II. Aktualna diagnoza obszaru objętego oddziaływaniem Programu
2.1. Treść diagnozy
Informacje zamieszczone w Internetowym Obserwatorze Statystyk Społecznych dają podstawy sądzić, że Gmina Łużna, w 2020 roku nie należała do gmin odznaczających się wysoką skalą oddziaływania zjawiska przemocy (rysunek 1). Wskaźnik dla Gminy Łużna wynosił - 2,6%, dla porównania - najwyższa wartość wskaźnika wynosiła blisko - 5%, a w jednej z gmin wskaźnik ten lokował się na poziomie 0.
Rys.1. Odsetek klientów pomocy społecznej korzystających ze wsparcia z powodu przemocy (na podstawie danych o rzeczywistej liczbie osób w rodzinach objętych pomocą społeczną) - rok 2020
Źródło: www.obserwator.rops.krakow.pl
Analizując dostępne dane (www.obserwator.rops.krakow.pl), wartość analizowanego wskaźnika dla Gminy Łużna, w latach poprzedzających rok 2020, przedstawiała się następująco:
➢ w 2019 roku - 1,56% (przy czym najwyższa wartość wśród porównywanych gminy sięgała poziomu - 8% a najniższa, niespełna - 1%),
➢ w 2018 roku - 2,03% (przy czym najwyższa wartość wśród porównywanych gminy sięgała poziomu - 6% a najniższa, niespełna - 1%),
5
➢ w 2017 roku - 0,51% (przy czym najwyższa wartość wśród porównywanych gminy przekraczała nieznacznie poziom - 5%, najniższa z wartości - to wartość przepisana Gminie Łużna).
Stwierdzić zatem można, że odsetek korzystających z pomocy GOPS, z tytułu doznawania przemocy, w latach 2017-20, wahał się od 0,5% do 2,6%. Wskazać trzeba zatem na wzrost wartości analizowanego wskaźnika. W 2020 roku wskaźnik ten (2,6%) był najbardziej zbliżony do wartości dominującej (4,95%).
W latach 2017-19, odległość ta była znacznie większa. Pozwala to na przypuszczenia, iż na terenie Gminy - albo wzrosła liczba zdarzeń, albo wzrosła wykrywalność istniejących. Rozstrzygnięcie tego rodzaju kwestii warto podnieść do rangi jednego z celów niniejszego Programu.
Pogłębiając analizy, sięgnięto po dane zastane z GOPS (tablica 1).
Tab. 1. Przyczyny udzielanego wsparcia przez GOPS w Łużnej, w latach 2017-2021 (III kw.)
Przyczyna wsparcia
Okres czasu, dane w os.
2017r 2018r 2019r 2020r 2021r (III kw.)
ubóstwo 148 140 123 129 106
sieroctwo 0 0 0 0 0
bezdomność 1 1 1 3 3
bezrobocie 66 50 44 45 35
niepełnosprawność 76 73 83 83 81
długotrwała lub ciężka choroba 78 88 114 127 108
przemoc w rodzinie 1 w
tym 1 K
1 w tym 1
K
1 w tym 1
K
2 w tym 2 K
3 w tym 3 K
potrzeba ochrony ofiar handlu ludźmi 0 0 0 0 0
potrzeba ochrony macierzyństwa lub wielodzietności 46 44 47 55 59
bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub
wielodzietnych 22 17 23 31 23
trudności w integracji cudzoziemców, którzy uzyskali w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy, ochronę uzupełniającą lub zezwolenie na pobyt czasowy udzielone w związku z okolicznością, o której mowa w art. 159 ust. 1 pkt 1 lit. c lub d ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach
0 0 0 0 0
trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego 0 1 1 1 1
6
alkoholizm lub narkomania 9 9 w tym
narkom – 1
12 w tym narkom
- 1
8 0
zdarzenia losowe i sytuacja kryzysowa 1 1 2 3 3
klęska żywiołowa lub ekologiczna 0 0 6 0 0
Źródło: opracowanie własne GOPS Łużna.
Opierając się na danych zestawionych w tablicy 1, zwrócić uwagę trzeba, że problem przemocy w rodzinie nie stanowi istotnej części struktury problemów dotykających sferę społeczną Gminy, lub nie jest zdiagnozowany. Opierając się na danych statystycznych zaklasyfikować ten problem można do problemów o śladowym znaczeniu w analizowanej strukturze, obok: bezdomności, trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego, klęski żywiołowej lub ekologicznej. Dla kontrastu wtrącić można, że do dominujących problemów nalezą - problemy dotyczące materialnego bytu rodziny i jednostki oraz stanu zdrowia.
Poza analizą ww. źródeł, przeprowadzono badania terenowe z użyciem wywiadu. Wywiad przeprowadzono wśród instytucji zlokalizowanych na terenie Gminy. Dane pozyskane za pomocą wywiadu uzupełniono danymi zastanymi GOPS. Wśród pozyskanych danych znalazły się takie, które dotyczą:
➢ ogólnej liczby osób i rodzin doznających przemocy (tablica 2),
➢ liczby sprawców przemocy (tablica 3),
➢ rodzajów rozpoznanej przemocy (tablica 4),
➢ przemocy stosowanej pod wpływem używek (tablica 5),
➢ działań prewencyjnych i zaradczych prowadzonych przeciw zjawisku przemocy na terenie Gminy (tablica 6).
Tab.2. Liczba os. doznających przemocy – ogółem (l. przypadków zaobserwowanych)
Podmiot dostarczający
informacji Wyszczególnienie 2017r 2018r 2019r 2020r 2021r
(III kw.) Opieka
Zdrowotna
osoby 0 0 0 0 0
rodziny 0 0 0 0 0
Szkoły osoby 0 0 0 0 0
rodziny 0 0 0 0 0
Gminna Komisja Rozwiązywania
Problemów Alkoholowych
osoby 0 0 0 0 0
rodziny 0 0 0 0 0
7
Policja osoby 20 10 7 8 7
rodziny 14 9 7 8 7
GOPS osoby 4 4 4 0 1
rodziny 4 4 4 0 1
NGO (stowarzyszenia
, fundacje)
osoby 0 0 0 0 0
rodziny 0 0 0 0 0
Inny podmiot : Gminny Zespół Interdyscyplinar
ny
osoby 0 0 3 0 0
rodziny 0 0 1 0 0
Inny podmiot Gorlicki Ośrodek Interwencji Kryzysowej
osoby 0 0 0 0 4
rodziny 0 0 0 0 1
Źródło: badania terenowe GOPS.
Jak pokazują dane w tablicy 2, Policja odnotowała od 7 do 20 osób doznających przemocy oraz od 7 do 14 rodzin, w których obecna jest przemoc. Pozytywną informacją jest, że w okresie analizowanych lat, w istotnej mierze uległa obniżeniu zarówno ilość osób, jak i rodzin dotkniętych zjawiskiem, Pozytywnych przesłanek dostarcza także analiza danych wskazanych przez GOPS. W okresie czasu 2017-21, liczba osób dotkniętych przemocą obniżyła się czterokrotnie. W roku 2017 - były to - 4 osoby. W roku 2021 - była to - 1 osoba. Według danych dostarczonych przez Gminny Zespół Interdyscyplinarny, zjawisko przemocy rozpoznane zostało w 2019 roku, dotykało - 3 osoby, 1 rodzinę.
Podobnych danych dostarczył Gorlicki Ośrodek Interwencji Kryzysowej. Zdaniem tej organizacji w 2021 roku, przemoc stwierdzona została w przypadku - 4 osób, 1 rodziny.
W tablicy kolejnej zamieszczono pozyskane dane dotyczące sprawców przemocy.
Tab. 3. Liczba sprawców przemocy
Podmiot dostarczający
informacji Wyszczególnienie 2017r 2018r 2019r 2020r 2021r
(III kw.) Opieka
Zdrowotna osoby 0 0 0 0 0
rodziny 0 0 0 0 0
Szkoły osoby 0 0 0 0 0
rodziny 0 0 0 0 0
Gminna Komisja Rozwiązywania
Problemów Alkoholowych
osoby 0 0 0 0 0
rodziny 0 0 0 0 0
Policja osoby 14 9 7 8 6
rodziny 14 9 7 8 6
GOPS osoby 3 4 4 0 1
8
Źródło: badania terenowe GOPS.
Analizowane dane pochodzą od: 1) Policji, 2) GOPS, 3) Gminnego Zespołu Interdyscyplinarnego, 4) Gorlickiego Ośrodka Interwencji Kryzysowej. Według pierwszej z wymienionych instytucji - liczba sprawców przemocy wacha się od 6 do14, podobnie jak liczba rodzin, w których zidentyfikowano zjawisko przemocy. Liczba stwierdzonych przypadków - w analizowanym okresie czasu - obniżyła się o ponad połowę. Według GOPS - liczba sprawców przemocy wacha się od 1 do 4, podobnie, jak liczba rodzin, w których występuje przemoc. Również w odniesieniu do danych pozyskanych od tych dwóch podmiotów, zauważalna jest tendencja spadkowa w występowaniu zjawiska. W latach 2017-21, liczba zarejestrowanych przypadków zmalała czterokrotnie.
Dane dotyczące rodzajów przemocy przedstawiono w tablicy 4.
Tab. 4. Rodzaje rozpoznanej przemocy
Podmiot Wyszczególnienie 2017r 2018r 2019r 2020r 2021r
(III kw.)
9
Źródło: badania terenowe GOPS.
Z dostępnych danych wynika, że z pośród badanych rodzajów przemocy, na terenie Gminy najczęściej występowała przemoc (kolejno pod względem ilości stwierdzeń występowania):
➢ fizyczna - w analizowanym okrasie czasu: 1) Policja - rozpoznała od 5 do 13 przypadków, 2) GOPS - od 1 do 4 przypadków, 3) Zespól interdyscyplinarny - 1 przypadek, 4) Gorlicki Ośrodek Interwencji Kryzysowej - 1 przypadek. Dane otrzymane od dwóch kolejno wymienionych podmiotów sugerują obniżenie się skali analizowanego zjawiska. Odnosząc się do danych Zespołu interdyscyplinarnego, stwierdzić można, że obecnie zjawisko przemocy nie występuje.
Natomiast według danych Gorlickiego Ośrodka Interwencji Kryzysowej, przemoc fizyczną zidentyfikowano w 2021 roku, w - 1 gospodarstwie domowym.
➢ psychiczna - w analizowanym okrasie czasu: 1) Policja - rozpoznała od 3 do 8 przypadków, 2) GOPS - 2 przypadki, 3) Zespól interdyscyplinarny - 1 przypadek, 4) Gorlicki Ośrodek Interwencji Kryzysowej - 1 przypadek. Według danych uzyskanych od Policji, najwięcej zdarzeń - 8, odnotowano w 2020 roku, najmniej w roku 2017, tj. - 3 zdarzenia. Jak wspomniano, GOPS odnotował 2 zdarzenia, obydwa miały miejsce w latach 2018-19. Zdarzenia odnotowane przez pozostałe dwie instytucje miały miejsce w 2019 roku oraz w 2021 roku.
W kolejnej tablicy zamieszczone zostały dane dotyczące stosowania przemocy pod wpływem używek.
Tab. 5. Przemoc pod wpływem używek
Podmiot Wyszczególnienie 2017r 2018r 2019r 2020r 2021r
(III kw.)
10
Źródło: badania terenowe GOPS.
Analizując dane ujęte w tablicy 5, stwierdza się, że stymulantem stosowania przemocy był alkohol. Policja odnotowała od 5 do 13 przypadków, przy czym w skali lat 2017-20, dostrzegalne jest blisko trzykrotne obniżenie się ilości zdarzeń. GOPS odnotował od 1 do 3 przypadków. Na przestrzeni analizowanych lat spadek ilości tych zdarzeń był trzykrotny.
Tab. 6. Zidentyfikowane działania prewencyjne i zaradcze prowadzone przeciw zjawisku przemocy na terenie Gminy
Podmiot Działania prewencyjne
Szkoły
Program profilaktyczno- wychowawczy ,,Spójrz inaczej'' który realizowany był w Zespole Szkolno- Przedszkolnym w Woli Łużańskiej dla 15 uczniów kl. II w wymiarze 23 godzin dydaktycznych.
Zespół Szkół w Łużnej również zorganizował zajęcia w klasach od I -III Łącznie dla 81 uczniów.
Zadanie to finansowane zostało ze Środków Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych i Narkomanii w Łużnej, liczba ulotek w 2017r materiały profilaktyczno-edukacyjne kampanii "Zachowaj Trzeźwy Umysł", ,,Na skrzydłach przyjaźni", plakaty - 11 sztuk, ulotki konkursowe -150 szt, scenariusze do karty pracy -2 szt, karty pracy- 900sztuk, materiały dla rodziców 75 sztuk, -zakładki – 15sztuk.
2019r
Program profilaktyczno- wychowawczy ,, Spójrz inaczej '' który realizowany był w Zespole Szkolno-Przedszkolnym w Łużnej, liczba godzin - 2 godz. tygodniowo , zajęcia
profilaktyczno-wychowawcze tygodniowa liczba godzin 1-2 razy w tygodniu, zajęcia profilaktyczne ,,Spójrz inaczej". Zrealizowano 20 godz. Program profilaktyczny ,, Spójrz inaczej’’ tygodniowa liczba godzin 2. Zadanie to finansowane zostało ze Środków Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Łużnej.
Materiały profilaktyczno-edukacyjne kampanii Zachowaj Trzeźwy Umysł, "Na skrzydłach przyjaźni'':
-plakaty -11 sztuk
-ulotki konkursowe -150 szt -scenariusze do karty pracy -2 szt -karty pracy- 900sztuk
- materiały dla rodziców 75 sztuk - zakładki – 15sztuk
2020r
Program profilaktyczno- wychowawczy ,, Spójrz inaczej '' który realizowany był w Zespole Szkolno- Przedszkolnym w Woli Łużańskiej
liczba zrealizowanych godzin 23 godz. w kl. III,
zajęcia profilaktyczno-wychowawcze ,, Magiczne Kryształy ‘’, realizowany przez Zespół Szkolno-Przedszkolny w Łużnej , liczba zrealizowanych godzin 10
w kl. IV. Zajęcia profilaktyczne
,,Spójrz inaczej ‘’, realizowany przez Zespół Szkolno-Przedszkolny w Łużnej ,
liczba zrealizowanych godzin 120 , w kl. I a, I b, I a, I b, III a, III b,. Zajęcia profilaktyczne ,, Magiczne kryształy ‘’, realizowany przez szkoła Podstawowa w Biesnej , liczba zrealizowanych godzin 10, w kl. II. Zajęcia profilaktyczne
,, Spójrz inaczej ‘’, realizowany przez szkoła Podstawowa w Bieśniku , liczba zrealizowanych godzin 20 w kl. I i II ,
Zadanie to finansowane zostało ze Środków Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów
11
Alkoholowych w Łużnej
Plakat: Nie Bądź obojętny- Reaguj ( młodzież ) 10 szt.
Plakat : Hejt i mowa nienawiści ( Młodzież) -10 szt.
ulotka – Hejt i mowa nienawiści ( pedagodzy) 30 sztuk ulotka – Hejt i mowa nienawiści ( młodzież ) 30 sztuk
GOPS
2017r.
Realizacja projektu ,,Świadoma rodzina wychodzi na plus '' w ramach zadania zorganizowane zostały na terenie Gminy Łużna trzy spotkania z rodzicami mające na celu uświadomienie rodzicom różnego rodzaju uzależnień jak również cyber przemocy.
Dodatkowym wsparciem dla dzieci w okresie wolnym od zajęć szkolnych były zajęcia sportowe , taneczne, karaoke, zajęcia fotograficzne . W zajęciach brało udział 50 dzieci z terenu Gminy Łużna
2018r.
Zajęcia sportowe w okresie wakacji promujące spędzanie wolnego czasu poprzez zajęcia sportowe
Projekt realizowany przez GOPS Łużna Zostało projektem objętych 69 dzieci. Projekt miał na celu budowanie pomocy psychologicznej prawnej i socjalnej w celu wzmocnienia aktywności i samodzielności życiowej osób i rodzin dotkniętych skutkami patologi społecznych w tym przemocą w rodzinie oraz propagowanie aktywnego spędzania czasu wolnego przez dzieci i młodzież w rodzinach zagrożonych rożnego rodzaju dysfunkcjami.
2019
Realizacja projektu ,, ,,Świadoma rodzina wychodzi na plus '' w ramach zadania
zorganizowane została na terenie Gminy Łużna prowadzona szkoła dla rodziców mające na celu uświadomienie rodzicom różnego rodzaju uzależnień , problemów
wychowawczych itp.
Źródło: badania terenowe GOPS.
Tablica 6 pokazuje działania wykonywane przez szkoły oraz GOPS. Szkoły, wdrażały programy profilaktyczno-wychowawcze i kampanie zawierające elementy piętnowania i przeciwdziałania zjawisku przemocy. W działaniach tych zwracano uwagę m.in. na: hejt i mowę nienawiści, zachowywanie trzeźwego umysłu, brak obojętności wobec osób, których dotyczy problem. W ramach realizowanych działań: wydawano materiały profilaktyczno-edukacyjne, rozmieszczano plakaty, ulotki, przekazywano rodzicom materiały zawierające odpowiednie ładunki informacyjne. Działania te finansowane były z Środków Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych i Narkomanii w Łużnej. Prócz lokalnych szkół, działania prowadzone były przez GOPS. Wymienić tu należy realizowanie projektów, w ramach których: 1) prowadzono spotkania z rodzicami z rodzicami, mające na celu uświadomienie rodzicom różnego rodzaju uzależnień jak również cyber przemocy, 2) organizowano też zajęcia sportowe, taneczne, karaoke, zajęcia fotograficzne - promujące spędzanie wolnego czasu w sposób konstruktywny, wolny od zachowań, 3) zapewniano pomoc psychologiczną, prawną i socjalną, w celu wzmocnienia aktywności i samodzielności życiowej osób i rodzin dotkniętych skutkami patologii społecznych, w tym przemocą w rodzinie, 4) prowadzono szkołę dla rodziców, w ramach której uświadamiano rodzicom różnego rodzaju uzależnienia , problemy wychowawcze, itp.
Mając dotychczas zamieszczone dane na uwadze, przeprowadzono analizę SWOT – w kontekście zjawiska przemocy w rodzinie na terenie Gminy Łużna. Analiza ta bada Gminę pod czterema względami: silnych i słabych stron, szans oraz zagrożeń. Uwzględnia dotychczas przeprowadzone
12
analizy, lecz wykracza swym zakresem poza, poszerzając je. Została przeprowadzona przez pracowników GOPS w Łużnej metodą heurystyczną, opartą na „burzy mózgów”.
Tab. 7. Analiza SWOT – w kontekście zjawiska przemocy w rodzinie na terenie Gminy Łużna
SILNE STRONY (+)
+ dostępność pomocy psychologicznej, + dostępność pomocy prawnej,
+ programy profilaktyczne realizowane w szkołach,
+ telefon informacyjny działający dla mieszkańców Gminy Łużna,
+ Współpraca z Gorlickim Ośrodkiem Interwencji Kryzysowej w celu pomocy osobom doznającym przemocy ale również sprawcom przemocy,
+ funkcjonowanie Gminnego Zespołu Interdyscyplinarnego ds. przemocy w rodzinie,
+ dobra współpraca służb zaangażowanych w pomoc rodzinie,
+ znajomość środowiska i występujących problemów przez pracowników socjalnych, asystentów rodziny,
+ organizowanie systematycznych szkoleń dla kadry podmiotów stanowiących wsparcie Gminnego Zespołu Interdyscyplinarnego Łużna,
SŁABE STRONY (-)
- niewystarczająco zdiagnozowane zjawisko przemocy na terenie Gminy,
- przemoc fizyczna i psychiczna, stosowana pod wpływem alkoholu,
- stereotypowe podejście do ofiary przemocy ze względu na płeć,
- brak możliwości „nakazania sprawcy udziału w programie korekcyjno-edukacyjnym dla osób stosujących przemoc w rodzinie/ brak zainteresowania programami edukacyjnymi dla osób stosujących przemoc w rodzinie, - niepełna diagnoza potrzeb w zakresie problemu przemocy w rodzinie,
- wypalenie zawodowe m.in. nadmiarem obowiązków zawodowych, przeżywaniem silnych emocji w kontakcie z problemem przemocy, nieświadomością własnych kompetencji zawodowych ,
- wysoki poziom stresu, który oddziałuje na zaangażowanie i współpracę instytucjonalną,
- brak miejsc noclegowych dla osób, które są zobowiązane do opuszczenia lokalu oraz posiadają zakaz zbliżania się, - brak dostatecznych środków finansowych na realizacje zadań związanych z przemocą,
SZANSE (+)
+ pomoc osobom w uzyskaniu wsparcia psychologicznego oraz prawnego,
+ szkolenia podnoszące wiedzę i kwalifikacje osób pomagającym rodzinie zagrożonej przemocą,
+ uregulowania prawne,
+ zmiany prawne w takich ustawach jak: ustawa o przeciwdziałaniu przemocy; wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałanie alkoholizmowi,
+ kampanie i programy edukacyjne wpływające na wzrost świadomości społeczeństwa w zakresie problemu przemocy w rodzinie,
+ kampanie informacyjne dot. zwiększenia wiedzy na temat możliwości uzyskania pomocy i placówek oferujących pomoc,
+ zmiana aktów prawnych poprzez np. wydanie nakazu opuszczenia mieszkania/ zakazu zbliżania się,
ZAGROŻENIA (-)
- poczucie bezradności i bierności rodzin w rozwiązywaniu problemów,
- przedłużające się zjawisko izolacji spowodowane występująca pandemią COVID-19,
- niedostateczne wykorzystanie przez organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości już istniejących przepisów prawnych (np. zakaz zbliżania się do ofiary, nakaz opuszczenia, zobowiązanie do udziału w programach korekcyjno – edukacyjnych),
- popadanie w bezdomność osób wobec których zastosowano zakaz zbliżania się i nakaz opuszczenia lokalu,
- poczucie bezkarności u osób stosujących przemoc, - wydłużony tryb postępowania prokuratorskiego w obszarze spraw związanych ze znęcaniem się nad rodziną,
- negatywne w ocenie ofiar umarzanie spraw i bezkarność sprawców.
Źródło: opracowanie własne GOPS.
Zamieszone powyżej informacje pozwalają na wnioski umożliwiające nakreślenie ogólnego profilu sprawcy i ofiary (rysunek 2).
13
Rys.2. Profil sprawcy i ofiary zjawiska przemocy na terenie Gminy
Źródło: opracowanie własne GOPS na podstawie www.google.com.
Profil sprawcy i ofiary skojarzyć można ze stereotypem mężczyzny, jako głównego sprawcy przemocy. Pomimo tego, że stereotypy są konstrukcją myślową często niezgodną z rzeczywistością - zdiagnozowany profil potwierdza istnienie zilustrowanego zjawiska.