W literaturze naukowej można odnaleźć różne sposoby określenia pojęcia i istoty rozwoju lokalnego, odmienne w zależności od dyscypliny wiedzy, w ramach której podejmowane są badania, i wyróżniających ją aspektów społecznych, gospodarczych bądź ekologicznych.
Pojęcie rozwoju lokalnego definiuje się jako poprawę warunków, standardu życia za-mieszkującej daną jednostkę terytorialną ludności. W ogólnym znaczeniu można przyjąć, że rozwój lokalny jest związany z działalnością społeczno-gospodarczą, która obejmuje środowisko życia lokalnej społeczności, prowadzoną w ramach potrzeb tej społeczności, przy wykorzystaniu lokalnych zasobów rozwojowych oraz jej zaangażowaniu6. Rozwój lokalny najczęściej jest związany z pozytywnymi zmianami strukturalnymi, ilościowymi i jakościowymi w lokalnej wspólnocie mieszkańców danego terenu. Według Tadeusza Kudłacza jest to ciągły wzrost poziomu życia oraz wydajności gospodarki terytorialnej funkcjonującej na poziomie lokalnym7.
Podstawową jednostką samorządu terytorialnego oraz formą organizacyjną lokalnego życia publicznego jest gmina. Jednostki szczebla gminnego różnią się pod względem posiadanych zasobów i odmiennych problemów rozwojowych, dlatego nie powinno się mówić o jednej polityce lokalnej, regionalnej, ani o uniwersalnej strategii rozwoju. Każdy region, a w jego obrębie każdy powiat i gmina, muszą poszukiwać własnych kierunków rozwoju. Poza nadrzędnym celem rozwoju lokalnego występują również cele szczegółowe dotyczące poszczególnych jego sfer, tj. gospodarczej, przestrzenno-ekologicznej oraz społecznej. Przejawami rozwoju gospodarczego są m.in.8 powstanie nowych podmiotów gospodarczych, podniesienie ekonomicznej kondycji już istniejących podmiotów gospo-darczych, powstanie dotychczas nieistniejących rodzajów działalności gospodarczej, wzrost dochodów budżetów gmin, a także tworzenie lokalnych instytucji wspierających przedsiębiorczość9. Społecznymi przejawami rozwoju są natomiast m.in.: wzrost poziomu aspiracji mieszkańców, poprawa poziomu wykształcenia, rozwój infrastruktury, zmniej-szenie poziomu bezrobocia, lepszy dostęp do służby zdrowia i placówek edukacyjnych.
Można także dodać takie elementy, jak: poprawa warunków życia, kultywowanie dzie-dzictwa kulturowego10.
6 J. Parysek, Podstawy gospodarki lokalnej, UAM, Poznań 2001, s. 46.
7 T. Kudłacz, Istota rozwoju lokalnego, MSAP UEK, Kraków 2007, s. 105–126.
8 Ibidem, s. 13.
9 I. Sikorska-Wolak, Turystyka w rozwoju lokalnym, SGGW, Warszawa 2004, s. 5.
10 Ibidem, s. 6.
Ostatnia sfera rozwoju przestrzenno-ekologicznego przejawia się w11:
● poprawie stanu środowiska naturalnego;
● wzroście inwestycji proekologicznych;
● wzroście świadomości ekologicznej;
● przestrzeganiu zasad ekologii przy kształtowaniu krajobrazu przyrodniczego i kultu-rowego.
Łączny poziom rozwoju w tych sferach stanowi podstawę oceny rozwoju lokalnego.
Gmina jest bowiem systemem traktowanym jako funkcjonalna całość”12. Gdy występują w niej różnorodne i bogate walory wypoczynkowo-rekreacyjne, możliwością rozwoju jest turystyka.
Obecnie turystyka jest ważnym aspektem gałęzi gospodarki, niekiedy również podstawą rozwoju gospodarki. Można zauważyć jej związek z innymi sektorami w kraju. Turystyka sprzyja rozwojowi innych branż w państwie, zatem można stwierdzić, że koniunktura go-spodarcza w pewnym stopniu uzależniona jest od stopnia rozwoju turystyki13. Odpowiednia polityka rozwoju regionalnego wpływa na pozytywną politykę gospodarczą. Na wysokość wpływów ze sprzedaży różnych produktów i usług wpływa wielkość ruchu turystycznego w danym regionie. Duży napływ turystów oznacza powiększenie funduszy. W wyniku gromadzenia kapitału poszczególne regiony turystyczne mają szansę na lepszy rozwój przez prowadzenie różnych inwestycji, których celem jest poprawa życia społeczno- -gospodarczego. Gdy rośnie turystyka, wzrasta wielkość produkcji, handlu i usług. Powoduje
to wzrost budżetu gminy, a zarazem państwa, czego skutkiem jest wzrost PKB.
Wykres 1. Udział gospodarki turystycznej w tworzeniu PKB (%, bez wydatków państwa na turystykę oraz podróże służbowe)
Źródło: https://forsal.pl/artykuly/1419851,turystyka-napedza-gospodarke-zapewnia-6-proc-polskiego-pkb.html [12.08.2019].
11 Ibidem, s. 13.
12 Ibidem.
13 B. Tomczak, Turystyka a rozwój gospodarczy regionu, http://ekonomistka.blogerki.pl/2014/04/30/turystyka- a-rozwoj-gospodarczy_ejfjc.html [29.03.2019].
Dla wielu gmin turystyka jest jednym z najważniejszych czynników lokalnego rozwoju gospodarczego. Opracowania naukowe pokazują, że rozwijanie społeczności lokalnej przy współpracy samorządów gmin oraz innych podmiotów przynosi zyski i poprawia warunki życia ludności wiejskiej oraz prowadzi do rozwoju gospodarczego tych obsza-rów, a zarazem podwyższania ich konkurencyjności. Turystyka wpływa na rozwój kultury oraz coraz większe zapotrzebowanie mieszkańców na zdobywanie wiedzy i uzupełnianie wykształcenia.
Nowa infrastruktura przyczynia się do tworzenia nowych miejsc pracy, a co za tym idzie kolejnych źródeł dochodów. Silne powiązania z innymi sektorami gospodarki lokalnej, głównie rolnictwem, transportem czy handlem i usługami, owocuje efektywnym rozwojem regionu.
Patrząc na gospodarkę turystyczną z perspektywy regionu, można ją traktować jako specjalizację, jedną z ról, jakie w nim odgrywa, lub czynność społeczno-gospodarczą14. W tym znaczeniu nawiązuje się do turystyki jako funkcji społeczno-gospodarczej, po-wiązanej z obsługą turystów. Ruch turystyczny kieruje się do ściśle określonych miejsc, gdzie występuje naturalne i przekształcone przez człowieka środowisko będące głównym aspektem przyciągania wczasowiczów oraz decydujące o rozmieszczeniu (położeniu) obiektów turystycznych. Możliwości rozwojowe i potencjał konkurencyjny regionów są wyznaczane przez ich zdolność do dostosowywania się do procesów o charakterze ekonomicznym, społeczno-kulturowym, politycznym i technologicznym, mających zasięg ogólnoświatowy15. Znaczenie turystyki w rozwoju lokalnym przeważnie związane jest z potencjałem turystycznym danego obszaru, czyli:
● Zasobami strukturalnymi16, jak:
○ walory turystyczne;
○ wydatki władz lokalnych na upowszechnianie turystyki;
○ dochody własne.
14 A. Cudowska-Sojko, Rola turystyki w rozwoju regionu – aspekt teoretyczny, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Ekonomiczne Problemy Usług” 2011, 79, s. 29.
15 Ibidem, s. 29–30.
16 B. Marciszewska, Potencjał turystyczny regionu a kreowanie jego wizerunku, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Ekonomiczne Problemy Usług” 2010, 52, s. 13–23.
● Zasobami politycznymi:
○ strategia rozwoju obszaru;
○ aktywność władz lokalnych w kwestii rozwoju turystyki.
Obecnie turystyka jest podporą rozwoju gospodarczego w regionie, stanowi ważne źródło dochodów państwa, instrument pomocny w rozwiązywaniu problemów społeczno- -gospodarczych, zwłaszcza bezrobocia. Wymusza także prowadzenie działań
skierowa-nych na rozwój regionu, takich jak ochrona środowiska, rozbudowa infrastruktury, projekty związane ze zdrowiem i rekreacją17.
Analizując pozytywny wpływ turystyki na rozwój gospodarczy regionu, powinno się zwrócić uwagę na kilka aspektów. Turyści odwiedzający dany region pragną bowiem ko-rzystać z określonych dóbr i usług, czyli wydają pieniądze, będące przychodami nie tylko turystycznych podmiotów w danym regionie. Podmioty gospodarcze świadczące usługi są pierwszymi, które czerpią zyski, następnie pieniądze są podzielone na wynagrodzenia dla pracowników i materiały potrzebne do prowadzenia dalszej działalności, wskutek czego następuje wzrost dochodów budżetowych.
Powiększający się ruch turystyczny nakręca lokalny rynek pracy przez powstawanie nowych miejsc pracy, nie tylko w sferze obsługi ruchu turystycznego, lecz także w innych rodzajach działalności. Rozwój funkcji turystycznej zwiększa zatrudnienie w sektorze trzecim i powoduje wzrost wydatków na usługi w gospodarstwach domowych.
Rozwój turystyki sprzyja rozwojowi inwestycyjnemu, dzięki któremu następuje napływ kapitału spoza regionu, nawet z zagranicy. Najlepiej obrazuje to rozwój turystyki biznesowej i występowanie w danym regionie sieci hotelowych o skali światowej.
Rozwój turystyki niesie rozbudowę infrastruktury technicznej, komunikacyjnej oraz rozwój usług społecznych. Turysta, przyjeżdżając do danego miejsca, chce zaspokoić swoje potrzeby, przy czym oczekuje sprawności urządzeń i obiektów, z których będzie korzystać. Rozwój turystyki ma wpływ na ogólny wizerunek regionu i nie jest skierowany tylko do wypoczywających, lecz także do szerszego grona odbiorców.