II. MIMESIS, PRAWDA, FIKCJA
3.1. teoria języka (w)
Nr
pola Nazwa pola Opis
1 Jednostka Instytut Humanistyczny – Zakład Filologii Polskiej 2 Kierunek studiów – profil filologia polska, studia II stopnia – profil praktyczny, tryb
stacjonarny 3 Nazwa modułu kształcenia/
przedmiotu teoria języka
4 Kod modułu
kształcenia/przedmiotu
5 Kod Erasmusa 08.0
6 Punkty ECTS 4 (2+2)
7 Rodzaj modułu
8 Rok studiów I
9 Semestr 1, 2
10 Typ zajęć wykład
11 Liczba godzin 60 (30+30)
12 Koordynator dr hab. Urszula Wójcik
13 Prowadzący dr hab. Urszula Wójcik
14 Język wykładowy polski
15 Zakres nauk podstawowych 16 Zajęcia ogólnouczelniane/ na
innym kierunku
30
17 Wymagania wstępne ukończone studia na szczeblu licencjackim
18 Efekty kształcenia
WIEDZA
Student ma uporządkowaną podstawową wiedzę o
zakresie, miejscu i znaczeniu lingwistyki w obszarze nauk humanistycznych, zorientowaną na zastosowania
praktyczne w kulturze, działalności edukacyjnej i medialnej.
Student zna na poziomie rozszerzonym terminologię z zakresu językoznawstwa, zorientowaną na zastosowania praktyczne w kulturze, działalności edukacyjnej
i medialnej.
Ma uporządkowaną pogłębioną wiedzę ogólną, obejmującą teorie, metodologię, główne nurty i kierunki lingwistyczne, zorientowaną na zastosowania praktyczne w kulturze, działalności edukacyjnej i medialnej.
Ma uporządkowaną, pogłębioną wiedzę szczegółową z zakresu teorii języka, zorientowaną na zastosowania praktyczne w kulturze, działalności edukacyjnej i medialnej.
Ma uporządkowaną poszerzoną wiedzę o głównych kierunkach rozwoju, ośrodkach i szkołach w zakresie badań językowych, zorientowaną na zastosowania praktyczne w kulturze, działalności edukacyjnej i medialnej.
UMIEJĘTNOŚCI
Student potrafi wyszukiwać, analizować, oceniać,
selekcjonować i użytkować informacje z wykorzystaniem różnych źródeł oraz formułować na tej podstawie
krytyczne sądy.
Potrafi samodzielnie gromadzić materiał teoretyczny i praktyczny niezbędny do opracowania i rozwiązania złożonego problemu badawczego z zakresu
językoznawstwa.
Potrafi posługiwać się ujęciami teoretycznymi, regułami badawczymi i pojęciami właściwymi dla językoznawstwa w typowych sytuacjach zawodowych.
Umie samodzielnie zdobywać wiedzę i poszerzać umiejętności zawodowe w sposób zorientowany na zastosowania praktyczne w kulturze, działalności edukacyjnej i medialnej.
KOMPETENCJE
Rozumie potrzebę uczenia się przez całe życie.
Efektywnie organizuje własny proces uczenia się.
Ma świadomość znaczenia refleksji humanistycznej w
31
procesie kształtowania więzi społecznych.
19 Stosowane metody dydaktyczne
Wykład ilustrowany fragmentami najważniejszych pozycji z literatury przedmiotu, połączony z krótką konwersacją sprawdzającą z jednej strony zrozumienie omawianego tematu, z drugiej strony wyrobienie umiejętności jego eksplikacji własnymi przykładami; klasyczna metoda problemowa.
20 Metody sprawdzania i kryteria oceny efektów kształcenia
Systematyczny udział w wykładach i umiejętne
reagowanie na poruszane problemy teoretyczne; bieżące przygotowanie do zajęć.
21 Forma i warunki zaliczenia
Zaliczenie bez oceny po semestrze 1 i 2, egzamin ustny po semestrze 2. Warunkiem dopuszczenia do egzaminu jest obowiązkowa obecność studenta na wykładach.
Ocena całorocznej pracy studenta podczas ustnego egzaminu końcowego na podstawie uczestnictwa w zajęciach i oceny uzyskanej na egzaminie.
22 Treści kształcenia (skrócony opis)
Ukazanie rozwoju teorii języka (językoznawstwa ogólnego), które odegrały pierwszorzędną rolę w dziedzinie humanistyki.
Zapoznanie studentów z głównymi nurtami i szkołami w językoznawstwie, poczynając od starożytnego
językoznawstwa: hinduskiego, greckiego, rzymskiego, kończąc na współczesnych kierunkach i typowych dla nich koncepcjach metodologicznych.
Zdobycie przez studentów umiejętności zastosowania poznanej wiedzy teoretycznej do badań lingwistycznych, zwłaszcza analizy i interpretacji materiału oraz
dokonywania właściwych syntez i uogólnień.
23 Treści kształcenia (pełny opis)
1. Definicja języka. Języki świata (klasyfikacja genetyczna, geograficzna i typologiczna).
2. Starożytne językoznawstwo hinduskie (przedstawiciele:
Panini i Patańjali).
3. Starożytny spór o nazwę: physei i thesei, analogiści i animaliści, spór naturalistów i konwencjonalistów,
stanowisko Arystotelesa. Językoznawstwo w starożytnym Rzymie.
4. Szkoła Port Royal i zagadnienia uniwersaliów języka (semantyki uniwersalne – Leibniz i A. Wierzbicka).
5. Językoznawstwo XIX w. Metodologia hist.-porów.
Lipska szkoła młodogramatyczna; psychologizm (Humboltd, Wundt); szkoła kazańska (Jan Ignacy
32
Niecisław Baudoin de Courtenay i Mikołaj Kruszewski).
6. Strukturalizm europejski (F. de Saussure – langue, parole, synchronia, diachronia, relacje syntagmatyczne, paradygmatyczne; szkoła praska: Jacobson i jego
funkcjonalizm; szkoła londyńska; szkoła genewska; szkoła kopenhaska; Karl Ludwig Bühler – aksjomaty językowe, ujęcie pragmatyczno-komunikacyjne języka).
7. Strukturalizm amerykański (Bloomfield, Harris).
8. Generatywizm. Filozoficzne i lingwistyczne podstawy generatywizmu. Noam Chomsky i jego „kompetencja językowa”, idealny użytkownik, struktura głęboka (deep structure) i powierzchniowa (surface structure), wizja gramatyki uniwersalnej, składnia generatywna w wersji standard.
9. Strukturalizm w polskiej myśli językoznawczej (Kuryłowicz, Doroszewski, Milewski, Polański).
10. Semiotyka i semantyka: klasyfikacja znaków Ch. S.
Peirce'a, wymiary znaku E. Benveniste'a; trójkąt semiotyczny C. K. Ogdena i I. A. Richarda (1923).
11. Semantyka strukturalna (pole pojęciowe i leksykalne), struktura znaczenia wg A. J. Greimasa i B. Pottiera – semantyka składnikowa; analiza semantyczna A.
Wierzbickiej.
12. Językoznawstwo kognitywne: geneza i założenia;
konceptualizacja, konotacja, metafora, metonimia. Główne kierunki rozwojowe kognitywistycznej myśli
językoznawczej w świecie i w Polsce.
13. Pragmalingwistyka – badanie języka w użyciu, w komunikacji (akty mowy Austina, klasyfikacja Searle'a, Grice'a; koncepcja aktu mowy i genrów mowy (Bachtina i A. Wierzbickiej).
14. Pojęcie presupozycji i implikatur; komunikacja językowa a inferencje; pojęcie relewancji w pragmatyce (teoria D. Sperbera i D. Wilson).
15. Antropolingwistyka amerykańska (F. Boas, E. Sapir, B.
L. Whorf).
16. Lingwistyka kulturowa i JOS.
24 Literatura podstawowa i uzupełniająca
Literatura podstawowa:
Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, pod red. K.
Polańskiego, Wrocław 1993.
Encyklopedia języka polskiego, pod red. S. Urbańczyka, Wrocław 1991.
Słownik terminologii językoznawczej, red. Z. Gołąb, A.
Heinz, K. Polański, Warszawa 1968.
Bobrowski I., Zaproszenie do językoznawstwa, Kraków
33
1998 (cz. IV: Generatywne modele języka, s. 85-116).
Chomsky N., Zagadnienia teorii składni, Warszawa 1982 (rozdz. I: Wstępne założnia metodologiczne, s. 14-88).
Ferdynand de Saussure F., Kurs językoznawstwa ogólnego, Warszawa 1991 (rozdziały obowiązkowe: ze wstępu:
rozdz. III: „Przedmiot językoznawstwa” [s.35-45]; z części I: rozdz. I: „Istota znaku językowego” [s.89–93]; rozdz. II:
„Niezmienność i zmienność znaku” [s.95–98]; rozdz. III:
„Językoznawstwo statystyczne i językoznawstwo ewolucyjne” [&1.s.103–105]; z części II: rozdz. IV:
„Wartość językowa” [&2.s.138–141]; rozdz. V: „Związki syntagmatyczne i asocjacyjne” [s.147–152]).
Fisiak J., Wstęp do współczesnych teorii lingwistycznych, Warszawa 1975.
Grice P., Logika a konwersacja [w:] Język w świetle nauki, Warszawa, 1980, s. 91–114.
Grzegorczykowa R., Wprowadzenie do semantyki językoznawczej, Warszawa 1990 (szczególnie rozdz. IV:
Problemy modalności; rozdz. VI: Informacje niejawne przekazywane systemowo (problem presupozycji).
Heinz A, Dzieje językoznawstwa w zarysie, Warszawa 1978. (wybrane fragmenty)
Jacobson R, W poszukiwaniu istoty języka, Warszawa 1989, (szczególnie artykuł: Dwa aspekty języka i dwa typy zakłóceń afatycznych, t. I, s.150–175).
Językowy obraz świata, red. J. Bartmiński, Lublin 1999.
Milewski T., Językoznawstwo, Warszawa 1965.
Tabakowska E., Gramatyka i obrazowanie. Wprowadzenie do językoznawstwa kognitywnego, Seria "Nauka dla wszystkich" nr 474, PAN Kraków 1995.
Wierzbicka A., Genry mowy, [w:] Tekst i zdanie, red. T.
Dobrzyńska, E. Janus, Wrocław 1983.
Literatura uzupełniająca:
Aitchison J., Ziarna mowy, Warszawa 2002, rodz. 1, 5, 6.
Akty i gatunki mowy, pod red. Bartmiński i inni w serii, Lublin 2004.
Awdiejew A., Klasyfikacja funkcji pragmatycznych,
“Polonica” 1983, IX, s.53 - 87.
Bühler K., Teoria języka. O językowej funkcji przedstawiania, Kraków 2004, s. 82-146.
Evan T., Leksykon językoznawstwa kognitywnego, Kraków 2007.
Gawroński A., Dlaczego Platon wykluczył poetów z Państwa, Warszawa 1984 (szczególnie rozdział
poświęcony strukturalizmowi Ferdynada de Saussure’a i
34
relatywizmowi poznawczemu – Whorf–Sapir).
Guiraud P., Semantyka, seria „Omega”, Warszawa 1976.
Heinz A., Językoznawstwo ogólne, seria „Nauka dla wszystkich” nr 98, Kraków 1969.
Ivić M., Kierunki w lingwistyce, Wrocław 1975.
Język i społeczeństwo, red. M. Głowiński, Warszawa 1980.
Językoznawstwo strukturalne: wybór tekstów, pod red. H.
Kurkowskiej i A. Weinsberga, Warszawa 1979.
Lakoff G., Johnson M., Metafory w naszym życiu, Warszawa 1988.
Langacker R.W., Wstęp do gramatyki kognitywnej [w:]
Językoznawstwo kognitywne. Wybór tekstów pod red.
Wojciecha Kubińskiego, Romana Kalisza i Ewy Modrzejewskiej, Gdańsk 1998, s. 28-79.
Lyons J, Chomsky, Warszawa 1996.
Lyons J., Semantyka t. I i II, Warszawa 1984.
Majewicz A., Języki świata i ich klasyfikowanie, Warszawa 1989.
Malmberg B., Nowe drogi w językoznawstwie. Przegląd szkół i metod, Warszawa 1969.
Sapir E., Kultura, język, osobowość. Wybrane eseje, Warszawa 1978 (wybrany esej: „Język”, s. 33-68).
Searle J.R., Umysł, język, społeczeństwo. Filozofia i rzeczywistość, Warszawa 1999 (szczególnie rozdz. VI:
Mowa jako działanie s.215–253).
Tabakowska E., Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa, Kraków 2001.
Taylor J. R., Kategoryzacja w języku. Prototypy w teorii językoznawczej, Kraków 2001.
Whorf B.L., Język, myśl, rzeczywistość, PWN 1982 (rozdz.
Model „Uniwersum” Indian, s. 98-107).
Wierzbicka A., O języku dla wszystkich, Warszawa 1965.
Wierzbicka A., Znaczenie nazw kolorów i uniwersalia widzenia [w:] Język – umysł – kultura, wybór prac pod red.
Jerzego Bartmińskiego, Warszawa 1999, s. 405–450 (rzecz dotyczy problemu ludzkiej konceptualizacji widzenia).
25 Przyporządkowanie modułu kształcenia/ przedmiotu do obszaru/ obszarów kształcenia 26 Sposób określenia liczby
punktów ECTS
27 Liczba punktów ECTS – zajęcia wymagające bezpośredniego
35 udziału nauczyciela
akademickiego
28 Liczba punktów ECTS – zajęcia o charakterze praktycznym
Tabela nr 1. Przedmiotowe efekty kształcenia, z podziałem na wiedzę, umiejętności
i kompetencje wraz z odniesieniem do efektów kształcenia dla kierunku i obszaru (obszarów)
Lp. Opis przedmiotowych efektów kształcenia Odniesienie do efektów kształcenia
kierunkowych obszarowych Po zaliczeniu przedmiotu student w zakresie WIEDZY
EK1
ma uporządkowaną podstawową wiedzę o zakresie, miejscu i znaczeniu lingwistyki w obszarze nauk humanistycznych, zorientowaną na zastosowania praktyczne w kulturze, działalności edukacyjnej i medialnej;
FP2P_W01 H2P_W01
EK2
zna na poziomie rozszerzonym terminologię z zakresu
językoznawstwa, zorientowaną na zastosowania praktyczne w kulturze,
działalności edukacyjnej i medialnej; FP2P_W02 H2P_W02
H2P_W03
EK3
ma uporządkowaną pogłębioną wiedzę ogólną, obejmującą teorie, metodologię, główne nurty i kierunki lingwistyczne, zorientowaną na zastosowania praktyczne w kulturze, działalności edukacyjnej i medialnej;
FP2P_W03
H2P_W01 H2P_W03 H2P_W04
EK4
ma uporządkowaną, pogłębioną wiedzę szczegółową z zakresu teorii języka, zorientowaną na zastosowania praktyczne w kulturze, działalności edukacyjnej i medialnej;
FP2P_W06
H2P_W01 H2P_W02 H2P_W03 H2P_W04
EK5
ma uporządkowaną poszerzoną wiedzę o głównych kierunkach rozwoju, ośrodkach i szkołach w zakresie badań językowych, zorientowaną na zastosowania praktyczne w kulturze, działalności edukacyjnej i medialnej;
FP2P_W08
FP2P_W13
H2P_W02 H2P_W03
H2P_W05 H2P_W08 Po zaliczeniu przedmiotu student w zakresie UMIEJĘTNOŚCI
EK6
potrafi wyszukiwać, analizować, oceniać, selekcjonować i użytkować informacje z wykorzystaniem różnych źródeł oraz formułować na tej podstawie krytyczne sądy;
FP2P_U01 H2P_U01
EK7
potrafi samodzielnie gromadzić materiał teoretyczny i praktyczny niezbędny do opracowania i rozwiązania złożonego problemu badawczego z zakresu językoznawstwa;
FP2P_U02
H2P_U01 H2P_U02 H2P_U03 H2P_U05 H2P_U09 EK8
potrafi posługiwać się ujęciami teoretycznymi, regułami badawczymi i pojęciami właściwymi dla językoznawstwa w typowych sytuacjach zawodowych;
FP2P_U03 H2P_U04 H2P_U09 EK9
umie samodzielnie zdobywać wiedzę i poszerzać umiejętności zawodowe w sposób zorientowany na zastosowania praktyczne w kulturze, działalności edukacyjnej i medialnej;
FP2P_U04 H2P_U02 H2P_U05 Po zaliczeniu przedmiotu student w zakresie KOMPETENCJI SPOŁECZNYCH
36
EK10 rozumie potrzebę uczenia się przez całe życie; FP2P_K01 H2P_K01
H2P_K04 EK11 efektywnie organizuje własny proces uczenia się; FP2P_K08
H2P_K02 H2P_K03 H2P_K04 EK12 ma świadomość znaczenia refleksji humanistycznej w procesie
kształtowania więzi społecznych; FP2P_K12 H2P_K02
H2P_K05 Tabela nr 2. Kryteria oceny osiągniętych efektów kształcenia w załączniku TABELA NR 2
Tabela nr 3. Nakład pracy studenta – bilans punktów ECTS
Rodzaje aktywności Obciążenie studenta pracą
Udział w wykładzie/ćwiczeniach 1
Samodzielne studiowanie tematyki wykładu/ćwiczeń 2
Przygotowanie do egzaminu/zaliczenia 1
Suma 4
37 II. PRZEDMIOTY KIERUNKOWE