5. Tabor kolejowy
5.5. TSI Hałas – wymagania wobec taboru
W 2018 r. na poziomie Komisji Europejskiej finalizowane były prace nad projektem zmiany TSI „Hałas”.
Prace w tym obszarze były prowadzone od 2016 r. przez EUAR, a ich celem było ograniczenie hałasu generowanego przez wagony towarowe poprzez objęcie obowiązkiem stosowania tej specyfikacji do istniejących już pojazdów. Było to możliwe w świetle art. 4 ust. 3 lit. h Dyrektywy 2016/797/UE, który to przepis określa, że Techniczne Specyfikacje Interoperacyjności wskazują przepisy, które mają zastosowanie do funkcjonujących podsystemów i pojazdów.
W 2018 r. trwały prace także nad projektem rozporządzenia17 w zakresie stosowania Technicznych Specyfikacji Interoperacyjności podsystemu „Tabor kolejowy – hałas” w odniesieniu do istniejących
17 Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2019/774 z dnia 16 maja 2019 r. zmieniające rozporządzenie (UE) nr 1304/2014 w zakresie stosowania technicznych specyfikacji interoperacyjności podsystemu „Tabor kolejowy – hałas” w odniesieniu
wagonów towarowych. Założeniem projektowanego rozporządzenia było ograniczenie hałasu przejazdu generowanego przez pociąg na obszarach najgęściej zaludnionych i z najintensywniejszym ruchem pociągów. W ten sposób powstała koncepcja tzw. cichych sekcji, czyli odcinków linii kolejowych, po których poruszać mogą się wyłącznie wagony towarowe spełniające wymagania TSI w zakresie hałasu przejazdu.
Projektowane w 2018 r. rozporządzenie zakłada, że ciche sekcje wyznaczane będą na odcinkach linii o minimalnej długości 20 km, na których w porze nocnej (między 22 a 6 rano) przejeżdża powyżej 12 pociągów towarowych. Wykaz cichych tras ma zostać ustalony przez każde państwo odrębnie, do końca 2019 r., a informacje w tym zakresie będą opublikowane na stronie EUAR. Następnie wykaz ten będzie aktualizowany przynajmniej raz na pięć lat.
Rys. 101. Linie kolejowe na których w porze nocnej przejeżdża powyżej 12 pociągów (dane PKP PLK)
W Polsce można założyć, że ciche trasy zostaną wyznaczone na głównych ciągach towarowych, m.in. na Magistrali Węglowej, na ciągu Wrocław – Katowice czy na szeregu linii kolejowych w obrębie Śląska oraz na połączeniach transgranicznych z Czechami. Trasowanie pociągów z pominięciem linii wyznaczonych jako ciche będzie zatem niezwykle trudne, a w wielu przypadkach wręcz niemożliwe.
Przewoźnicy będą zatem musieli dostosować swoje wagony towarowe do nowych warunków.
Z technicznego punktu widzenia, dostosowanie istniejących wagonów towarowych sprowadza się do wymiany wstawek hamulcowych z żeliwnych na kompozytowe. Podczas hamowania wstawki kompozytowe polerują powierzchnię toczną kół, zmniejszając jej „szorstkość”, co przekłada się na zmniejszenie hałasu powstającego podczas jazdy wagonu. W przypadku niektórych rodzajów wagonów towarowych zastosowanie tego rozwiązania wymaga jednak wymiany kół lub przebudowy układu hamulcowego, co radykalnie podnosi koszt całej operacji – nawet siedmiokrotnie na jeden wagon.
W skali całego rynku, koszty związane z dostosowaniem floty wszystkich wagonów towarowych w Polsce mogłyby sięgnąć nawet 2 mld PLN.
W wyniku starań przedstawicieli Polski na forum unijnym udało się jednak wprowadzić w projektowanym rozporządzeniu 2019/774 szczególny przypadek, umożliwiający złagodzenie skutków ekonomicznych dla polskich przewoźników. Szczególny przypadek umożliwia dalszą eksploatację do końca 2036 r. na terenie Polski (w tym również na odcinkach linii wyznaczonych jako ciche sekcje) niektórych rodzajów wagonów:
• z kołami obręczowanymi;
• ze wstawkami hamulcowymi położonymi tylko po jednej stronie koła (tzw. konfiguracja 1Bg lub 1Bgu);
• przeznaczonych do ruchu z prędkością 100 km/h, wyposażonych w hamulec „ss”
(tzw. hamulec typu S2 wg TSI i kart UIC);
• przeznaczonych do ruchu z maksymalną prędkością 120 km/h.
Termin wdrożenia ograniczeń w ruchu po cichych sekcjach dla wagonów niespełniających wymagań nowej TSI „Hałas” ustalony został na dzień 8 grudnia 2024 r. (wejście w życie rozkładu jazdy 2024/2025).
Począwszy od tego dnia tylko wagony towarowe zgodne z TSI „Hałas” (najczęściej wyposażone w kompozytowe wstawki hamulcowe) lub objęte szczególnym przypadkiem będą mogły być eksploatowane na liniach wyznaczonych jako ciche sekcje. Warto przypomnieć, że wagony objęte szczególnym przypadkiem mogą być eksploatowane wyłącznie na terenie kraju, w którym obowiązuje.
Mimo przyjęcia przepisów regulujących ograniczenie hałasu kolejowego przewozu towarów na poziomie europejskim, Niemcy i Szwajcaria planują ograniczyć ruch wagonów niewyposażonych w kompozytowe wstawki hamulcowe już od końca 2020 r. Ma to nastąpić poprzez wprowadzenie szczególnych ograniczeń eksploatacyjnych na mocy regulacji krajowych przyjętych w 2017 r. Obecnie na forum unijnym prowadzony jest dialog pomiędzy tymi krajami i przedstawicielami Komisji Europejskiej w celu ustalenia dokładnego wpływu tych regulacji na rynek i ich konsekwencji prawnych na przepisy przyjętych po wejściu w życie rozporządzenia 2019/774. W dyskusji tej uczestniczą również przedstawiciele Polski.
W powyższych okolicznościach niezwykle istotne jest jak najszybsze przygotowanie się branży kolejowej do nadchodzących zmian. Dalsze odkładanie w czasie koniecznych modernizacji i zakupu nowych pojazdów jest drogą prowadzącą do marginalizacji znaczenia transportu kolejowego. Uwadze dysponentów taboru i przewoźników należy w tym kontekście polecić pojawiające się oferty dofinansowania niezbędnych modyfikacji w ramach środków unijnych – takich jak Instrument „Łącząc Europę” (CEF). Do 24 kwietnia 2019 r. określony został termin na składanie wniosków w ramach priorytetu „Rail Freight Noise”, w którym możliwe jest pozyskanie środków m.in. na „przezbrojenie”
wagonów towarowych w kompozytowe klocki hamulcowe. Na cel ten do podziału skierowano 35 mln EUR. Należy mieć nadzieję, że z puli środków na 2019 r. polscy przewoźnicy kolejowi i zarządcy infrastruktury skorzystają w większym stopniu niż w niedawno rozstrzygniętych konkursach za 2018 r., kiedy inwestycje z Polski uzyskały zaledwie 1,5% ogólnej puli środków. Żaden z tych projektów nie był projektem kolejowym.
Kolejnym potencjalnym źródłem finansowania projektów „przezbrojenia” wagonów jest przygotowywany przez Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju projekt pomocy publicznej. Trwają prace nad projektem rozporządzenia w tej sprawie. Dofinansowanie będzie realizowane w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2014-2020, czyli w bieżącej perspektywie finansowej UE. Obecnie przewidywany procent dofinansowania wynosi 50% wydatków kwalifikowalnych. Ostateczne uruchomienie dofinansowania jest jednak zależne od pozyskania odpowiednich środków i negocjacji z Komisją Europejską w zakresie pomocy publicznej.