U WARUNKOWANIA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO I KULTUROWEGO

Obszar funkcjonalny charakteryzuje się relatywnie słabo rozwiniętą siecią obszarów chronionych – zgodnie z danymi GUS powierzchnia obszarów prawnie chronionych wynosi łącznie 1 380,3 ha, co stanowi zaledwie 1,7% ogólnej powierzchni wszystkich gmin partnerskich. Obszary wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi i krajobrazowymi objęto ochroną obszarową – na analizowanym terenie ustanowiono Radzyński Obszar Chronionego Krajobrazu oraz trzy rezerwaty przyrody:

▪ Rezerwat przyrody „Liski” – rezerwat leśny ustanowiony w celu zachowania lasu o charakterze naturalnym z różnorodnymi zespołami roślinnymi oraz gatunkami roślin rzadkich i chronionych;

▪ Rezerwat przyrody „Omelno” – rezerwat leśny, którego celem ochrony jest zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych lasu lipowego naturalnego pochodzenia;

▪ Rezerwat przyrody „Kania” – rezerwat leśny utworzony w celu zachowania bogatych, wielogatunkowych lasów liściastych, w tym rzadkiego na terenie Polski zbiorowiska dębniaka turzycowego.

W celu ochrony pozostałości naturalnych ekosystemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej oraz cennych fragmentów krajobrazu naturalnego i kulturowego, na terenie Miasta Międzyrzec Podlaski utworzono użytek ekologiczny „Stawy”. Celem utworzenia użytku ekologicznego było zachowanie malowniczego obszaru bagien, torfowisk, wilgotnych łąk ziołoroślowych, zarośli i zadrzewień, o dużym znaczeniu ekologicznym i krajobrazowym, stanowiącego ostoje dzikiej flory i fauny w sąsiedztwie terenów rolniczych i zurbanizowanych. Liczne, mniejsze użytki ekologiczne znajdują się również na terenie pozostałych gmin partnerskich. Ponadto na analizowanym obszarze znajdują się 42 pomniki przyrody ożywionej i nieożywionej, reprezentowane przez okazałe drzewa lub ich grupy, głównie dęby szypułkowe oraz głazy narzutowe.

W celu zachowania lub odtworzenia siedlisk przyrodniczych lub populacji zagrożonych wyginięciem gatunków roślin lub zwierząt, w ramach europejskiego programu Natura 2000, na terenie Gminy Drelów utworzono specjalny obszar ochrony siedlisk „Obuwik w Uroczysku Świdów”. Przez obszar partnerstwa przebiegają również dwa korytarze ekologiczne o randze ponadlokalnej: krajowy korytarz ekologiczny Lasy Chotyłowskie (KPnC-3D) oraz krajowy korytarz ekologiczny Lasy Łochowskie – Lasy Chotyłowskie (KPnC-3A).

Stosunkowo niewielka liczba chronionych obiektów z pewnością nie odzwierciedla faktycznych walorów przyrodniczych oraz rzeczywistych potrzeb w zakresie ochrony środowiska analizowanego obszaru. W tym kontekście warto jednak wspomnieć, że w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego z 2002 r. na terenie Miast Biała Podlaska i Międzyrzec Podlaski oraz Gmin:

Biała Podlaska, Drelów, Komarówka Podlaska, Łomazy, Międzyrzec Podlaski wyznaczono obszar projektowanego Bialskopodlaskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Projektowany obszar charakteryzuje się wysokimi walorami przyrodniczymi w skali regionu środkowo-wschodniego oraz odznacza się niewielkim stopniem zniekształcenia środowiska przyrodniczego.Ponadto, projektuje się powiększenie Radzyńskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu od strony wschodniej, o tereny na obszarze Gmin Kąkolewnica i Radzyń Podlaski.

Osią hydrologiczną obszaru jest rzeka Krzna, będąca lewobrzeżnym dopływem Bugu, która w zachodniej części obszaru płynie w rozdzieleniu na dwie strugi: Krzna Północna i Krzna Południowa.

Dopływami Krzny na analizowanym obszarze są: Piszczka, Krzywula, Rudka i Dziegciarka. Południowo-wschodnią granicę obszaru wyznaczają rzeka Rudka (dopływ Krzny) oraz rzeka Białka (dopływ Tyśmienicy). Pierwotne stosunki hydrograficzne na analizowanym terenie zostały znacznie przekształcone przez działalność człowieka. Obszar partnerstwa przecina, zbudowany w latach 60-tych, Kanał Wieprz-Krzna, który przechodzi przez Gminy Międzyrzec Podlaski, Kąkolewnica i Drelów. Na

62 analizowanym terenie nie występują naturalne zbiorniki wodne. Największym sztucznym zbiornikiem retencyjnym obszaru jest wybudowany w systemie Kanału Wieprz-Krzna zbiornik Żelizna, położony w południowo wschodniej części Gminy Drelów.W Mieście Międzyrzec Podlaski oraz w Berezie (Gmina Międzyrzec Podlaski) znajdują się zbiorniki wodne powstałe w obrębie wyrobisk poeksploatacyjnych , wykorzystywane są turystycznie i rekreacyjne.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie bazy danych obiektów topograficznych (BDOT10k), danych Głównej Dyrekcji Ochrony Środowiska oraz Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego.

Lokalne wartości i zasoby środowiska przyrodniczego tworzą system przyrodniczy obszaru, na który składają się:

▪ przyrodnicze obszary węzłowe, czyli obszary kluczowe dla środowiska i przyrody, obejmujące tereny najcenniejsze przyrodniczo, których istnienie w stanie niezmienionym (niezdegradowanym) warunkuje funkcjonowanie przyrody i stałe zasilanie i wzbogacanie krajobrazów i środowiska kulturowego w pulę genową (populacje i gatunki fauny i flory);

▪ węzły ekologiczne, obejmujące tereny wspomagające przyrodnicze obszary węzłowe, charakteryzujące się walorami i zasobami przyrody i środowiska;

▪ obszary łącznikowe, a więc korytarze i sięgacze ekologiczne, którymi odbywa się przemieszczanie, wymiana, wzbogacanie i zasilanie wyżej wymienionych terenów w różnorodne gatunki fauny i flory, ale również wód powierzchniowych i podziemnych, elementów topoklimatycznych.

Przyrodniczy obszar węzłowy obszaru partnerstwa to rozległy kompleks Lasu Międzyrzeckiego, położony na obszarze Miasta Międzyrzec Podlaski, Gminy Międzyrzec Podlaski oraz Gminy Drelów. Jest to mozaika ekosystemów leśnych, torfowiskowych, bagiennych i dolinnych, których walory i zasoby będą decydować o jakości środowiska, przyrody i krajobrazu na obszarze partnerstwa i w regionie.

Węzły ekologiczne obejmują mniejsze, zwarte kompleksy leśne położone we wszystkich gminach partnerskich, w tym lasy wodochronne, mające wpływ na regulację stosunków hydrologicznych

63 w zlewniach i na obszarach wododziałów. Korytarzami ekologicznymi na obszarze partnerstwa są przede wszystkim doliny rzeczne, które ze względu na swój specyficzny wydłużony kształt i charakterystyczną, pasowo rozmieszczoną roślinność na brzegach pełnią funkcję łącznika między różnymi typami środowisk i siedlisk.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie bazy danych obiektów topograficznych (BDOT10k) oraz wykazu zabytków wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych województwa lubelskiego i do rejestru zabytków archeologicznych województwa lubelskiego.

Jednym z komponentów współtworzącym środowisko człowieka są zasoby dziedzictwa kulturowego, rozumiane jako trwałe elementy zagospodarowania obszaru, bądź struktury przestrzenne o walorach historycznych, zabytkowych, estetycznych czy artystycznych. Obszar partnerstwa legitymuje się bardzo bogatą przeszłością historyczną i dziedzictwem kulturowym. Na jego obszarze występuje szereg obiektów i zespołów, które posiadają wysoką wartość kulturową i stanowią potencjał do dalszego rozwoju branży turystycznej. Zgodnie z wykazem zabytków wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych i zabytków archeologicznych województwa lubelskiego, prowadzonym przez Lubelskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, na terenie partnerstwa znajduje się 29 zabytków architektury i budownictwa oraz 2 zabytki archeologiczne. Do grupy najliczniej reprezentowanych obiektów zabytkowych należą obiekty sakralne (kościoły, cerkwie, kaplice), cmentarze oraz obiekty użyteczności publicznej.

Obiekty zabytkowe objęte ochroną rejestrową znajdują się we wszystkich gminach partnerskich, lecz ich rozmieszczenie na obszarze funkcjonalnym nie jest równomierne. Najwięcej obiektów zabytkowych znajduje się w Mieście Międzyrzec Podlaski. Miasto Międzyrzec Podlaski, ze względu na koncentrację obiektów zabytkowych, zostało uznane w PZPWL za obszar o szczególnej wartości kulturowej, rekomendowany do utworzenia Międzyrzeckiego Parku Kulturowego. Park kulturowy to forma

64 ochrony krajobrazu kulturowego, mająca na celu utrzymanie i wyeksponowanie ukształtowanych w wyniku działalności człowieka, wyróżniających się krajobrazowo terenów, z zachowanymi zabytkami, charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej.