanego w latach 1906-1914, zabierał również głos w najistotniejszych problemach dotyczących kultury fizycznej, m. in. w kwestiach związanych z podstawami naukowymi, metodami i organizacją wychowania fizycznego⁵⁹. W. R. Kozłowski był również wykładowcą w warszawskiej Szkole Gimnastyki Szwedzkiej i Masażu, założonej w 1906 r. przez Helenę Prawdzic-Kuczalską, w której kształcili się nauczyciele wychowania fizycznego. Helena Prawdzic-Kuczalska wzorując się na gimnastyce szwedzkiej i stosując ćwiczenia lecznicze według systemu Linga, prowadziła w swojej szkole 2-letnie kursy, nie ustępujące w niczym kursom

57 R. Wroczyński, Powszechne dzieje wychowania fizycznego i sportu, Wydawnictwo BK Wrocław 2003, str. 217.

58 Ibid., str. 219.

59 W. Osiński, op. cit., str. 10.

26 prowadzonym w zagranicznych ośrodkach. Uznawana jest za pionierkę wychowania fizycznego kobiet w Polsce: „Program szkoły obowiązywał następujące przedmioty:

teorię gimnastyki i masażu, anatomię, fizjologię, patologię, gimnastykę pedagogiczną i leczniczą oraz ze slojdem. Absolwenci szkoły otrzymywali specjalizację w dwóch kierunkach: gimnastyki wychowawczej i leczniczej”⁶⁰.

W zaborze pruskim, najsilniej uciskanym przez zaborcę, nie powstały prywatne zakłady gimnastyczne, czy też kursy kształcące nauczycieli, a ruch „Sokoła” dotarł tu dopiero w 1884 r. (Inowrocław). Niemniej, duży wkład w teorię wychowania fizycznego oraz w polską myśl pedagogiczną XIX wieku, wniósł Bronisław Trentowski. W swym dziele „Chowanna, czyli system pedagogiki narodowej”, nawiązał do problemów rozwoju fizycznego, higieny i hartowania, a także analizował wpływ ćwiczeń na sferę psychiczną człowieka, podkreślając jego indywidualność. Inny wybitny teoretyk tego niełatwego w dziejach Polski okresu – Ewaryst Estkowski − poglądy swe zawarł, między innymi, w dwóch artykułach zamieszczonych w „Szkole Polskiej”, zatytułowanych: „O fizycznym wychowaniu dzieci” (1851) i „O fizycznym wychowaniu młodzieży” (1853). Skrytykował w nich systemy wychowawcze, stosowane w szkole pruskiej i zwrócił uwagę na potrzebę harmonijnego rozwoju ucznia, oraz na to, aby gimnastyka szkolna nie była „sztuką”, ale przedmiotem służącym zdrowiu i wzmocnieniu ciała⁶¹.

Spory wkład w rozwój teorii wychowania fizycznego lat 70-tych XIX wieku wniosły publikacje poznańskich lekarzy: Stanisława Jerzykowskiego i Teodora Jarnatowskiego. Traktowały one o wychowaniu zdrowotnym i potrzebie ćwiczeń fizycznych (tzw. gimnastyce higienicznej).

W roku 1902 powstało czasopismo „Sokół”, na którego łamach rozprawy i prace zamieszczali działacze poznańskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”

(m. in. Gładysz, Dreyza, Kłoś, Czech, Maćkowiak, Lange, Szulc). Tematyka była szeroka i obejmowała zarówno zagadnienia dotyczące metodyki ćwiczeń cielesnych, jak i samej istoty wychowania fizycznego; autorzy skupiali się na podstawach ruchu i jego funkcji w rozwoju człowieka.

Na początku XX wieku wyraźnie ożywiła się metodyka i teoria wychowania fizycznego, co znalazło odzwierciedlenie we wzroście ilości publikacji i wydawnictw,

60 R. Wroczyński, Powszechne dzieje wychowania fizycznego i sportu, Wydawnictwo BK Wrocław 2003, str. 213.

61 W. Osiński, op. cit., str. 10.

27 a także konferencji poświęconych tej tematyce. Do najwybitniejszych prac tego okresu, należały: rozprawa Tadeusza Szulca, wydana nakładem „Sokoła” pt.: „O wychowaniu fizycznym ze stanowiska teoretycznego” (1913) oraz jego praca „Podstawy fizyczne społeczeństwa, a rząd państwowy” (1919), w których postulował „(...) ustanowienie przy wszystkich uniwersytetach katedr dla wychowania fizycznego, z których promieniowałyby na społeczeństwo wiedza i oświata...” (w dziedzinie kultury fizycznej)⁶². Nowatorskimi dziełami okazały się również „Zabawy i gry jako czynnik wychowawczy” Stanisława Karpowicza: „Program wychowania fizycznego w polskiej szkole. Zadania państwa polskiego w sprawie wychowania fizycznego” Stefana Karp-Rottermuda oraz wiele artykułów zamieszczanych w publikacjach lekarskich, pedagogicznych i specjalistycznych.

Na początku kwietnia 1923 roku, miał miejsce I Polski Kongres Sportowy pod protektoratem premiera Władysława Sikorskiego. W obradach wzięło udział ponad 200 reprezentantów instytucji i organizacji zainteresowanych rozwojem kultury fizycznej w Polsce (m. in. władz państwowych, samorządowych i miejskich, uczelni wyższych i sekcji wychowania fizycznego nauczycieli szkół średnich, wszystkich istniejących wówczas związków i klubów sportowych). Posiedzenie to było pierwszą tak dużą inicjatywą w historii polskiego sportu, obejmującą prowadzoną w szerokim gronie dyskusję nad kierunkami rozwoju wychowania fizycznego i sportu w Polsce.

Referaty wygłosili dwaj wybitni teoretycy tego okresu: ppłk. Władysław Osmolski i prof. Eugeniusz Piasecki⁶³. Obrady zwieńczone zostały przyjęciem następującej uchwały: „Kongres uważa za rzecz konieczną i pilną: stworzenie szerokiego planu wychowania fizycznego narodu i urzeczywistnienia tego planu przez władze państwowe i samorządowe, instytucje społeczne, organizacje sportowe i ogół obywateli”⁶⁴.

Z chwilą uzyskania przez Polskę niepodległości, czołową rolę w rozwoju teorii wychowania fizycznego począł odgrywać ośrodek poznański. Prym wśród uczelni polskich wiódł powstały w 1919 r. Uniwersytet Poznański, a w jego ramach pierwsza w Polsce, a trzecia w Europie Katedra Wychowania Fizycznego. Duże znaczenie miała również utworzona w Poznaniu Centralna Wojskowa Szkoła Gimnastyki i Sportów.

Placówki te były kierowane przez wybitnych znawców wychowania fizycznego:

62 W. Osiński, op. cit., str. 11.

63 M. Rotkiewicz, K. Hądzelek, Powstanie i działalność polskich związków sportowych (II) 1919-1925.

Sport Wyczynowy 2007, nr 10-12/514-516, str. 24.

64 J. Chełmecki, Kongresy sportowe jako forum parlamentarne organizacji kultury fizycznej w okresie II Rzeczpospolitej [w:] Z najnowszej historii kultury fizycznej w Polsce. T. IV pod redakcją B. Woltmanna, 2000, str. 14.

28 katedra − przez Eugeniusza Piaseckiego, a szkoła − przez Waleriana Sikorskiego, znawcę systemu gimnastyki niemieckiej i szwedzkiej. Obie wniosły trwały wkład do polskiej nauki o wychowaniu fizycznym⁶⁵. Tak pisał o tym K. Toporowicz: „Idea powoływania katedr wychowania fizycznego przy uniwersytetach, w celu kształcenia kadr nauczycielskich i lekarskich w tej dziedzinie, wysunięta była przez Eugeniusza Piaseckiego i Jordana już w 1900 r. w Krakowie. Próby utworzenia takiej katedry na Uniwersytecie Jagiellońskim, przy powoływaniu do życia w 1913 r. Studium Wychowania Fizycznego, nie znalazły niestety zrozumienia u czynników ministerialnych w Wiedniu. Natomiast wdrożeniu podobnego projektu Piaseckiego na Uniwersytecie Lwowskim w 1914 r. przeszkodził wybuch I wojny światowej”⁶⁶.

Eugeniusz Piasecki był nie tylko wybitnym lekarzem, doktorem wszech nauk lekarskich i pierwszym doktorem habilitowanym w Polsce z zakresu higieny szkolnej, pedagogiem i humanistą, ale również czynnym działaczem „Sokoła”⁶⁷. Był też gorącym zwolennikiem idei skautowej, uważając, iż: „jest to niezwykle szczęśliwie pomyślana synteza turystyki, gier ruchowych i ćwiczeń wojskowych, owiana przy tym najczystszym duchem miłości bliźniego, poczucia obywatelskiego i patriotyzmu.

Na umysły młodzieży wywiera ona urok niepokonany, jako ogniwo zaś wychowania fizycznego, daje idealnie hartujące życie obozowe, przyzwyczajenie do systematycznej dbałości o zdrowie dla dobra Ojczyzny, wreszcie obowiązkowe dla wszystkich ćwiczenia ratownicze”⁶⁸. Piasecki wpłynął na nadanie polskiemu ruchowi skautowemu nazwy harcerstwo. W 1919 r. w czasie tworzenia się Uniwersytetu Poznańskiego zaproponowano mu utworzenie, zorganizowanie i kierowanie Katedrą Wychowania Fizycznego, którego to zadania podjął się ze świetnym rezultatem. Dzięki talentowi dydaktycznemu, naukowemu i organizatorskiemu oraz umiejętności zjednywania współpracowników, doprowadził do przekształcenia Katedry w samodzielne Studium Wychowania Fizycznego Uniwersytetu Poznańskiego, które działało do 1950 r.

z przerwą na czas hitlerowskiej okupacji. Studium pozostawiło ogromny dorobek naukowy w dziedzinie kultury fizycznej. Do najważniejszych dzieł Eugeniusza Piaseckiego, jeszcze sprzed okresu funkcjonowania Studium, zaliczyć można: „Zasady wychowania fizycznego”, będące pierwszą polską syntezą o kulturze fizycznej, oraz

65 W. Osiński, op. cit., str. 11.

66 K. Toporowicz, Eugeniusz Piasecki. Życie i dzieło. Wydawnictwa PWN Warszawa-Kraków 1988, str. 220-221.

67 W. Osiński, op. cit., str. 11.

68 E. Piasecki, Postulaty wychowania fizycznego młodzieży polskiej za: K. Toporowicz, Eugeniusz Piasecki. Życie i dzieło. Wydawnictwo PWN Warszawa-Kraków 1988, str. 122.

29

„Zabawy i gry ruchowe”. Natomiast pozycjami utworzonymi podczas działalności w Studium, dużą popularnością i uznaniem cieszyły się „Dzieje wychowania fizycznego” i „Zarys teorii wychowania fizycznego”. Zwłaszcza ta druga „została entuzjastycznie przyjęta przez krytykę i określona jako wybitne osiągnięcie naukowe, ukazujące całokształt stanu wiedzy o wychowaniu fizycznym w owym okresie”⁶⁹. Przez pewien czas Eugeniusz Piasecki pełnił funkcję eksperta do spraw wychowania fizycznego przy Lidze Narodów, a także Przewodniczącego Międzynarodowych Kongresów Wychowania Fizycznego. Aby upamiętnić wkład Piaseckiego w rozwój polskiej kultury fizycznej, dnia 6 czerwca 1982 roku, nazwano jego imieniem Akademię Wychowania Fizycznego w Poznaniu.

Bliskim współpracownikiem Eugeniusza Piaseckiego, a zarazem wybitnym metodykiem wychowania fizycznego był Walerian Sikorski, który przyczynił się do powstania w 1920 r. wydawnictwa „Wychowanie Fizyczne” (dzisiejsza „Kultura Fizyczna”). „Zakres tematyczny pisma objął całokształt higieny wychowawczej i wiedzy o kształceniu cielesnym w domu, w szkole i koszarach, wiadomości z dziedzin pokrewnych i nauk pomocniczych jak fizjologia, antropologia, higiena ogólna i osobista, epidemiologia, eugenika, psychologia i pedagogika”⁷⁰. Sikorski doprowadził też do ustanowienia Polskiej Odznaki Sportowej w 1931 r.

Ważną rolę w kształtowaniu polskiej teorii wychowania fizycznego okresu międzywojennego, odegrał Władysław Osmolski, będący komendantem Centralnej Wojskowej Szkoły Gimnastyki i Sportów oraz dyrektorem Centralnego Instytutu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego. Dużą popularność przyniosła mu praca „Teoria sprawności ruchowej”.

Działalność wszystkich ośrodków akademickich, w których rozwijała się zarówno teoria, jak i praktyka wychowania fizycznego, została przerwana przez wojnę. Okupant doprowadził do likwidacji, bądź zniszczenia wyposażenia laboratoriów, uczelnianych księgozbiorów i urządzeń sportowych. Kształcenie odbywało się w warunkach konspiracji. Teoria wychowania fizycznego ożyła dopiero w 1945 roku, kiedy to uczelnie, pomimo ogromnych strat ludzkich i materialnych, reaktywowały swą działalność. Kolejnym, czwartym już ośrodkiem wychowania fizycznego, zostało Studium Wychowania Fizycznego Uniwersytetu we Wrocławiu, powołane w 1946

Działalność wszystkich ośrodków akademickich, w których rozwijała się zarówno teoria, jak i praktyka wychowania fizycznego, została przerwana przez wojnę. Okupant doprowadził do likwidacji, bądź zniszczenia wyposażenia laboratoriów, uczelnianych księgozbiorów i urządzeń sportowych. Kształcenie odbywało się w warunkach konspiracji. Teoria wychowania fizycznego ożyła dopiero w 1945 roku, kiedy to uczelnie, pomimo ogromnych strat ludzkich i materialnych, reaktywowały swą działalność. Kolejnym, czwartym już ośrodkiem wychowania fizycznego, zostało Studium Wychowania Fizycznego Uniwersytetu we Wrocławiu, powołane w 1946