S ta n ow isk kość* <
Ryc. 6. P la n s y tu a c y jn y re z e rw a tu „ S k a m ie n ia łe M ia s t o “ w C ię ż k o w ic a c h n o d T a rn o w e m .
s z o w e j). T w o r z y g n ia z d a g ru b o ś c i n ie k ie d y p o n a d 1000 n i, je s t g tu - b o ła w ic o w y , g ru b o ś ć ła w ic d o c h o d z i do 30 m . P ia s k o w ie c te n je s t p o p rz e c z n ie s p ę k a n y , p o ro w a ty , p rz e w a ż n ie g ru b o z ia rn is ty . Z ia r n a są n ie ró w n e j g ru b o ś c i i często tw o rz tj z le p ie ń c e . P o p rz e c z n e s p ę k a n ia p o d z ie liły p o k ła d y p ia s k o w c a c ię ż k o w ic k ie g o na w ie lk ie
37
l> lo k i, k tó re p o d w p ły w e m c z y n n ik ó w a tm o s fe ry c z n y c h s ta ły się m a lo w n ic z y m i “ k a ła m i, n a d a ją c y m i o k o lic y c h a ra k te ry s ty c z n e p ię k n o . S p o iw o je s t p rz e w a ż n ie ila s te , u b o g ie w w a p ie ń , czasem z u p e łn ie b e z w a p ie n n e , n ie c o s k rz e m ic n ia łe . P o ro w a to ś ć p ia s k o w c a cię ż k o - w ic k ie g o sp o w o d o w a n a je s t u b ó s tw e m s p o iw a , w s k u te k czego je s t ła tw o n a s ią k liw y i u o d m ia n g r u h o z ia rn is ty c łi ła tw o w ie trz e je i ro z
p a d a się. S k a ła św ieża je s t b a rw y ja s n o s z a ro ż ó łta w e j, s k o ru p y z w ic- tr z c lin o w e są k o lo r u rd z a w o ż ó łte g o .
\V o k o k c y z n a jd u ją się lic z n e k a m ie n io ło m y , n p . w O s tru s z y , S z y d ło w e j, B o g o n io w ic a c h , P ła w n c j, czasowo n ie c z y n n e .
R y c . 7. S osny na s k a le w re z e rw a c ie „ S k a m ie n ia łe M ia s t o “ . Fot. J. M otyka
Z w ię z łe o d m ia n y p ia s k o w c a c ię ż k o w ic k ie g o są d o b ry m k a m ie n ie m b u d o w la n y m . W s z y s tk ie d o m y w C ię ż k o w ic a c h , dziś za y t- k o w e .z e w z g lę d u na ty p o w ą a r c h ite k tu r ę X V I I I w ie k u , w k tó r y m b y ły b u d o w a n e , śa fu n d o w a n e na m ie js c o w y m p ia s k o w c u ,
b u d o w ie o b ie k tó w ta k ic h , ja k m o s ty , p rz e p u s ty , .n u r y o p o ro w e na tu te js z e j tra s ie k o le jo w e j i d ro d z e p a ń s tw o w e j, p o s łu g iw a n o się m ie j
s co w ym k a m ie n ie m . R ó w n ie ż do b u d o w li k o le jo w y c h na tra s ie rzc- w o rs k — R o z w a d ó w u ż y to p ia s k o w c a c ię ż k o w ic k ie g o . P o n iż e j zesta
w io n e d ane w y trz y m a ło ś c io w e p ia s k o w c a c ię ż k o w ic k ie g o , o noszą
p o w a , k tó r a j a k w s p o m n ia łe m je s t p rz e w a ż n ie g ru b o z ia rn is ta , n ic
39
Ś p ie w ty c li w s z y s tk ic h p ta k ó w , z le w a ją c y się w c h ó r, p rz e ry w a o d czasu do czasu głos g o łę b ia g rzyw a cza (C o lu m b a p a lu m - b u s ), tu r k a w k i ( S tr e p to p e lia t u r t u r ) , k u k u łk i (C u c u lu s c a n o ru s ), s tu k o t d z ię c io ła cza rn e g o (D ry o c o p u s m a r tiu s ) , d z ię c io ła z ie lo n e g o (P ic u s v i r id i s ) , d z ię c io ła z ie lo n o s iw e g o (P . c a n u s ).
Z g adów o b ję ty c h g a tu n k o w ą o c h ro n ą n a le ż y w y m ie n ić spo
ty k a n e g o w re z e rw a c ie z a s k ro ń c a ( N a t r ix n a t r ix ) .
Ś w ia t o w a d ó w je s t n a o g ó ł s k ro m n ie -re p re z e n to w a n y , •— n a j
lic z n ie js z e są m o ty le , k tó r e m n ie szcze g ó lnie in te re s u ją . D o ty c h c z a s u d a ło m i się w y k r y ć w . re z e rw a c ie i je g o n a jb liż s z e j o k o lic y 276 ga
tu n k ó w . N a te re n ie samego re z e rw a tu n a jlic z n ie js z y c h p rz e d s ta w i
c ie li, gdyż 80 g a tu n k ó w , p o s ia d a ro d z in a G e o m e triid a e . N ie k tó r e g a tu n k i m o t y li, z a lic z a n e do p o s p o lity c h , w y s tę p u ją tu b a rd z o n ie lic z n ie , lu b w rę c z n ie z d o ła łe m ic h w y k ry ć . N p ., n ie z ła p a łe m a n i je d n e j s z tu k i A m o r p h a p o p a li L ., k t ó r y je s t je d n y m z n a jp o s p o lit
szych n a s tro s z ó w w c a łe j Polsce, p o d o b n ie j a k b a rd z o p o s p o lite g o ta k w P o ls c e ja k i w s z y s tk ic h k r a ja c h o ś c ie n n y c h S t ilp n o t ia s a li- cis L ., p o m im o że gą sie nice w y ż e j w s p o m n ia n y c h m o t y li ż y ją na S a lix i P o p u lu s , k tó r e lic z n ie w te j o k o lic y w y s tę p u ją . W y k r y łe m tu n a to m ia s t w ie le g a tu n k ó w m o t y li rz a d k ic h i b a rd z o r z a d k ic h : P e r ic a llia m a tro n u la L ., C a llim o r p h a q u a d r ip u n c ta r ia P o d a., H o p - l it is m ilh a u s e r i, D r y m o n ia tr im a c u la E s p ., D . c h a o n ia I I b n ., N o - to d o n ta anceps G o e z., C e ra s tis le u c o g ra p tia S c h i f f . , C a to c a la e le c ta B k h ., E p ir r a n t h is d iv e rs a ta S c h i f f., C id a r ia r iv a ta H b n ., L o m o g ra p h a c a ra r ia H b n. N ie k tó r e z n ic h , ja k E p ir r a n th is d iv e r sa ta S c h iff, i C a llim o r p h a q u a d r ip u n c ta r ia P o d a., w y s tę p u ją tu lic z n ie i są n a w e t p o s p o lite . R ó w n ie ż n ie m o ż n a t u t a j z a lic z y ć do r z a d k ic h ro d z a jó w D r y m o n ia i N o to d o n ta anceps G o e z e.
W . T o m e k
Rezerwat modrzewia polskiego w Kluszkowcach
W lip c u 1 949 r. z w ie d z iłe m re z e r w a t m o d rz e w ia p o ls k ie g o ( L a r ix p o lo n ic a R a c . ) w K lu s z k o w c a c h w p o w ie c ie n o w o ta rs k im , p o ło ż o n y na p o łu d n io w y c h s to k a c h L u b a n ia , w n ie d a le k im sąsiedz
tw ie k a m ie n io ło m ó w a n d e z y tu . Las te n b ę d ą c y w ła s n o ś c ią g m in y K lu s z k o w ie c je s t ju ż dziś p r a w n ie z a b e z p ie c z o n y p rz e d u ż y tk o w a n ie m ro z p o rz ą d z e n ie m U rz ę d u W o je w ó d z k ie g o K ra k o w s k ie g o z d n ia 15 k w ie tn ia 1 9 4 8 r. N a m o c n o p r z e tr z e b io n y d rz e w o s ta n s k ła d a się k ilk a s e t d rz e w w w ie k u od 4 0 do 60 la t, z u p e łn ie bez s ta ry c h , p rz e s to jo w y c h o k a z ó w . P oza o b sza re m w y ty c z o n y m na re z e rw a t (o k . 8 ha) m o d rz e w w y s tę p u je często w s ą s ie d n ic h lasach w ło ś c ia ń s k ic h .
41
S ta n re z e rw a tu n ie je s t d o b r y z a ró w n o w n a s tę p s tw ie d łu g o le tn ie g o z a n ie d b a n ia ja k b r a k u o g ro d z e n ia i d o z o ru . D o p ie ro w r. 1 946 o g ro d z o n o te r e n c h r o n io n y , s ta ra n ie m A d m in is t r a c ji L a s ó w P a ń s tw o w y c h o ra z u s ta w io n o tu ta b lic ę o s trz e g a w c z ą . Na k o r z y s tn y w y n ik ty c h z a b ie g ó w n ie trz e b a b y ło d łu g o czekać.
W n ie w y p a s a n y m o b e c n ie re z e rw a c ie p o ja w iło się s p o ro n a lo tu m o d rz e w ia , zw łaszcza o d s tr o n y p o łu d n io w o -w s c h o d n ie j. N a jw ię c e j m ło d y c h m o d r z e w i ro ś n ie w m ie js c a c h o p o ru s z o n e j g le b ie o ra z na n ie z a d a r n io n y c li b rz e g a c li p ły t k ic h , p o d e s z c z o w y c h ż le b ik ó w . P oza m o d rz e w ie m d u ż o tu je s t n a lo tu ś w ie rk a .
W c e lu d a ls z e j o c h ro n y re z e r w a tu n ie z b ę d n e są- p e w n e dalsze z a b ie g i g o s p o d a rc z o -h o d o w la n e , s p o ś ró d k tó r y c h n a jp iln ie js z e są:
1. N a p ra w a o g ro d z e n ia , k tó r e je s t p r y m it y w n e i w p a ru m ie j
scach z u p e łn ie zn iszczo n e.
2. U s ta w ie n ie tr w a łe j ta b lic y , na k t ó r e j b ędą p o d a n e : nazw a re z e rw a tu i zasady je g o o c h ro n y ; ta b lic a u s ta w io n a ta m o b e c n ie z a w ie ra je d y n ie o s trz e ż e n ie p rz e d w y p a s e m , p a le n ie m o g n ia itp .
3. P rz e n ie s ie n ie d ro g i, b ie g n ą c e j p rz e z K lu s z k o w c e ś ro d k ie m re z e rw a tu , p oza je g o g ra n ic e .
4. P o ru s z a n ie i g ra b ie n ie g le b y zw łaszcza W ty c h m ie js c a c h , g d z ie n a lo tu m o d rz e w ia n ie m a l z u p e łn ie b r a k u je ; zabieg te n je s t k o n ie c z n y n ie t y lk o ze w z g lę d u na re g e n e ra c ję b a rd z o p rz e trz e b io n e g o d rz e w o s ta n u , a le i z u w a g i na k o n k u r e n c ję , ja k ą s tw a rz a tu m o d r z e w io w i ś w ie rk . 5. S p o rz ą d z e n ie d o k ła d n e g o in w e n ta rz a i o p is u d rz e w o s ta
n ó w w re z e rw a c ie .
A . Ś ro d o ń
O trwałe zabezpieczenie rezerwatu Kadzielni w Kielcach
W d n iu 17 cze rw c a 1949 r . o d b y ła się w K ie lc a c h k o n fe re n c ja W s p ra w ie re z e rw a tu s k a ln e g o „ K a d z ie ln ia “ , z w o ła n a p rz e z C e n tr a ln y Z a rz ą d P rz e m y s łu M in e ra ln e g o — D y r e k c ję M a te ria łó w W ią ż ą c y c h , w p o r o z u m ie n iu z B iu r e m O c h r o n y P r z y r o d y M in is t e r stw a L e ś n ic tw a . U c z e s tn ic z y li w n ie j p o n a d to p rz e d s ta w ic ie le . P a ń s tw o w e j R a d y O c h r o n y P r z y r o d y , M u z e u m Z ie m i, M u z e u m Ś w ię to k rz y s k ie g o , P a ń s tw o w e g o I n s t y t u t u G e o lo g ic z n e g o , I o ls k ie j Z je d n o c z o n e j P a r t ii R o b o tn ic z e j, D y r e k c ji K a m ie n io ło m u K a d z ie ln i i R a d y Z a k ła d o w e j K a m ie n io ło m u . O b ra d o m p rz e w o d n ic z y ł p r o l.
d r W ł a d y s ł a w S z a f e r , D e le g a t M in is t r a O ś w ia ty do S p ra w O c l tr o n y P rz y ro d y .
R e z e rw a t K a d z ie ln ia , p o ło ż o n y na w a p ie n n y m w z g ó rz u d e - w o ń s k im te j sam ej n a z w y w o d le g ło ś c i 1 k m na p o łu d n io w y z a ch ó d o d m ia s ta K ie lc , tw o r z y w ra z z 9 w y d a tn ie js z y m i w z n ie s ie n ia m i ja k o p u n k t w id o k o w y , g ó ru ją c y n a d m ia s te m — sw o iste ś ro d o w is k o k r a jo b ra z o w e w o b rą b ie W ie lk ic h K ie lc . Je st p o n a d to te re n e m , na k tó r y m w y s tę p u ją b a rd z o o s o b liw e z ja w is k a g e o lo g ic z n e i m in e ra lo g ic z n e o ra z fo r m y k o p a ln y c h z w ie rz ą t.
R y c . 8. R e z e rw a t K a d z ie ln ia w K ie lc a c h .
Fot. S. Kolowca
Z n a c z e n ie n a u k o w e i d y d a k ty c z n e K a d z ie ln i je s t za te m b a r d zo duże. M o ż n a t u b a d a ć :
1. Z ja w is k a k ra s o w e w g ó rn o -d e w o ń s k im w a p ie n iu ska listym * ( g r o ty , k o m in y k ra s o w e z n a m u lis k a m i lessu z fa u n ą ssa
k ó w in te r g la c ja ln y c h ) .
2. K ra s k o p a ln y p e rm o -tr ia s o w y : k o t ł y w y p e łn io n e iła m i k a o lin o w y m i i ż w ir a m i k w a r c o w y m i p s tre g o p ia s k o w c a itd . 3. F le k s u r ę w p rz e g ię c iu mas s k a ln y c h p o w s c h o d n ie j i za
c h o d n ie j s tr o n ie K a d z ie ln i, z rz u c o n y c h k u p o łu d n io w i.
4. O d s ło n ię te 3 p o z io m y d e w o n u g ó rn e g o ( fr a n ) w w y k s z ta łc e n iu fa c ja ln y m (fa c ja b ra n c h io p o d o w o - k o r a lo w a )
43
d w u d o ln y c h p o z io m ó w fr a n u i g ło w o n o g o w o -b ra n e h io - p o d o w a n a jw y ż s z e g o p o z io m u fr a n u (fa c ja k ie le c k a ).
T e n ty p fa c ja ln y p o s ia d a w lit e r a tu r z e n a u k o w e j o k re ś le n ie „w a p ie n ia k a d z ie ln ia ń s k ie g o “ . P oza ty in w p a le o n to lo g ii fig u r u ją lic z n e g a tu n k i stad p o ra z p ie rw s z y
o p is a n e , ja k n p . S p ir if e r K a d z ie ln ia e itp .
5. K la s y c z n y p r o f i l k o n ta k t u s tra ty g ra fic z n e g o m ię d z y fr a - n e m i fa m e n e m .
6. Z ja w is k a m in e r a liz a c ji e p ig e n e ty c z n e j z ż y ła m i g a le n y , k a lc y tu d w ó jło m n e g o i ró ż n y c h in n y c h fo r m k r y s t a lo g ra fic z n y c h .
7. B a rd z o b o g a te i w a żn e n a u k o w o s ta n o w is k o p a le o n to lo g ic z n e fa u n y g ło w o n o g o w e j i ry b p a n c e rn y c h fr a n u g ó r
nego i fa m e n u d o ln e g o .
H is to r ia u tw o rz e n ia re z e rw a tu z K a d z ie ln i je s t d łu g a . Ju ż p rz e d w o jn ą b y ła ona c h ro n io n a na p o d s ta w ie u m o w y m ię d z y D e le g a te m M in is tr a O ś w ia ty do S p ra w O c h r o n y P r z y r o d y a ó w c z e s n y m i w ła ś c ic ie la m i k a m ie n io ło m u . W o k re s ie o k u p a c ji n ie m ie c k ie j s k a łk a u c ie r p ia ła b a rd z o w s k u te k in te n s y w n e j e k s p lo a ta c ji w a p ie n ia . D o p ie ro p o u k o ń c z e n iu w o jn y w r. 1 946 z a rz ą d z e n ie m U rz ę d u W o je w ó d z k ie g o K ie le c k ie g o z d n ia 25 k w ie t n ia u zn a n a z o s ta ła na p o d s ta w ie ro z p o rz ą d z e n ia P re z y d e n ta R . P. o o p ie c e n a d z a b y tk a m i za ś c is ły re z e rw a t i w p is a n a do re je s tr u z a b y tk ó w w o je w ó d z tw a k ie le c k ie g o p o d n u m e re m : K i t . Z IV - 1 .
P o m im o w y d a n ia p o w yższe go z a rz ą d z e n ia e k s p lo a ta c ja K a d z ie ln i o d b y w a ła się w d a ls z y m c ią g u , z a g ra ż a ją c z u p e łn y m z n i
szcze n ie m te g o cen n e g o o b ie k tu (u s z c z u p lo n e g o w la ta c h 1 9 4 6 — - do 1 /4 ). O k a z a ło się p o n a d to , że s k a łk ę u z n a n ą za re z e rw a t o b ję to p la n e m 6 -le tn im k a m ie n io ło m u K a d z ie ln i. W z w ią z k u z ty m dosz a do s k u tk u w s p o m n ia n a na w s tę p ie k o n fe r e n c ja .
KRAJOBRAZ I OCHRONA GOSPODARCZA