Innowacyjność firm, w tym szczególnie firm małych i średnich, zależy od kapitału wie-dzy, na którym opierają swoje działania (Łobacz, 2012; Głodek, 2018). Wiedza o róż-nym charakterze stanowi podstawę i (lub) źródło działań rozwojowych podmiotów gospodarczych (Łobacz, 2015; Łobacz, Głodek, Stawasz, Niedzielski, 2016; Distanont, Khongmalai, 2018). Dlatego efekty zewnętrzne wynikające z przepływu wiedzy stano-wią ważną podstawę rozwoju mikro-, małych i średnich firm.
W przeprowadzonym badaniu przeanalizowano grupy mikro-, małych i śred-nich przedsiębiorstw, w których wystąpiło prawdopodobieństwo przepływu wiedzy przez transfer kapitału ludzkiego w odniesieniu do tych, które nie miały takich do-świadczeń, i zestawiono je ze zmienną obrazującą fakt wprowadzenia na rynek no-wych produktów.
W tabeli 8 przedstawiono porównanie firm, których właściciele mają doświad-czenia związane z pracą w korporacjach ogółem lub ich nie mają oraz, osobno, w cen-trach usług w odniesieniu do ich działań nakierowanych na wprowadzenie na rynek nowych produktów. Uzyskane wyniki sugerują występowanie efektów wynikających z transferu wiedzy z firm korporacyjnych, w tym szczególnie tych o charakterze usłu-gowym.
Z danych wynika, że większy odsetek właścicieli zachodniopomorskich firm sek-tora MMŚP, którzy mają doświadczenie zatrudnienia w centrach usług, wprowadziło na rynek nowe produkty (50%) niż tych właścicieli, którzy mają doświadczenie pracy ogólnie w korporacjach (35,4%). Dla porównania warto zaznaczyć, że średnio co piąty właściciel przedsiębiorstwa z regionu Pomorza Zachodniego (22,6%) wprowadził na rynek nowe produkty. Pomimo iż wskazane zjawisko należy oceniać w kategoriach sła-bego związku statystycznego (R Pearsona = -0,104), liczba nowych produktów wpro-wadzanych na rynek jest większa, kiedy osoby miały doświadczenia związane z pracą w korporacji lub centrum usług (test Chi kwadrat = 11,097). Powyżej pięciu nowych produktów wdrożyło 8,7% firm, które współpracowały z korporacją, a jedynie 4,9% firm niemających takich doświadczeń.
Bardziej szczegółowego obrazu sytuacji dostarcza analiza charakteru pracy wyko-nywanej przez obecnych właścicieli przedsiębiorstw sektora MMŚP w firmach korpo-racyjnych. Dane pokazano w tabeli 9.
Wynika z nich, że wprowadzanie na rynek nowych produktów jest także deter-minowane zakresem obowiązków wykonywanych przez właściciela firmy z doświad-czeniem pracy w centrach usług. Obecni właściciele MMŚP deklarujący uczestniczenie w zarządzaniu firmą podczas pracy w centrach usług, w 100% realizowali działania
innowacyjne w swoich obecnych firmach. Odsetek małych i średnich firm zaangażo-wanych we wdrażanie na rynek nowych rozwiązań wśród tych kierozaangażo-wanych przez właścicieli z doświadczeniami w zakresie zarządzania działem lub zespołem w cen-trach usług jest również wysoki i wynosi 60%. Udział firm innowacyjnych wśród tych, których właściciele wykonywali w centrach usług pracę o charakterze operacyjnym, jest niższy (wynosi 48,9 %), ale i tak znacznie przewyższa ten odsetek w porównaniu z firmami, których właściciele wywodzą się z pozostałych korporacji (35%), a zdecy-dowanie przewyższa odsetek firm kierowanych przez osoby bez takich doświadczeń (w przybliżeniu 22%).
Tabela 8. Odsetek firm, które wprowadziły na rynek nowe produkty w zależności od doświadczenia zatrud-nienia właścicieli w korporacjach, w tym w centrach usług
Firmy, które wprowadziły na rynek nowe produkty
tak nie
Firmy, których właściciele mają doświadczenie związane z pracą w korporacji
tak 35,4 64,6 100%
nie 21,6 78,4 100%
Firmy, których właściciele mają doświadczenie związane z pracą w centrach usług
tak 50,0 50,0 100%
nie 22,4 77,6 100%
Ogółem 22,6 77,4 100%
Źródło: opracowanie własne
Tabela 9. Odsetek firm, które wprowadziły na rynek nowe produkty w zależności od charakteru wykonywa-nej pracy przez właścicieli w korporacjach, w tym w centrach usług
Firmy, które wprowadziły na rynek nowe produkty
tak nie
Firmy, których właściciele mają doświadczenie związane z pracą w korporacji o określonej charakterystyce
Praca operacyjna 35,0 65,0 100%
Zarządzanie
zespołem/działem 40,0 60,0 100%
Zarządzanie firmą 42,1 57,9 100%
Firmy, których właściciele mają doświadczenie związane z pracą w centrach usług o określonej charakterystyce
Praca operacyjna 48,9 51,7 100%
Zarządzanie
zespołem/działem 60,0 40,0 100%
Zarządzanie firmą 100,0 0,0 100%
Źródło: opracowanie własne
Dość jednoznaczny wydaje się także wniosek, że właściciele wywodzący się z centrów usług, bez względu na rodzaj wykonywanych obowiązków, częściej wpro-wadzają na rynek nowe produkty niż ci właściciele, którzy pracowali w korporacjach. Wśród nich najczęściej nowe produkty wprowadzały firmy, których właściciele pra-cowali w działach badawczo-rozwojowym i sprzedaży. Sugeruje to występowanie efektów wynikających z transferu wiedzy przez bezpośredni transfer kapitału ludz-kiego – wiedzy przydatnej do realizowania działań rozwojowych mikro-, małych i średnich firm.
81 Warto przyjrzeć się zatem oddziaływaniu, jakie wywierają pracownicy o doświad-czeniach korporacyjnych na rozwój firm. Dane obrazujące to zjawisko zestawiono w ta-beli 10.
Tabela 10. Odsetek firm, które prowadziły na rynek nowe produkty w zależności od doświadczenia zatrud-nienia pracowników w korporacjach, w tym w centrach usług
Firmy, które wprowadziły na rynek nowe produkty
tak nie
Firmy, których pracownicy mają doświadczenie związane z pracą w korporacji o określonej charakterystyce
tak 37,5 62,5 100%
nie 21,2 78,8 100%
tak nie
Firmy, których pracownicy mają doświadczenie związane z pracą w centrach usług o określonej charakterystyce
tak 100,0 0,0 100%
nie – – 100%
22,9 77,1 100%
Ogółem 23,0 77,0 100%
Źródło: opracowanie własne
Wyniki przeprowadzonej analizy wskazują tutaj zaskakujące rezultaty, choć ich in-terpretacja z uwagi na rozmiar próby powinna być traktowana z pewną ostrożnością. Pokazują one, że zachodniopomorskie firmy sektora MMŚP, które zatrudniły pracowni-ków wywodzących się z centrów usług, znacznie częściej wprowadziły na rynek nowe usługi (100% takich firm) niż podmioty, które zatrudniły pracowników z doświadcze-niem pracy w korporacji (37,5%). Dla porównania, jedynie co piąta firma z regionu (23,0%) wprowadziła na rynek nowe produkty. Sugeruje to, że podmioty gospodarcze zatrudniające pracowników z doświadczeniem w pracy w centrach usług znacznie czę-ściej wprowadzają na rynek nowe produkty niż pozostałe przedsiębiorstwa (Chi kwa-drat = 11,148). Jakkolwiek współwystępowanie omówione powyżej należy uznać za bardzo słaby związek statystyczny (R Pearsona = -0,001) – konieczny do potwierdzenia w dalszych badaniach – wydaje się, że przedstawione ustalenia mogą mieć odzwiercie-dlenie w rzeczywistości.
Podsumowanie
Przeprowadzona analiza pozwala wnioskować, że rozwój nowoczesnych usług bizne-sowych ma pozytywny wpływ na akumulację wiedzy w regionie i pozwala czerpać z tej wiedzy lokalnie funkcjonującym podmiotom, w tym z sektora MMŚP. Okazuje się bo-wiem, że mniejsze lokalne podmioty, korzystające z wiedzy ukrytej pozyskanej w ra-mach transferu (poprzez transfer ludzi) z międzynarodowych centrów usług, osiągają statystycznie lepsze wyniki w zakresie innowacyjności oraz generalnie rozwoju mie-rzonego w wartościach finansowych niż te, które z takiej wiedzy nie korzystają.
Wyjaśnienia takiego stanu rzeczy można dopatrywać się w naturalnych przewa-gach, jakie te firmy czerpią z wcześniej zakumulowanych doświadczeń. Również inne wyniki badań wskazują na występowanie zależności rozwojowych wynikających z po-przednich doświadczeń przedsiębiorczych (np. Łobacz, Głodek, 2018). Ponadto istotne
wydaje się być w tym kontekście znaczenie znajomości rynków i ich niezaspokojonych potrzeb, często również połączone z bezpośrednią znajomością klientów międzynaro-dowych. Przewagi te są dodatkowo powiązane z profesjonalnym podejściem do zarzą-dzania, w ujęciu przedsiębiorczym, stosowanym jednak z elastycznością wynikającą z uwolnienia od biurokratycznych procedur typowych dla korporacji.
Głębsza analiza pozwala ponadto wnioskować, że innowacyjność i rozwój MMŚP korzystających z wiedzy transferowanej bezpośrednio z firm o charakterze korporacyj-nym, w tym szczególnie z centrów usług, rzadko ma podłoże technologiczne i niezwy-kle rzadko opiera się na nowej wiedzy, która powstaje wewnątrz lub wokół dużej orga-nizacji. Oznacza to, że prawdopodobnie MMŚP, które rozwijają się w oparciu o wiedzę pochodzącą z dużych organizacji usługowych, nie wykorzystują ścieżki rozwoju opisa-nej w odniesieniu do przedsiębiorstw o wysokiej intensywności wiedzy (knowledge-in-tensive enterprices), opierającej się na połączeniu okazji rynkowych, technologicznych i instytucjonalnych (Głodek, 2018; Łobacz, 2018; Radosevic, Yoruk, 2019). W odróż-nieniu, wydaje się, że firmy te kształtują swoją konkurencyjność w oparciu o bogatą wiedzę rynkową, skutkującą trafną diagnozą potrzeb klienta oraz łatwym dostępem do pierwszych dużych klientów, a także sieci powiązań z potencjalnymi partnerami rynko-wymi i tym samym łatwiejszy dostęp do wysokojakościowych i efektywnych kosztowo zasobów.
Wyniki badania sugerują ciekawy obraz rzeczywistości. Z perspektywy badacza trudne do wyjaśnienia jest silne zdeterminowanie znaczenia transferu wiedzy z dużym firm o charakterze usługowym w stosunku do ogółu przedsiębiorstw o charakterze kor-poracyjnym zlokalizowanych na tym samym terenie. Jedną z przypuszczalnych odpo-wiedzi może być większa podatność niektórych sektorów, rodzajów działalności, które wykazują większą podatność na występowanie transferu kapitału ludzkiego pomiędzy dużymi a małymi podmiotami oraz z definicji większą dynamikę wzrostu. Zagadnienie to warto byłoby pogłębić w dalszych studiach nad opisanym problemem.
Literatura Referencces
ABSL (2016). Raport Sektor nowoczesnych usług biznesowych w Polsce 2016 przygotowany przez Związek Liderów Sektora Usług Biznesowych.
Acs, Z.J., Braunerhjelm, P., Audretsch, D.B., Carlsson, B. (2009). The knowledge spillover theory of entrepreneurship. Small Business Economy, 32, 15–30.
Arrow, K. (1962). The economic implications of learning by doing. The Review of Economic Studies,
29(3), 155–173.
Barney, J.B. (1992). Firm resources and sustained competitive advantage. Journal of Management,
17(1), 101–116.
Distanont, A., Khongmalai, O. (2018). The role of innovation in creating a competitive advantage.
Kasetsart Journal of Social Sciences, doi: 10.1016/j.kjss.2018.07.009.
Dzikowska, M., Gorynia, M. (2012). Teoretyczne aspekty konkurencyjności przedsiębiorstwa – w kierunku koncepcji eklektycznej. Gospodarka Narodowa, 4, 1–30.
Głodek, P. (2018). Akademicki spin off. Wiedza, zasoby i ścieżki rozwoju. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Kunasz, M. (2006). Zasoby przedsiębiorstwa w teorii ekonomii. Gospodarka Narodowa, 10, 33–48. Łobacz, K. (2012). Koncepcja oceny procesu komercjalizacji przedsięwzięć gospodarczych w
aka-demickich inkubatorach przedsiębiorczości. Szczecin: rozprawa doktorska, maszynopis
83
Łobacz, K. (2015). Źródła wiedzy warunkującej innowacyjne działania przedsiębiorcze –kon-sekwencje dla sterowania kierunkami rozwoju systemów gospodarczych. Nierówności
Społeczne a Wzrost Gospodarczy, 41, 412–431.
Łobacz, K. (2018). Innovating and growing service-based entrepreneurial business–development model based on european and asian case studies. European Journal of Service Management,
28, 231–244.
Łobacz, K., Głodek, P. (2018). Rozwój kapitału ludzkiego poprzez działania przedsiębiorcze: zna-czenie przedsiębiorczości akademickiej. Horyzonty Wychowania, 17(44), 167–177.
Łobacz, K., Głodek, P., Stawasz, E., Niedzielski, P. (2016). Utilisation of business advice in small innovative firms – the role of trust and tacit knowledge. Entrepreneurial Business and
Economics Review, 4(2), 117–138.
Navaretti, G.B., Venables, A.J. (2004). Multinational Firms in the World Economy. Princeton University Press.
Niedzielski, P., Łobacz, K. (red.) (2017). Centra usług w układach regionalnych. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
Radosevic, S., Yoruk, E. (2019). Entrepreneurial orientation of knowledge – based enterprises in Central and East Europe. W: F. Malerba, Y. Caloghirou, M. McKelvey, S. Radosevic (red.).
Dynamics of Knowledge-Intensive Entrepreneurship: Business strategy and public policy,
Routledge – preprint.
Romer, P. (1986). Increasing returns and long-run growth. Journal of Political Economy, 94(5), 1002–1037.
Rugraff, E., Hansen, M.W. (2011). Multinational corporations and local firms in emerging econo-mies. An Introduction. W: E. Rugraff, M.W. Hansen (red.). Multinational Corporations and
Local Firms in Emerging Economies. Amsterdam University Press.
Sass, M. (2011). The impact of foreign direct investment in business services on the local econo-my. The case of Hungary. W: E. Rugraff, M.W. Hansen (red.) Multinational Corporations and
Local Firms in Emerging Economies. Amsterdam University Press.
Schumpeter, J.A. (1939). Business cycles: a theoretical, historical, and statistical analysis of the
ca-pitalist process. New York and London: McGraw-Hill.
Stankiewicz, M.J. (2002). Konkurencyjność przedsiębiorstwa. Budowanie konkurencyjności
przed-siębiorstwa w warunkach globalizacji. Toruń: Dom Organizatora.
Katarzyna Łobacz, doktor, Uniwersytet Szczeciński, Wydział Zarządzania i Ekonomiki Usług, Katedra
Inno-wacji i Technologii Informacyjnych. Pracownik naukowy, autor książek i artykułów z obszaru innowacyjno-ści, transferu i komercjalizacji wiedzy, przedsiębiorczości akademickiej, rozwoju kompetencji; doświadczona w realizacji projektów badawczych, w tym w zespołach międzynarodowych; silnie ukierunkowana na prak-tyczne zastosowanie wiedzy w postaci analiz wdrożeniowych, rozwoju ośrodków wsparcia innowacyjnej przedsiębiorczości, kierowania rozwojem karier studenckich itp.
Katarzyna Łobacz, PhD, University of Szczecin, Faculty of Management and Economics of Services,
Depart-ment of Innovation and Information Technologies. University professor, author of publications, especially in the field of innovation, knowledge transfer and commercialisation, academic entrepreneurship, compe-tence-based development; manager of numerous research projects; strongly oriented on practical applica-tions of knowledge through expertise works, development of centres supporting innovation and entrepre-neurship, development of students carrier pathways, etc.
ORCID: 0000-0001-5038-1022
Adres/address: Uniwersytet Szczeciński
Wydział Zarządzania i Ekonomiki Usług Katedra Innowacji i Technologii Informacyjnych ul. Cukrowa 8, 71-004 Szczecin, Polska e-mail: katarzyna.lobacz@wzieu.pl
Piotr Niedzielski, profesor, Uniwersytet Szczeciński, Wydział Zarządzania i Ekonomiki Usług. Pracownik
naukowy, doświadczony badacz, szczególnie w obszarze innowacji usługowych, oceny projektów inwesty-cyjnych, innowacji w sektorze TSL; doświadczony konsultant firm i specjalista w obszarze komercjalizacji
wiedzy z silnym naciskiem na rozwój regionalny; doświadczony w zarządzaniu małymi i dużymi organizacja-mi, w tym firmami oraz uczelniami wyższymi.
Piotr Niedzielski, PhD/professor, University of Szczecin, Faculty of Management and Economics of Services.
University professor, experienced in research, especially in the field of service innovation, investment pro-ject appraisal, innovation in the TSL sector; experienced in consultancy and commercialisation of knowledge with strong focus on regional development; experienced in small and big organisation management (CEO in numerous companies, Head of Schools).
ORCID: 0000-0001-5024-4722
Adres/address: Uniwersytet Szczeciński
Wydział Zarządzania i Ekonomiki Usług ul. Cukrowa 8, 71-004 Szczecin, Polska e-mail: piotr.niedzielski@wzieu.pl
Studies of the Industrial Geography Commission of the Polish Geographical Society
ISSN 2080-1653 DOI 10.24917/20801653.333.6