uppsalskiego modelu internacjonalizacji - Przemysł spożywczy

Wprowadzenie

Zainteresowanie polskich fi rm z sektora spożywczego bezpośrednimi inwestycjami za granicą jest zjawiskiem stosunkowo nowym, gdyż roz-poczęło się w zasadzie dopiero po przystąpieniu Polski do Unii Europej-skiej. Od lat 90. XX wieku, a zatem znacznie wcześniej, mieliśmy nato-miast do czynienia ze wzrostem zainteresowania inwestorów zagranicznych polskimi przedsiębiorstwami spożywczymi, co znalazło odzwierciedlenie w napływie bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) do tego działu przemysłu. Z tego względu istnieją tylko nieliczne opracowania dotyczące ekspansji polskich fi rm spożywczych za granicą, podczas gdy problematyka napływu BIZ do polskiego przemysłu spożywczego i ich znaczenia w roz-woju tej gałęzi przemysłu była już wielokrotnie przedmiotem badań [m.in.

Bezpośrednie inwestycje… 2012; Chechelski 2005a, 2005b, 2008; Rowiński i Bielecki 2002; Szczepaniak 2011].

Celem artykułu jest charakterystyka działalności inwestycyjnej pol-skich przedsiębiorstw z sektora spożywczego za granicą w kontekście jednej z teorii etapowego procesu internacjonalizacji, a mianowicie mo-delu uppsalskiego. Punktem wyjścia będzie przedstawienie teoretycznych aspektów uppsalskiego modelu internacjonalizacji. Następnie, na podsta-wie danych Narodowego Banku Polskiego, zostaną zaprezentowane staty-styki dotyczące inwestycji polskich przedsiębiorstw z sektora spożywczego za granicą na tle bezpośrednich inwestycji zagranicznych w tym sektorze.

W dalszej kolejności, na podstawie zebranych informacji prasowych oraz

stron internetowych spółek, zostanie dokonana charakterystyka zagranicz-nej działalności inwestycyjzagranicz-nej dwunastu polskich przedsiębiorstw z sekto-ra spożywczego. Opsekto-racowanie kończy próba odpowiedzi na pytanie, na ile ścieżki internacjonalizacji polskich fi rm spożywczych były zgodne z mode-lem uppsalskim.

Analizą objęto polskie inwestycje za granicą według stanu na koniec 2012 roku. Dane NBP obejmują inwestycje dokonane za granicą przez wszystkie podmioty działające w Polsce, bez względu na formę własno-ści (są to nie tylko fi rmy z większowłasno-ściowym udziałem kapitału polskiego, ale również zagranicznego)¹. W przedstawionym zestawieniu inwestorów zagranicznych uwzględniono natomiast niemal wyłącznie fi rmy z większo-ściowym udziałem kapitału polskiego. Wyjątkiem były trzy przedsiębior-stwa: Morpol (w grudniu 2012 r. połowa akcji tej fi rmy została sprzedana inwestorowi norweskiemu) oraz ZPC Mieszko i Mispol (pakiet większo-ściowy tych spółek został w 2011 r. przejęty przez litewskie holdingi fi nan-sowe). Przedsiębiorstwa te ujęto w badaniu, gdyż przez przeważającą część badanego okresu były to fi rmy polskie.

Uppsalski model internacjonalizacji przedsiębiorstwa

W literaturze istnieje wiele teoretycznych koncepcji wyjaśniających proces internacjonalizacji przedsiębiorstw. Wśród nich szczególnie dużą popularnością cieszy się jedna z teorii stopniowej internacjonalizacji przedsiębiorstwa, a mianowicie tzw. uppsalski model internacjonalizacji przedstawiony przez naukowców Uniwersytetu w Uppsali – J. Johanso-na i F. Wiedersheima-Paula w 1975 roku, a rozwinięty dwa lata później przez J. Johansona i J.E. Vahlnego [1977]. Punktem wyjścia szwedzkich uczonych była obserwacja fi rm i stwierdzenie, że najpierw koncentrują się one na rynku krajowym, a dopiero potem decydują się dokonać ekspansji zagranicznej.

M. Gorynia i B. Jankowska [2007, s. 22] podkreślają, że najważniejszą tezą modelu uppsalskiego jest stwierdzenie, że proces internacjonalizacji ma charakter sekwencyjny, fazowy, etapowy, ewolucyjny lub stopniowy.

Ten zestaw określeń ma sugerować pewną uzasadnioną, nieprzypadkową,

1 Zgodnie z defi nicją NBP: „inwestycja bezpośrednia za granicą jest inwestycją dokonaną przez rezydenta jednej gospodarki (inwestora bezpośredniego) w celu osiągnięcia długotrwa-łej korzyści z kapitału zaangażowanego w przedsiębiorstwo – rezydenta innej gospodarki, w którym inwestor bezpośredni posiada co najmniej 10% akcji zwykłych (tzn. udziału w ka-pitale) lub uprawnienia do 10% głosów na walnym zebraniu akcjonariuszy lub udziałow-ców” [NBP 2014]. Przyjęto również, że bezpośrednie inwestycje zagraniczne obejmują trzy elementy: kapitał własny, reinwestowane zyski oraz kredyty i pożyczki.

przynajmniej częściowo zdeterminowaną kolej rzeczy, pewien proces roz-wijający się w czasie. W modelu tym wyróżnia się cztery etapy umiędzy-narodowienia, z których każdy kolejny oznacza wzrost zaangażowania ryn-kowego przedsiębiorstwa: 1) nieregularna działalność eksportowa – eksport sporadyczny, 2) eksport przez niezależnych pośredników, 3) utworzenie fi lii handlowej za granicą, 4) utworzenie fi lii produkcyjnej za granicą. Pierwszy etap, polegający na sporadycznym eksporcie, oznacza brak zaangażowania zasobów za granicą oraz brak źródeł informacji o danym rynku. Drugi etap, związany z eksportem na zagraniczne rynki za pośrednictwem niezależnych pośredników, wymaga pewnego zaangażowania zasobów oraz umożliwia regularny dostęp do informacji o rynkach obcych. W trzecim etapie inter-nacjonalizacji fi rma tworzy fi lię handlową za granicą, a tym samym zdoby-wa doświadczenie na obcym rynku oraz zdobyzdoby-wa wiedzę o determinantach sprzedaży i koniecznym zaangażowaniu zasobów na danym rynku. Czwarty etap, związany z utworzeniem fi lii produkcyjnej za granicą, wymaga rela-tywnie największej wiedzy o rynku ekspansji i wiąże się z największym zaangażowaniem zasobów przez przedsiębiorstwo za granicą.

W modelu uppsalskim zakłada się, że ekspansja na rynki zagraniczne poprzedzona jest sukcesem na rynku wewnętrznym. Główną przeszkodą umiędzynarodowiania jest brak wiedzy o zagranicznych rynkach, która powoduje niepewność wśród zarządzających fi rmami. Dlatego ekspansja zazwyczaj rozpoczyna się od rynków położonych blisko, a dopiero po pew-nym czasie – w miarę jak wzrasta wiedza i doświadczenie przedsiębiorstw – obejmuje rynki bardziej oddalone. Kluczowym pojęciem jest tutaj tzw. dy-stans psychiczny, czyli przeszkoda w przepływie informacji między przed-siębiorstwem a danym rynkiem zagranicznym, spowodowana odrębnością kulturową, językową, różnicami w ustroju politycznym czy poziomie roz-woju gospodarczego. Ponadto przedsiębiorstwa wchodząc na zagraniczne rynki, rozpoczynają działalność od eksportu, a dopiero po zdobyciu odpo-wiedniej wiedzy i doświadczenia decydują się na działania wymagające większego zaangażowania.

Proces internacjonalizacji w modelu uppsalskim jest często postrzega-ny jako wypadkowa dwóch zjawisk (rys. 1) – wzrostu zaangażowania ryn-kowego, rozumianego jako przechodzenie przez kolejne formy umiędzy-narodowienia, oraz wzrostu dywersyfi kacji geografi cznej czy obejmowania swoją działalnością kolejnych rynków [Rymarczyk 2004, s. 21].

Rysunek 1. Internacjonalizacja przedsiębiorstwa według modelu uppsalskiego

Źródło: Rymarczyk [2004, s. 21].

Model uppsalski często poddawany jest krytyce. Oparta jest ona na przeprowadzonych doświadczeniach, z których wynika, że proces umiędzy-narodowienia może także przebiegać skokowo [Rymarczyk 2004]. Mode-lowi zarzucono również zbyt deterministyczne podejście, co oznacza, że proces internacjonalizacji jest postrzegany jako ciąg wydarzeń, na które przedsiębiorstwa nie mają większego wpływu. Jest to oczywiście niezgodne z rzeczywistością. N. Daszkiewicz [2004] zauważa także, że nie każde przedsiębiorstwo jest początkowo zorientowane na rynek krajowy. Istnieje wiele fi rm, które od początku swego istnienia aktywnie działają na rynkach zagranicznych (born global). Mimo tych zastrzeżeń uppsalski model inter-nacjonalizacji jest często wykorzystywany do opisu zmian zaangażowania przedsiębiorstw na rynkach zagranicznych.

Bezpośrednie inwestycje polskiego sektora spożywczego za granicą – ogólne tendencje

Napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych do przemysłu spo-żywczego w Polsce rozpoczął się w pierwszej połowie lat 90. XX wieku i był uwarunkowany w dużej mierze procesem restrukturyzacji i prywa-tyzacji tego sektora [Chechelski 2005a, 2005b, 2008; Rowiński i Bielecki 2002; Szczepaniak 2011]. Nieco później realizowano dopiero projekty typu greenfi eld, które polegały na budowie od podstaw zakładu produkcyjnego.

Inwestycje tego typu są szczególnie istotne dla gospodarki, gdyż przyczy-niają się do napływu nowych technologii i unowocześnienia przemysłu oraz tworzą nowe miejsca pracy zarówno w nowo uruchamianych fi rmach, jak i w ich otoczeniu.

Zaangażowanie polskich przedsiębiorstw z sektora spożywczego w in-westycje za granicą rozpoczęło się w zasadzie dopiero po wejściu Polski do Unii Europejskiej (wyk. 1). W 2003 roku wartość odpływu polskich in-westycji za granicę (przedsiębiorstw sektora spożywczego) wyniosła nie-spełna 2 mln euro, podczas gdy w latach 2008-2010 przekraczała poziom 200 mln euro rocznie. Wyjątkowy pod tym względem był 2009 rok. War-tość polskiego kapitału ulokowanego za granicą w postaci BIZ wyniosła wówczas 925 mln euro, co stanowiło około 60% odpływu BIZ z polskiego sektora przemysłu przetwórczego². Oznacza to, że polskie fi rmy z branży spożywczej w okresie światowego kryzysu fi nansowo-gospodarczego były w na tyle dobrej kondycji fi nansowej, że przeznaczały środki na inwestycje za granicą, wykorzystując często kłopoty fi nansowe zagranicznych spółek związane z okresem dekoniunktury. Potwierdza to fakt, że zdecydowaną większość strumienia odpływu BIZ w tym roku stanowił kapitał własny³. W 2012 roku wartość polskich inwestycji z branży spożywczej ulokowa-nych za granicą zmniejszyła się ponownie do poziomu poniżej 100 mln euro, wynosząc zaledwie 50,7 mln euro. Wyraźnie niższy niż w latach po-przednich był także napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych do pol-skiego sektora spożywczego (179,3 mln euro w 2012 r.).

Wartość skumulowanych bezpośrednich inwestycji polskiego sektora spożywczego za granicą systematycznie wzrastała do 2010 roku i na ko-niec tego roku wyniosła aż 2320 mln euro, co stanowiło blisko 24% sku-mulowanych BIZ, które napłynęły w tym okresie do polskiego przemysłu spożywczego. Na koniec lat 2011 i 2012 wartość skumulowanych polskich inwestycji za granicą (z sektora spożywczego) zmalała do poziomu poniżej 1 mld euro. Na koniec 2012 roku wyniosła ona 925 mln euro, co stanowi-ło niespełna 9% poziomu skumulowanych BIZ, jakie napłynęły do sektora spożywczego na koniec tego roku.

2 Połowa bezpośrednich inwestycji zagranicznych, jakie w 2009 r. napłynęły do polskiego przemysłu przetwórczego, również trafi ła do przemysłu spożywczego.

3 Rekordowy napływ BIZ do sektora spożywczego w 2009 r. był przede wszystkim efek-tem pożyczek i kredytów udzielonych przez zagraniczne spółki matki spółkom córkom ulo-kowanym w Polsce, a w mniejszym stopniu także efektem reinwestowanych zysków przez spółki córki. Natomiast ujemna wartość napływu BIZ do polskiego przemysłu spożywczego w 2010 r. wynikała m.in. z dezinwestycji (ujemny komponent dotyczący kapitału własnego), a w mniejszym stopniu ze zwrotu pożyczek przez spółki córki spółkom matkom (ujemny komponent, tzw. pozostały kapitał).

Wykres 1. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w przemyśle spożywczym – inwestycje zagraniczne w Polsce i polskie inwestycje za granicą,

w mln euro Napływ BIZ i odpływ polskich

inwestycji

Poziom skumulowanych BIZ w Polsce i poziom polskich inwestycji za granicą

-1500 Poziom skumulowanych BIZ w Polsce Poziom skumulowanych BIZ za granicą

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych NBP.

Udział skumulowanych polskich bezpośrednich inwestycji z sektora spo-żywczego za granicą w wartości skumulowanych wychodzących inwestycji sektora przemysłu przetwórczego wzrastał w latach 2003-2009 do poziomu blisko 40% na koniec 2009 roku. Następnie udział ten zmalał do nieco ponad 7% na koniec 2012 roku w wyniku spadku poziomu skumulowanych bezpo-średnich inwestycji fi rm z branży spożywczej za granicą oraz rosnącego zaan-gażowania za granicą fi rm z pozostałych sektorów przemysłu przetwórczego⁴.

Polscy inwestorzy z sektora spożywczego za granicą

Dwanaście polskich przedsiębiorstw uwzględnionych w badaniu na koniec 2012 roku posiadało 63 spółki zależne zlokalizowane za granicą.

Najwięcej z nich miał Morpol – 26, Grupa Maspex Wadowice – 11, Mo-kate – 6, PKM Duda – 5, Kamis – 4 i Bakalland – 3, Indykpol, Mispol i Mlekovita – po 2, a KSC Polski Cukier S.A. i Mieszko – po 1 (aneks 1).

Początki działalności inwestycyjnej za granicą polskich fi rm z branży

spo-4 Wartość skumulowanych polskich inwestycji za granicą na koniec 2012 r. wyniosła 12 529 mln euro, podczas gdy na koniec 2009 r. było to zaledwie 2952 mln euro. Było to efektem wzrostu polskich inwestycji za granicą w takich gałęziach przemysłu jak: rafi nacja ropy naftowej, produkcja wyrobów chemicznych, tworzyw sztucznych, maszyn i urządzeń oraz sprzętu transportowego [NPB 2014].

żywczej sięgają końca lat 90. XX wieku (rys. 2). Pionierami były trzy przed-siębiorstwa: Kamis (produkcja musztardy i przypraw), Maspex (produkcja soków, napojów i nektarów oraz wyrobów instant) oraz Mokate (produkcja wyrobów kawowych i herbacianych). W 1998 roku rozpoczęły działalność trzy spółki zależne założone przez Kamis, zajmujące się dystrybucją (w Ro-sji, na Ukrainie i w Rumunii) oraz cztery spółki zależne Maspexu, również o profi lu dystrybucyjnym (Maspex Czech, Maspex Slovakia, Maspex Hun-gary i La Festa International w Rumunii). Mokate zainwestowało natomiast w 2000 roku w zakłady przetwórcze w Czechach, na Słowacji i Węgrzech.

W latach 2002-2004 dynamicznie postępował proces internacjonalizacji działalności fi rmy Maspex. Wybudował on zakład produkujący cappuccino, czekoladę i kakao w obwodzie kaliningradzkim (Maspex Kaliningrad) oraz uruchomił fi rmę zajmującą się dystrybucją wytwarzanych produktów w Eu-ropie Wschodniej (Maspex Wostok). Przekształceniom uległy także spółki tej fi rmy uprzednio założone w krajach Europy Środkowej, głównie poprzez rozszerzenie ich profi lu o działalność produkcyjną. Ponadto Maspex w 2004 roku przejął część czeskiej fi rmy Walmark, zajmującej się produkcją soków, nektarów i napojów oraz węgierską fi rmę Olympos, zajmującą się również produkcją soków, nektarów i napojów. W 2005 roku Maspex przejął spół-kę Queen’s, wiodącego producenta soków w Bułgarii, udziały węgierskiej fi rmy Plusssz Vitamin, lidera na węgierskim rynku musujących preparatów witaminowych, oraz dokonał zakupu marki Apenta, jednego z najstarszych znaków towarowych na węgierskim rynku wody mineralnej. Następnie w 2007 roku przejął udziały rumuńskiej fi rmy Arnos, zajmującej się pro-dukcją makaronów, a w 2008 roku – zakład Mark IV, lokalnego producenta napojów w Rosji. Tym samym fi rma Mokate stała się najbardziej umiędzy-narodowionym polskim przedsiębiorstwem z branży spożywczej.

Po przystąpieniu Polski do UE działalność inwestycyjną za granicą rozwijała również Mokate. W 2005 roku przejęła ona czołowego czeskiego producenta herbaty – fi rmę Dukat, a w 2006 roku – czeską fi rmę Timex (producenta kawy rozpuszczalnej) oraz utworzyła spółkę zależną Mokate Ukraina, zajmującą się dystrybucją wytwarzanych produktów w krajach Eu-ropy Wschodniej. Ostatnim krokiem w procesie internacjonalizacji Mokate było przejęcie czeskiej spółki Marila Balirny, specjalizującej się w produk-cji kawy ziarnistej i mielonej oraz wyrobów cukierniczych. W 2006 roku do czterech zwiększył liczbę spółek zależnych Kamis, uruchamiając fi rmę dystrybucyjną Kamis-Koreni S.r.o. w Czechach.

Rysunek 2. Działalność polskich fi rm z branży spożywczej za granicą

Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji prasowych oraz stron internetowych spółek.

Ekspansję w postaci bezpośrednich inwestycji rozpoczęły w drugiej połowie pierwszej dekady XXI wieku także przedsiębiorstwa z branży mię-snej, tj. PKM Duda oraz Indykpol. W 2007 roku PKM Duda przejął pięć fi rm na Ukrainie, zajmujących się uprawą ziemi i produkcją żywca wie-przowego, ubojem i rozbiorem tuczników, produkcją wędlin oraz sprzedażą mięsa i wędlin na rynku ukraińskim (aneks 1). Druga z wymienionych fi rm utworzyła w 2005 roku przedsiębiorstwo dystrybucyjne Eurolab GmbH, a w 2007 roku utworzyła w Rosji spółkę Wołżańskie Delikatesy, zajmującą się produkcją pasz, chowem i ubojem indyków oraz produkcją mięsa i węd-lin drobiarskich.

Firmą, która w największym stopniu swój rozwój oparła na umiędzy-narodowieniu działalności, był jednak Morpol – przedsiębiorstwo specjali-zujące się w przetwórstwie łososia. Pierwsza spółka zależna została utwo-rzona w 2004 roku w Norwegii, a jej zadaniem była dystrybucja produktów wytworzonych w zakładzie przetwórczym w Ustce. W latach 2007-2009 fi rmy dystrybucyjne zostały utworzone w: Niemczech, Japonii, Francji, Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych i Włoszech. Kolejnym etapem ekspansji na rynkach zagranicznych był zakup zakładów przetwórstwa ryb-nego w Wielkiej Brytanii (2010, 2011), Norwegii (2011), Wietnamie i Fran-cji (2012), a także przejęcie farm łososia w Wielkiej Brytanii (2010, 2011), Wietnamie (2010) i Norwegii (2011). Zagraniczna działalność Morpolu

po-legała także na utworzeniu dwóch holdingów fi nansowych w Singapurze i Belize.

W okresie światowego kryzysu fi nansowo-gospodarczego i zadłuże-niowego (2009-2012) bezpośrednich inwestycji za granicą dokonało tak-że kilka innych fi rm z sektora spożywczego, a mianowicie: SM Mlekovita (uruchomienie zakładu produkcji sera mozzarella w obwodzie kaliningradz-kim oraz budowa zakładu produkującego mleko w proszku w Chinach), Mieszko (przejęcie Vilniaus Pergale – litewskiego producenta słodyczy)⁵, KSC Polski Cukier (inwestycja w rozbudowę cukrowni w Mołdawii), Ba-kalland (uruchomienie fi rmy logistycznej Bakar Kijów). Ponadto Konspol – producent i przetwórca kurczaków – zapowiedział inwestycje w zakłady przetwórstwa drobiu w Chinach i Indonezji.

Kierunki geografi czne odpływu polskiego kapitału na rynki obce wskazują, że największym zainteresowaniem polskich fi rm z branży spo-żywczej cieszyły się kraje położone względnie blisko Polski (wyk. 2). Na koniec 2012 roku najwięcej spółek zależnych polskich przedsiębiorstw ist-niało w Wielkiej Brytanii (12 spółek zależnych), na Ukrainie⁶ (9), w Cze-chach (8), Rosji (6) i w Norwegii (4). W wymienionych pięciu krajach ulokowane było blisko 2/3 podmiotów zależnych polskich fi rm z branży spożywczej. Więcej niż jedna spółka funkcjonowała w takich krajach jak:

Rumunia, Słowacja, Francja, Węgry, Niemcy i Wietnam. Kierunki ekspan-sji polskich przedsiębiorstw w postaci bezpośrednich inwestycji za granicę potwierdzają, że w dużym stopniu ich zagraniczna działalność była zbieżna z uppsalskim modelem internacjonalizacji. Lokowanie bezpośrednich inwe-stycji na pobliskich rynkach zagranicznych wynika z relatywnie niewiel-kiego tzw. dystansu psychicznego do tych rynków (w porównaniu z rynka-mi bardziej oddalonyrynka-mi). Oznacza to, że warunki funkcjonowania polskich przedsiębiorstw na rynku krajowym są często (choć nie zawsze) względnie podobne do warunków panujących na rynkach w nieodległych krajach, co wynika z podobieństwa językowego, kulturowego, niewielkich różnic w po-ziomie nauczania, rozwoju gospodarczego czy ustroju politycznego [Gory-nia i Jankowska 2007].

5 W latach 2008-2012 udział sprzedaży zagranicznej w przychodach ogółem ZPC Mieszko zwiększył się dwukrotnie, do 53% w 2012 roku [MDDP Business Consulting 2014].

6 Na koniec 2010 r. wartość polskich inwestycji zagranicznych z sektora spożywczego na Ukrainie wyniosła 22,3 mln USD, co stanowiło 10% polskich inwestycji zagranicznych w tym kraju [Aktywność inwestycyjna… 2013].

Wykres 2. Struktura geografi czna bezpośrednich inwestycji polskich fi rm spożywczych za granicą (na koniec 2012 r.)^a

Rumunia

a Na wykresie podano liczbę spółek zależnych na poszczególnych rynkach.

Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji prasowych oraz stron internetowych spółek.

Wykres 3. Przedmiot działalności zagranicznych spółek zależnych polskich fi rm spożywczych (stan na koniec 2012 r.)^a

produkcja

a Na wykresie podano liczbę spółek zależnych o poszczególnych profi lach działalności.

Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji prasowych oraz stron internetowych spółek.

Profi l działalności spółek zależnych był zróżnicowany (wyk. 3). Dla 1/3 z nich (21 spółek) dominującym bądź wyłącznym przedmiotem działalno-ści była dystrybucja produktów wytwarzanych w Polsce bądź w zagranicz-nych zakładach przetwórstwa; 19 podmiotów zależzagranicz-nych (30%) zajmowało się działalnością produkcyjną (zakład przetwórczy), 13 podmiotów (21%) – produkcją surowca, głównie na potrzeby powstałych za granicą zakładów przetwórstwa, a 3 podmioty (5%) były holdingami fi nansowymi. Działalność pozostałych fi rm za granicą miała charakter mieszany, bez wyraźnej domi-nacji żadnej z form, tj. dystrybucji, przetwórstwa bądź produkcji surowca.

Zaangażowanie inwestycyjne polskich przedsiębiorstw przemysłu spożywczego za granicą a uppsalski model internacjonalizacji

Firmą, której rozwój zagranicznej działalności inwestycyjnej w naj-większym zakresie wpisuje się w schemat procesu internacjonalizacji wg modelu uppsalskiego, jest Morpol (rys. 3). Jeszcze przed przystąpieniem Polski do UE przedsiębiorstwo to miało silną pozycję w kraju w sprzedaży m.in. łososia wędzonego i zaczęło poszerzać kierunki zbytu o rynki zagra-niczne. Pozwoliło to na zdobycie wiedzy o tych rynkach i ocenę perspektyw sprzedaży wytwarzanych produktów, która stała się wręcz niezbędna w ko-lejnym etapie internacjonalizacji Morpolu, tj. zakładaniu fi rm zajmujących się dystrybucją (w Europie, a następnie także w USA i Japonii). Wzrost stopnia zaangażowania za granicą przyczyniał się do dalszego poszerzania wiedzy i doświadczenia w funkcjonowaniu na danym rynku. Firma zaczęła przejmować zakłady zajmujące się przetwórstwem łososia w Niemczech, Wlk. Brytanii, Norwegii, a nawet w Wietnamie. Jednocześnie rozbudowy-wała w tych krajach zaplecze produkcji surowca poprzez przejmowanie ferm hodowli łososia. Wydaje się, że dalszy rozwój przedsiębiorstwa będzie w najbliższych latach oparty na kolejnych zagranicznych inwestycjach.

Rysunek 3. Ścieżka internacjonalizacji przedsiębiorstwa Morpol

Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji prasowych oraz strony internetowej spółki, http://morpol.com [dostęp: 14.05.2014].

Większość polskich fi rm z sektora spożywczego ograniczała kierunki ekspansji inwestycyjnej do krajów Europy Środkowej i Wschodniej (ESW), głównie Czech, Słowacji, Rumunii, Ukrainy i Rosji. Tym samym ostatni etap procesu internacjonalizacji uwzględniony w modelu uppsalskim miał niepełny wymiar (brak było inwestycji na rynkach daleko położonych). Li-derem wśród polskich przedsiębiorstw inwestujących w regionie jest Ma-spex, który wszystkie swoje spółki zależne (12) utworzył w krajach ESW.

Zgodnie z teorią ograniczenie procesu umiędzynarodowienia do krajów bli-sko położonych mogło wynikać m.in. z braku wiedzy o odległych rynkach zagranicznych, dużego ryzyka związanego z wejściem na te rynki, istnienia tzw. bariery psychicznej między rynkiem macierzystym a rynkiem ekspan-sji, braku koniecznych zasobów do ekspansji oraz kosztów transportu, ba-rier taryfowych i pozataryfowych [Gorynia i Jankowska 2007].

W procesie internacjonalizacji działalności niektórych fi rm uwzględ-nionych w badaniu nie występowały wszystkie etapy tego procesu opisane w modelu. SM Mlekovita zdobywała wiedzę i doświadczenie na rynkach

W dokumencie Przemysł spożywczy – makrootoczenie, inwestycje, ekspansja zagraniczna (Stron 114-131)