Ustawodawstwo wyznaniowe po wejściu w życie Konstytucji RP Jak już wspomniano, przed wejściem w życie Konstytucji RP z 1997 r

uchwalanie i nowelizacja kościelnych ustaw partykularnych były dokony-wane na gruncie konstytucji z 1952 r. w drodze ustaw niewyznaniowych lub zmiany ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania.

Przykładowo, na mocy ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy⁴²⁹ znowelizowany został art. 23 ust. 1 i 2 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego, dotyczący zakresu wol-ności religijnej dla skazanych i tymczasowo aresztowanych tego wyznania, a na mocy ustawy z dnia 26 czerwca 1997 r. o zmianie ustawy o gwaran-cjach wolności sumienia i wyznania oraz o zmianie niektórych ustaw⁴³⁰ powołano Komisję Regulacyjną do Spraw Polskiego Autokefalicznego Ko-ścioła Prawosławnego, do rozpoznania niezakończonych wniosków mająt-kowych kościelnych osób prawnych tego Kościoła, zgłoszonych w trybie art.

47 ust. 1 u.p.a.k.p.⁴³¹ Ustawa z dnia 26 czerwca 1997 r. powołała również Międzykościelną Komisję Regulacyjną dla „ostatecznego uregulowania”

spraw majątkowych między Państwem a Kościołem Ewangelicko-Reformo-wanym, Kościołem Ewangelicko-Metodystycznym, Kościołem Chrześcijan

429 Dz.U. z 2019 r. poz. 676 ze zm.

430 Dz.U. z 1998 r. Nr 59, poz. 375.

431 Wnioski, o których mowa w art. 47, były składane przez kościelne osoby prawne PAKP do Ministra – Szefa Urzędu Rady Ministrów, na podstawie art. 48 ust. 1 u.p.a.k.p.

Baptystów oraz Kościołem Adwentystów Dnia Siódmego, ustalając termin składania wniosków rewindykacyjnych do dnia 31 grudnia 1998 r.

W przypadku Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego ustawa z dnia 26 czerwca 1997 r. znowelizowała ustawę partykularną z 1994 r., dodając do niej: art. 12a, regulujący skutki prawne małżeństwa zawartego przed osobą duchowną KEA w formie przewidzianej w Zasadniczym Prawie Wewnętrz-nym tego Kościoła; art. 34 ust. 6, zwalniający wymienione w tym przepisie nabywanie rzeczy i praw majątkowych od opłat sądowych z wyjątkiem opłat kancelaryjnych; art. 35, zwalniający od opłat celnych wymienio-ne w nim dary na cele kultowe oraz maszyny, urządzenia poligraficzwymienio-ne i papier; a nadto dodając art. 45a, umożliwiający osobom prawnym KEA ubieganie się o nieodpłatne przekazanie własności nieruchomości lub ich części, jeżeli są one niezbędne do sprawowania kultu religijnego lub działalności kościelnych osób prawnych, w zakresie charytatywno-opie-kuńczym lub oświatowo-wychowawczym. Przepis ten przewidywał nadto możliwość przyznania parafiom tego Kościoła działających na Ziemiach Zachodnich i Północnych własności użytków rolnych o powierzchni do 15 ha dla jednej parafii, w celu utworzenia lub powiększenia gospodarstwa rolnego. Wnioski takie osoby prawne KEA mogły składać w terminie do dnia 31 grudnia 1998 r.⁴³²

Praktyka nowelizowania kościelnych ustaw partykularnych w drodze ustaw niewyznaniowych oraz zmiany ustawy o gwarancjach wolności su-mienia i wyznania utrzymała się także po wejściu w życie Konstytucji RP z 1997 r.⁴³³ Po zerwaniu latem 2002 r. przez stronę rządową rozmów ze związkami wyznaniowymi w sprawie realizacji art. 25 ust. 5 Konstytucji

432 Dla porównania – znowelizowany art. 70a ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego przewiduje na Ziemiach Północnych i Zachodnich możliwość przyznania na rzecz osób prawnych Kościoła katolickiego nieruchomości rolnych do 15 ha w odniesieniu do parafii, 50 ha dla diecezji, seminariów duchownych, diecezjalnych i zakonnych, 5 ha domów zgromadzeń zakonnych, a w przypadku gdy domy te prowadzą działalność oświa-towo-wychowawczą lub charytatywno-opiekuńczą – również 50 ha. Możliwość składania w tych sprawach wniosków przez kościelne osoby prawne nie jest ograniczona czasowo.

433 W doktrynie utrwalony jest pogląd, że nowelizacja ustawy partykularnej, niezależnie od jej zakresu i daty uchwalenia wymaga zawarcia umowy określonej w art. 25 ust. 5 Konstytucji RP – W. Brzozowski, Zmiana i uchylenie..., s. 354–357. Zob. też M. Olszówka, uwagi do art. 53..., s. 191–192; P. Sobczyk, Negocjacje i zawarcie umowy z art. 25 ust. 5 Konstytucji RP [w:] Układowe formy..., s. 287.

RP praktyka ta stała się regułą, pozwalającą stronie rządowej na obejście trybu konstytucyjnego w procesie regulacji niektórych problemów tych kościołów. Przykładowo, na mocy ustawy z dnia 19 marca 2004 r. – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo celne⁴³⁴ znowelizowano przepisy ustaw partykularnych kościołów mniejszościowych oraz Kościoła katolickiego, zwalniające te kościoły od należności celnych i przywozowych. Zmiany tych przepisów dokonano następnie na mocy ustawy z dnia 29 kwietnia 2010 r. o zmianie ustawy – Prawo celne oraz niektórych innych ustaw⁴³⁵, nowelizującej po raz kolejny ustawy partykularne tych kościołów.

Fiasko prowadzonych w 2002 r. rozmów w sprawie realizacji art. 25 ust. 5 Konstytucji RP spowodowało, że niektóre z kościołów mniejszościo-wych, a zwłaszcza Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny, podjęły indywidualne starania o nowelizacje ich ustaw partykularnych w zakresie przedłużenia terminu do składania wniosków rewindykacyjnych do ko-misji regulacyjnej, omijając wobec postawy władz wyznaniowych drogę konstytucyjną. W dniu 11 kwietnia 2003 r. 40 posłów Sojuszu Lewicy De-mokratycznej, Socjaldemokracji Polskiej oraz Unii Pracy złożyło projekt ustawy o zmianie ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania⁴³⁶. Zgodnie z art. 2 ust. 1 tego projektu, wnioski kościelnych osób prawnych Kościoła prawosławnego o przywrócenie lub przekazanie własności nie-ruchomości, o których mowa w art. 47 ust. 1 i art. 48a ustawy z dnia 4 lipca 1991 r. o stosunku Państwa do Polskiego Autokefalicznego Kościoła

434 Dz.U. Nr 68, poz. 623.

435 Dz.U. Nr 106, poz. 673.

436 Po wejściu w życie Konstytucji RP z 1997 r. inicjatywa ustawodawcza w sprawie uchwalenia lub nowelizacji ustawy partykularnej należy wyłącznie do Rady Ministrów, zob. L. Garlicki, uwagi do art. 25..., s. 628–629. Jednakże zdaniem B. Banaszaka pod-miotom wymienionym w art. 118 Konstytucji RP przysługuje inicjatywa ustawodawcza w kwestii wniesienia pod obrady Sejmu kościelnej ustawy partykularnej, w sytuacji, gdy mimo zawartej już umowy między Radą Ministrów a danym związkiem wyznaniowym projekt ustawy nie został przez rząd wniesiony. Dotyczy to także przypadków, gdy rząd nieprawidłowo interpretował umowę bądź nie uwzględnił wszystkich istotnych jej elementów (B. Banaszak, Konstytucja Rzeczypospolitej..., s. 191). Ponieważ w relacjach między państwem a Polskim Autokefalicznym Kościołem Prawosławnym do zawarcia umowy w trybie art. 25 ust. 5 Konstytucji RP nie doszło, inicjatywa poselska w sprawie nowelizacji kościelnej ustawy partykularnej PAKP nie była możliwa. Stąd też wniosek poselski dotyczył nowelizacji ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania.

Prawosławnego, mogły być zgłaszane w terminie dwóch lat od dnia wejścia tej ustawy w życie. Natomiast roszczenia, które w tym terminie nie zosta-łyby zgłoszone, miały wygasnąć. Jednocześnie projekt przewidywał także przedłużenie o dwa lata terminu składania wniosków rewindykacyjnych przez osoby prawne Kościoła Ewangelicko-Reformowanego oraz Kościoła Chrześcijan Baptystów. Zgodnie z projektem wnioski miały być składane do Komisji Regulacyjnej dla Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawo-sławnego oraz do Międzykościelnej Komisji Regulacyjnej, przewidzianej w art. 38a u.g.w.s.w.⁴³⁷

W uzasadnieniu projektu autorzy podnieśli, że celem nowelizacji ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania było dążenie do wyrównania sytuacji prawnej wymienionych w nim kościołów (art. 2 projektu). Wskaza-no również, że na mocy ustawy z dnia 26 czerwca 1997 r. o zmianie ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania oraz o zmianie niektórych ustaw⁴³⁸ termin do złożenia wniosków do komisji regulacyjnych wynosił zaledwie kilka miesięcy od dnia wejścia jej w życie i np. w odniesieniu do Kościoła prawosławnego dotyczył jedynie nieruchomości, co do których nie zostało ukończone postępowanie administracyjne, prowadzone na podsta-wie art. 47 ust. 1 u.p.a.k.p.

Projekt poselski oprotestowali posłowie Ligi Polskich Rodzin i innych ugrupowań prawicowych: Ruchu Katolicko-Narodowego oraz Koła Posel-skiego „Dom Ojczysty”, wnosząc o wykreślenie art. 2 tego projektu⁴³⁹. Po-słowie ci nie godzili się na to, że projektowana ustawa wprowadza przedłu-żenie terminu do składania wniosków rewindykacyjnych tylko dla trzech wymienionych w niej kościołów i proponowali skonstruowanie takiego

437 Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, I kadencja, druk sejm. nr 1806.

438 Zgodnie z art. 17, ustawa z dnia 26 czerwca 1997 r. o zmianie ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (Dz.U. z 1998 r. Nr 59, poz. 375) weszła w życie po upływie 14 dni od jej ogłoszenia. Publikacja jej odwlekła się jednak o blisko 11 miesięcy, gdyż z uwagi na fakt, że w dniu 25 czerwca 1997 r. Prezydent RP zarządził wybory parlamentar-ne na dzień 21 września 1997 r., rząd W. Cimoszewicza nie zdecydował się na ogłoszenie tej ustawy przed wyborami. W wyniku wrześniowych wyborów do władzy doszła prawi-cowa koalicja AWS, która z opublikowaniem tej ustawy wstrzymała się ponad pół roku.

439 Wniosek o wykreślenie art. 2 projektu podpisał poseł Ligi Polskich Rodzin S. Gu-dzowski oraz 16 posłów z Ligi Polskich Rodzin, Ruchu Katolicko-Narodowego oraz Koła Poselskiego „Dom Ojczysty”.

przepisu, który obejmie swoim zasięgiem wszystkie kościoły i związki wyznaniowe⁴⁴⁰.

Poselski projekt nowelizacji ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o gwaran-cjach wolności sumienia i wyznania miał wyraźnie polityczny charakter, gdyż wymienione w nim kościoły były w sposób oczywisty pokrzywdzone w porównaniu do Kościoła katolickiego, któremu ustawodawca przyznał w przeszłości łącznie trzyipółletni termin do składania wniosków rewindy-kacyjnych w postępowaniu regulacyjnym, jakie toczyło się przed komisją majątkową. Także polityczny charakter miała argumentacja posłów pra-wicowych, postulujących skreślenie art. 2 projektu ustawy i przedłużenie terminu składania wniosków rewindykacyjnych dla wszystkich kościołów i związków wyznaniowych.

O politycznym charakterze projektu oraz intencji naprawienia dyskry-minacyjnych rozwiązań przyjętych w ustawach partykularnych wymienio-nych w nim kościołów, w porównaniu do rozwiązań przyjętych w ustawie katolickiej, świadczy zarówno przebieg dyskusji parlamentarnej nad tym projektem, jak i opinie co do zgodności art. 2 projektu z art. 25 ust. 5 Konstytucji RP. Obok posłów z Ligi Polskich Rodzin, sprzeciwiających się przyjęciu tej ustawy przez Sejm, uchwaleniu jej próbował się prze-ciwstawić także poseł A. Macierewicz z Ruchu Narodowo-Katolickiego, który bezpośrednio przed głosowaniem zwrócił się do wicemarszałka D.

Tuska z pytaniem o sens głosowania przy pojawiających się wątpliwo-ściach dotyczących jej konstytucyjności. Poseł A. Macierewicz uważał, że działanie takie stanowi naruszenie dobrych tradycji legislacyjnych Sejmu i tym samym „otwiera drogę do zupełnego chaosu ustawodawczego w tej Izbie”. Niewątpliwą intencją posła A. Macierewicza, podobnie jak i innych, uczestniczących w dyskusji sejmowej przedstawicieli ugrupowań prawi-cowych, było zablokowanie uchwalenia wniesionego przez posłów lewicy projektu ustawy i tym samym niedopuszczenie do przyjęcia przez Sejm IV kadencji⁴⁴¹ noweli pozwalającej na przedłużenie ww. kościołom terminu do składania nowych wniosków rewindykacyjnych.

440 Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, IV kadencja, sprawozdanie stenograficzne z 73.

posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 14 kwietnia 2004 r.

441 IV kadencja Sejmu kończyła się w 2005 r., a wydarzenia społeczne, jakie miały

Pomimo głosów sprzeciwu, ustawa ta została uchwalona bez poprawek w dniu 30 kwietnia 2004 r.⁴⁴² Nie zmienia to jednak faktu, że argumen-tacja prawna prawicy, sprowadzająca się do zarzutu naruszenia zasady równouprawnienia kościołów, jak i niekonstytucyjności nowelizacji ustaw partykularnych w świetle art. 25 ust. 5 Konstytucji RP, była zasadna. Nie-konstytucyjność art. 2 tego projektu była parlamentowi powszechnie znana.

Świadczy o tym opinia sprawozdawczyni Komisji Ustawodawczej i Prawo-rządności Senatu, senator K. Sienkiewicz z Unii Pracy, która postulując, by Senat przyjął bez poprawek uchwaloną przez Sejm w dniu 30 kwietnia 2004 r. ustawę, podniosła skądinąd, że art. 25 ust. 5 Konstytucji RP jest wciąż przepisem martwym. Jednocześnie oceniła poselski projekt noweli-zacji ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania jako godną uzna-nia inicjatywę, zmierzającą do naprawieuzna-nia błędów wyrządzonych usta-wodawstwem poprzednich parlamentów⁴⁴³. Tak więc jej zdaniem względy sprawiedliwości społecznej usprawiedliwiały i uzasadniały przedłużenie terminu składania wniosków rewindykacyjnych w trybie pozakonstytu-cyjnym, tj. w drodze nowelizacji ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. Nowelizacja ustaw partykularnych tych kościołów zgodnie z wymogami art. 25 ust. 5 Konstytucji RP nie była bowiem realna, gdyż Departament Wyznań MSWiA już w projekcie z kwietnia 2002 r. uzależ-nił ją faktycznie od zgody kościołów mniejszościowych na zróżnicowanie trybu wprowadzania zmian do ich ustaw partykularnych. Senat podzielił stanowisko senator K. Sienkiewicz i uchwałą z dnia 20 maja 2004 r. przyjął ustawę z dnia 30 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o gwarancjach wolno-ści sumienia, zgodnie z wersją przegłosowaną przez Sejm IV kadencji⁴⁴⁴.

miejsce w czasie trwania tej kadencji, np. tzw. afera Rywina czy też afera starachowicka, nie rokowały ponownego sukcesu wyborczego lewicy w wyborach do Sejmu V kadencji.

442 Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, IV kadencja, sprawozdanie stenograficzne z 74.

posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 30 kwietnia 2004 r.

443 Senat Rzeczypospolitej Polskiej, V kadencja, sprawozdanie stenograficzne z 62.

posiedzenia Senatu Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 19 maja 2004 r.

444 Ustawa ta została opublikowana w dniu 25 czerwca 2004 r. (Dz.U. Nr 145, poz. 1534) i weszła w życie z dniem 10 lipca 2004 r.

Polityczny charakter wniesionego przez posłów lewicy projektu nowe-lizacji ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania został też od-notowany w stanowisku doktryny. I tak R. Małajny, w swej opinii na temat konstytucyjności art. 2, przedłużającego o dwa lata termin składania przez te kościoły dodatkowych wniosków rewindykacyjnych do komisji regu-lacyjnej, uchylił się od udzielenia odpowiedzi na to pytanie i stwierdził, że nie można jednoznacznie zająć stanowiska w kwestii zgodności tego przepisu z art. 25 ust. 5 Konstytucji RP. Jednocześnie, podobnie jak senator K. Sienkiewicz, wskazał na słuszną intencję autorów projektu noweliza-cji, których celem było zrównoważenie uprawnień wymienionych w nim kościołów z przywilejami nadanymi Kościołowi katolickiemu i Związkowi Gmin Żydowskich co do terminu składania wniosków rewindykacyjnych.

Ryszard Małajny zwrócił też uwagę na konieczność przedłużenia terminu składania wniosków rewindykacyjnych wszystkim pozostałym kościołom mniejszościowym i związkom wyznaniowym, co pozostawałoby w zgodzie z Konstytucją RP. Postulat swój uzasadnił tym, że wobec pracochłonności przygotowania wniosków rewindykacyjnych przez kościoły mniejszościo-we, wyznaczenie zbyt krótkiego terminu do ich wniesienia jest sprzeczne z zasadą państwa prawnego⁴⁴⁵, i porównał to do przysłowiowego „ofia-rowania Niderlandów” albo „gruszek na wierzbie”⁴⁴⁶. Refleksja ta była o tyle słuszna, że po wojnie dokumentacja wielu kościołów, a zwłaszcza kościołów ewangelickich w II RP, została w znacznym stopniu zniszczo-na, w związku z czym przygotowanie wniosków rewindykacyjnych było utrudnione.

Z kolei W. Odrowąż-Sypniewski, ekspert ds. legislacji Kancelarii Sejmu, był zdania, że znowelizowana ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania nadmiernie przedłużyła wymienionym w niej kościołom termin do składania nowych wniosków rewindykacyjnych, zważywszy, że mieli oni dwuletni termin do składania wniosków w trybie administracyjnym.

445 W. Bendza, Regulacja kościelnych spraw..., s. 138.

446 Opinia prawna R. Małajnego nt. konstytucyjności art. 2 projektu ustawy nowelizu-jącej ustawę o gwarancjach wolności sumienia i wyznania z 1987 r. (druk sejm. nr 1806) z dnia 7 października 2003 r., http://orka.sejm.gov.pl/rexdomk4.nsf/Opwsdr?Open-Form&1806, s. 1–3 [dostęp: 20 kwietnia 2019 r.].

Jednocześnie zarzucił, że nowelizacja ta może być postrzegana jako nie-zgodna z zasadą równouprawnienia kościołów oraz art. 25 ust. 5 Konstytu-cji RP, który wymaga wcześniejszego zawarcia przewidzianej w nim umowy między Radą Ministrów a przedstawicielami poszczególnych kościołów⁴⁴⁷. Do kwestii zgodności art. 2 projektu ustawy o zmianie ustawy o gwa-rancjach z art. 25 ust. 5 Konstytucji RP odniósł się także ekspert prawa wyznaniowego Klubu Parlamentarnego SLD A. Merker, zwracając uwagę na fakt, że przedłużenie terminu do składania wniosków rewindykacyj-nych miało już miejsce wcześniej w odniesieniu do Kościoła katolickie-go, któremu dwuletni, upływający w dniu 23 maja 1991 r. termin został przedłużony do dnia 31 grudnia 1992 r. Stwierdził, że projekt ustawy nie odpowiada w pełni zasadom elegancji prawnej, ale za to stanowi „zręcz-ną próbę ominięcia trudności, które nastręcza art. 25 ust. 5 Konstytucji”.

Uznał przy tym, że „przepis art. 2 projektu ustawy zawartej w druku 1806 nie narusza art. 25 ust. 5 Konstytucji i może być uchwalony”. Wskazał też na to, że istnieje już precedens, jakim było przedłużenie Kościołowi katolickiemu terminu do składania wniosków rewindykacyjnych, mimo że archiwa tego Kościoła były w znacznie lepszym stanie niż innych ko-ściołów i związków wyznaniowych⁴⁴⁸.

Wydaje się, że decydujące w tej sprawie było stanowisko M. Pietrzaka, który stwierdził, że obowiązek zawierania umów przy ewentualnych nowe-lizacjach ustaw wyznaniowych istnieje wówczas, gdy dotyczy to „istotnych elementów stosunków między państwem kościołem. Nie dotyczy spraw formalnych, jakimi są terminy”⁴⁴⁹. Stanowisko M. Pietrzaka jest w pełni

447 Opinia prawna W. Odrowąża-Sypniewskiego nt. zgodności art. 2 projektu ustawy nowelizującej ustawę o gwarancjach wolności sumienia i wyznania z 1987 r. (druk sejm.

nr 1806) z dnia 13 stycznia 2004 r., http://orka.sejm.gov.pl/rexdomk4.nsf/Opwsdr?Open-Form&1806, s. 5–6, 8–9 [dostęp: 20 kwietnia 2019 r.].

448 Opinia prawna A. Merkera nt. projektu ustawy o zmianie ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, (druk sejm. nr 1806) z dnia 8 października 2003 r., http://orka.sejm.gov.pl/rexdomk4.nsf/Opwsdr?OpenForm&1806, s. 6, 10–11 [dostęp: 20 kwietnia 2019 r.].

449 Opinia prawna M. Pietrzaka nt. zgodności z Konstytucją RP (art. 25) projektu ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (druk sejm. nr 1806) z dnia 10 października 2003 r., http://orka.sejm.gov.pl/rexdomk4.nsf/Opwsdr?OpenForm&1806, s. 3 [dostęp:

20 kwietnia 2019 r.].

zasadne, jeśli chodzi o kwestie formalne. Powstaje jednak pytanie, czy w przypadku nowelizowanej ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania przedłużenie terminów do składania wniosków rewindykacyj-nych było rzeczywiście kwestią tylko formalną? Jeśli tak, to czy skrócenie danym kościołom terminu do składania wniosków rewindykacyjnych było-by również formalną kwestią poboczną? Przecież grupa posłów o orientacji niekoniecznie życzliwej dla Kościoła prawosławnego mogłaby np. złożyć projekt ustawy skracającej temu Kościołowi nieokreślony dotychczas termin do składania wniosków o uwłaszczenie w trybie art. 46 ust. 1–3 u.p.a.k.p.

– i posiadając większość w Sejmie, przegłosować go bez problemu. Czy i wówczas byłaby to kwestia poboczna, niewymagająca uzyskania zgody tego Kościoła przewidzianej w art. 25 ust. 5 Konstytucji RP? Ponadto jeśli ustawowe przedłużenie terminu do składania wniosków rewindykacyjnych dla poszczególnych kościołów jest kwestią formalną, a nie kwestią poli-tyczną najwyższej rangi – to dlaczego w takim razie przedłużenia takiego terminu do tej pory nie uzyskał Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP oraz inne mniejszościowe kościoły i związki wyznaniowe?

W tej sytuacji trudno nie przytoczyć nawiązującej do opinii M. Pietrza-ka konstatacji W. Bendzy, który stwierdził, że gdyby uznać, że Pietrza-każda po-prawka w jakiejkolwiek ustawie wyznaniowej wymaga odrębnej umowy zawieranej w tym zakresie między rządem a danym Kościołem pod rygorem niekonstytucyjności zmian, to wówczas wszystkie nowelizacje ustawy o stosunku Państwa do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosław-nego, poczynając od dnia 17 października 1997 r., tj. od dnia wejścia w ży-cie Konstytucji RP, byłyby z nią sprzeczne⁴⁵⁰. Konstatacja ta jest w pełni słuszna pod warunkiem przyjęcia, że wszystkie dotychczasowe nowelizacje ustawy prawosławnej rzeczywiście dotyczyły wyłącznie kwestii „formal-nych”, o których wspomniał M. Pietrzak w swej opinii.

Uchwalona w 2004 r. nowelizacja ustawy o gwarancjach wolności su-mienia i wyznania była wynikiem woli politycznej posłów lewicy, zmie-rzających do wyrównania wymienionym w niej kościołom praw – przyzna-nych wcześniej w zakresie rewindykacji mienia Kościołowi katolickiemu.

450 W. Bendza, Regulacja kościelnych spraw..., s. 143–144.

Nowela ta okazała się korzystna dla tych kościołów, a stała się możliwa jedynie dzięki rezygnacji z próby porozumienia się z rządem w trybie prze-widzianym w art. 25 ust. 5 Konstytucji RP i uruchomieniu procesu usta-wodawczego, przewidzianego w art. 118 Konstytucji RP, który przyznaje prawo inicjatywy ustawodawczej grupie co najmniej 15 posłów.

Jak już wspomniano, zdaniem D. Walencika przepis art. 25 ust. 5 Kon-stytucji RP nie został dotychczas zastosowany w praktyce m.in. z uwagi na trudności związane z jego interpretacją, gdyż ani Konstytucja RP, ani żaden inny akt prawny nie precyzują kwestii niezbędnych do jego zasto-sowania⁴⁵¹. Jednakże, jak już wspomniano, Departament Wyznań MSWiA opracował w 2008 r. projekt procedury regulującej przygotowanie umów, określonych w art. 25 ust. 5 Konstytucji RP, który w dniu 30 czerwca 2009 r.

uzyskał akceptację Prezesa Rady Ministrów. Przyjęta przez rząd procedura zawierania umów wyznaniowych do chwili obecnej nie znalazła jednak zastosowania, gdyż po 2002 r. rząd nie podjął żadnej rzeczywistej próby zawarcia z kościołami mniejszościowymi umowy przewidzianej w art. 25 ust. 5 Konstytucji RP, a w polskim ustawodawstwie utrwalił się pozakon-stytucyjny mechanizm regulowania spraw istotnych dla tych kościołów⁴⁵². Jak podnosi D. Walencik, od wejścia w życie Konstytucji RP z 1997 r.

parlament uchwalił wiele ustaw regulujących fragmentarycznie sytuację majątkową związków wyznaniowych w Polsce, w związku z czym moż-na już mówić o kształtowaniu się praktyki ustawodawczej, „wyłączającej spod dyspozycji art. 25 ust. 5 Konstytucji sprawy finansowe i podatkowe związków wyznaniowych”⁴⁵³.

451 D. Walencik, Realizacja art. 25..., s. 42.

452 B. Banaszak zwraca uwagę, że wszystkim nierzymskokatolickim związkom wy-znaniowym przysługuje roszczenie publicznoprawne o zawarcie umowy przewidzianej w art. 25 ust. 5 Konstytucji RP. Jednak ani Konstytucja RP, ani żadna ustawa rozwijająca jej postanowienia nie określają terminów, w których Rada Ministrów powinna umowę

452 B. Banaszak zwraca uwagę, że wszystkim nierzymskokatolickim związkom wy-znaniowym przysługuje roszczenie publicznoprawne o zawarcie umowy przewidzianej w art. 25 ust. 5 Konstytucji RP. Jednak ani Konstytucja RP, ani żadna ustawa rozwijająca jej postanowienia nie określają terminów, w których Rada Ministrów powinna umowę