w grudniu 2016 roku przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego rozporządzenie wprowadzające nowe zasady ustalania dotacji podstawowej może w sposób drastyczny zmienić sytuację wielu polskich uczelni. Ich władze w celu określenia skutków finansowych nowego algorytmu przeprowadzają różnorodne symulacje, z których płyną niekiedy niepokojące wnioski.
P
rzypomnijmy, że poprzedni algorytm obowiązy-wał przez ostatnie kilkanaście lat, w ciągu których dokonywano niewielkich – w porównaniu z obecną proponowaną zmianą – modyfikacji, np. zmniejszając stałą przeniesienia z 70% do 65%.Ministerstwo planowaną reformę, bo tak to chyba należy określić, argumentuje przede wszystkim dbało-ścią o podniesienie jakości kształcenia, która miałaby wzrosnąć głównie dzięki dostosowaniu liczby studen-tów do liczby nauczycieli i uwzględnieniu kategorii naukowej wydziałów.
Warto zatem zapoznać się z zasadami ustalania do-tacji podstawowej dla uczelni według nowego, propo-nowanego przez MNiSW algorytmu.
SKŁADNIKI NOWEGO ALGORYTMU DOTACYJNEGO
Proponowany algorytm dotacyjny zakłada, że dota-cja podstawowa będzie składała się z następujących
składników: 0,5 stała przeniesienia + 0,2 składnik stu-dencko-doktorancki + 0,225 składnik kadrowy + 0,025 składnik badawczy + 0,05 składnik wymiany. Charak-terystykę wymiennych składników w porównaniu do obowiązującego w 2016 roku algorytmu zawiera tabela 1.
Jak można wnioskować z przytoczonych powy-żej danych, w proponowanym algorytmie ustalania dotacji podstawowej, która jest przeznaczona na dzia-łalność dydaktyczną uczelni publicznej, kluczowe znaczenie, oprócz tzw. stałej przeniesienia, ma liczba studentów i pracowników, korygowane odpowiednio przez wskaźnik jakości kadry dydaktycznej i wskaźnik kategorii jednostki naukowej.
SKORYGOWANY WSKAźNIK STUDENCKO-DOKTORANCKI
W wypadku wskaźnika jakości kadry dydaktycz-nej (di) wprowadzono referencyjną liczbę studentów
Tabela 1. Charakterystyka składników algorytmu dotacyjnego dla dotacji podstawowej w Polsce
Składniki dotacyjne dla ustalenia dotacji za 2016 rok Składniki dotacyjne dla ustalenia dotacji od 2017 roku Stała przeniesienia - % dotacji otrzymanej w poprzednim roku
65% 50%1
Składnik studencko-doktorancki Wysokość składnika zależy od liczby studentów i wskaźników kosztochłonności
stu-diów ustalanych w przepisach. Składnik ten wpływa w 12,25% na kwotę dotacji.
Ustalany podobnie jak dotychczas. Dodatkowo wprowadza się wskaźnik jakości kadry dydaktycznej. Oznacza to, że liczbę studentów i doktorantów przeliczeniowych mnoży się przez wskaźnik jakości dydaktycznej. Optymalna wartość niniejszego wskaźnika wynosi 13. Składnik ten wpływa w 20% na kwotę dotacji.
Składnik kadrowy Wysokość składnika zależy od średniorocznego zatrudnienia pracowników
naukowo--dydaktycznych, naukowych i dydaktycznych oraz wag przypisanych do stopni i tytu-łów naukowych. Składnik ten wpływa w 12,25% na poziom dotacji.
Ustalany podobnie jak dotychczas. Dodatkowo wprowadza się wskaźnik potencjału naukowego, którego wartość zależy od kategorii naukowej jednostek (wagi wskaźnika potencjału naukowego wynoszą: kategoria A+ - 1,5, kategoria A – 1,0, kategoria B – 0,7, kategoria C – 0,4). Składnik ten wpływa w 22,5% na kwotę dotacji.
Składnik proporcjonalnego rozwoju kształcenia Wyraża dostępność kadry naukowo- dydaktycznej w porównaniu do liczby studentów
i doktorantów. Składnik ten wpływa w 3,35% na kwotę dotacji.
Nie występuje
Składnik badawczy Oznacza liczbę projektów w i-tej uczelni akademickiej realizowanych samodzielnie lub
w ramach konsorcjum (krajowych, międzynarodowych, HORYZONT 2020), na które i-ta uczelnia akademicka otrzymała finansowanie lub dofinansowanie w roku poprzedzają-cym rok przyznania dotacji podstawowej, w ramach zadań, o których mowa w art. 5 pkt 1, 3, 7 ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki. W zależności od rodzaju projektu są stosowane różne wagi przeliczeniowe. Składnik ten kształtuje dotację w wysokości 3,35%.
Zmiany dotyczą wag stosowanych do przeliczenia projektów. Przykładowo nie wystę-puje zróżnicowanie wag w projektach, w których uczelnia jest liderem lub członkiem konsorcjum. Zwiększono wagę dla projektów HORYZONT 2020. Składnik ten wpływa w 5% na kwotę dotacji.
Składnik uprawnień Liczba uprawnień do nadawania stopnia naukowego doktora habilitowanego lub
stop-nia doktora habilitowanego sztuki w i-tej uczelni publicznej i liczba uprawnień do nada-wania stopnia naukowego doktora lub stopnia doktora sztuki w i-tej uczelni publicznej.
Składnik ten kształtuje dotację w wysokości 1,75%.
Nie występuje
Składnik wymiany Liczba studentów i uczestników studiów doktoranckich z zagranicznej uczelni lub
z danej uczelni wyjeżdżających za granicę, którzy w poprzednim roku akademickim odbywali w ramach wymiany międzynarodowej kształcenie w i-tej uczelni akademic-kiej trwające co najmniej trzy miesiące, wynikająca z danych przekazanych przez i-tą uczelnię akademicką. Składnik ten kształtuje dotację w wysokości 1,75%.
Dodatkowo uwzględnia się liczbę studentów i uczestników studiów doktoranckich nie-będących obywatelami polskimi, którzy w poprzednim roku akademickim odbywali w i--tej uczelni akademickiej pełny cykl kształcenia. Składnik ten kształtuje dotację w 2,5%.
Źródło: opracowanie na podstawie rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z 27 marca 2015 r. w sprawie sposobu podziału dotacji z budżetu państwa dla uczelni publicznych i niepublicznych (Dz.U. 2015, poz. 463) oraz rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z 7 grudnia 2016 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie sposobu podziału dotacji z bu-dżetu państwa dla uczelni publicznych i niepublicznych (Dz.U. 2016, poz. 2016).
i doktorantów przypadającą na jednego nauczyciela akademickiego, którą ustalono na poziomie 13. W związku z tym, każde odchylenie ponad 13 studentów, przypa-dających na jednego nauczyciela akade-mickiego, oznacza spadek dotacji.
Należy pamiętać, że dotacja podsta-wowa przyznawana jest dla uczelni, a nie dla poszczególnych wydziałów. Mimo że na naszych wydziałach występuje zróż-nicowany poziom liczby studentów i dok-torantów przypadających na jednego nauczyciela, to w skali uczelni omawiany wskaźnik za rok 2016 będzie wynosił
oko-ło 14, co oznacza, że wskaźnik di, kształtuje się na poziomie 0,916. Wynikająca z niego dotacja nie będzie wynosiła 100%, lecz 91,6%. Niniejszy wskaźnik były korzyst-ny dla naszej uczelni, gdyby w algorytmie był uwzględniany stan studentów na 31 grudnia. Byłby wtedy czas na identyfika-cję tych studentów, którzy zostali przyjęci, a nie podjęli studiów.
Polemizowałbym z pojęciem „jakość kształcenia”, którą MNiSW zamyka w je-dynym wyznaczniku, jakim jest liczba studentów przypadająca na nauczycie-la. Dziwi fakt, że określając jakość kadry
dydaktycznej, nie uwzględniono takich składowych jak: ocena Polskiej Komisji Akredytacyjnej, ocena kadry dydaktycz-nej przez studentów lub pracodawców, wskaźnik absolwentów znajdujących pracę.
SKORYGOWANY SKŁADNIK KADROWY
Kolejnym istotnym składnikiem dotacyj-nym jest składnik kadrowy korygowany o wskaźnik jakości kadry dydaktycznej.
Składnik kadrowy ustala się jako sumę iloczynów liczby pracowników i wagi
zależnej od stopni i tytułów naukowych.
Następnie ustalony iloczyn koryguje się o wskaźnik kategorii naukowej jednostki (kategoria A+ – 1,5, kategoria A – 1, katego-ria B – 0,7, kategokatego-ria C i jednostki bez kate-gorii – 0,4).
Można więc stwierdzić, że również kategoria naukowa ma duży wpływ na po-ziom dotacji podstawowej. Niestety skład-nik kadrowy ustalony dla Uniwersytetu Szczecińskiego według nowych zasad jest bardzo niekorzystny. Tylko Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania posiada ka-tegorię naukową A, pozostałe jednostki zlokalizowane w Szczecinie zostały zakwa-lifikowane do kategorii B. W związku z tym wskaźnik jakości kadry dydaktycznej dla US wynosi 0,73, natomiast przykładowo dla Uniwersytetu Jagiellońskiego kształ-tuje się na poziomie 1,2, dla Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu wynosi 0,971, a Uniwersytet Zielonogórski uzy-skał niniejszy wskaźnik na poziomie 0,75.
Oznacza to, że będziemy tracili na tym wskaźniku, gdyż liczba pracowników przeliczeniowych będzie mnożona przez wskaźnik 0,73, co powoduje mniejszy udział naszej uczelni w dotacji, która jest dzielona między uczelnie.
SKŁADNIK BADAWCZY I WYMIANY
Następnym składnikiem dotacyjnym jest składnik badawczy, obliczany jako liczba projektów naukowych. Jest to również sła-bość Uniwersytetu Szczecińskiego. Podob-nie słabością naszej uczelni jest wymiana międzynarodowa. Przykładowo Uniwer-sytet Warszawski realizuje ponad 20 razy więcej projektów, a Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu – czterokrotnie wię-cej projektów niż nasza uczelnia. W wy-mianie międzynarodowej za rok 2015
je-steśmy sklasyfikowaniu na 15. miejscu na 19 uniwersytetów klasycznych.
Podsumowując ogólną charakterysty-kę proponowanych składników dotacyj-nych, można stwierdzić, że MNiSW pro-muje uczelnie, które:
a) osiągnęły wzorcową relację liczby studentów do pracowników,
b) posiadają wysoką ocenę kategorii na-ukowej,
c) realizują liczne projekty naukowe, d) mają wysoki stopień
umiędzynaro-dowienia.
Kiedy przyjrzymy się naszej uczelni, w której do tej pory nie stawiano w tak zdecydowany sposób podobnych wyma-gań, okazuje się, że grozi nam bardzo sła-ba ocena kategorii naukowej, mamy zbyt mało projektów badawczych i niski stopień wymiany międzynarodowej.
REKOMENDACJE
Jako prorektor od pięciu lat nadzorujący sprawy finansowe naszej uczelni i śledzą-cy zmiany zachodzące w omawianym ob-szarze, algorytm dotacyjny proponowany przez MNiSW oceniam pozytywnie, mimo że jest bardzo niekorzystny dla Uniwersy-tetu Szczecińskiego.
Przyjęta przez obecny rząd zmiana polega głównie na wprowadzeniu nie-zbyt doskonałego sposobu motywowania uczelni do podwyższenia jakości naucza-nia poprzez rezygnację z preferowanej wcześniej masowości studiów i powrót do prowadzenia lub zintensyfikowania ba-dań naukowych.
Uważam, że jest to dobra decyzja. Po-winna ona wywołać stanowczą reakcję na naszej uczelni, prowadzącą do zadania fundamentalnych pytań o status i ocenę pracowników naukowo-dydaktycznych niepublikujących wyników swych badań,
nazywanych w ocenie parametrycznej jednostek naukowych pracownikami „n – zero”, oraz tych, którzy nie prowadzą żad-nych projektów. Jak wypadają oni na tle tych, którzy doskonale prowadzą działal-ność dydaktyczną i naukową, angażują się w prace organizacyjne?
Warto też zastanowić się nad tym, dla-czego na naszym przygranicznym uniwer-sytecie tylko niektóre wydziały przygoto-wują ofertę kształcenia w językach obcych i nie prowadzą wymiany studenckiej, np.
z uczelniami basenu Morza Bałtyckiego?
Nie tylko na naszej uczelni część kadry zdaje się być pogrążona w marazmie i – co gorsza – samozadowoleniu.
Gwałtowna zmiana polityki rządu i zaostrzenie wymagań w konkretnych ob-szarach funkcjonowania uczelni powinny wywołać reakcję, szczególnie że dotyczą podstawowego źródła finansowania dzia-łalności uczelni, od którego jest uzależnio-na kontynuacja działalności.
W swoim przemówieniu inaugurują-cym rok akademicki 2016/17 prof. Edward Włodarczyk postulował realizację celów określonych w „Strategii Rozwoju US”. Re-alizacja celów strategicznych – a mianowi-cie podniesienie jakości badań naukowych, podniesienie jakości i poziomu kształcenia, wspieranie rozwoju kapitału intelektu-alnego uczelni, współpraca z otoczeniem gospodarczym, społecznym i kulturalnym, podniesienie sprawności i poprawa organi-zacji uczelni oraz zachowanie stabilności fi-nansowej – doskonale wpisuje się w każdą politykę MNiSW. u
1 W 2017 roku stała przeniesienia wynosi 57%.