Uwłaszczenie Kościoła katolickiego a roszczenia majątkowe Ko- Ko-ścioła Ewangelicko-Augsburskiego

Rozpoczęte w maju 1988 r. prace nad przygotowaniem ustawy o gwaran-cjach wolności sumienia i wyznania były wymuszone trwającymi od 1981 r.

pracami Komisji Wspólnej przedstawicieli Rządu i Episkopatu nad projek-tem ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego. W kategoriach

242  R. Łatka, Droga do ustawowego..., s. 119–120.

243 M. Rakowski, Dzienniki polityczne 1987–1990, Warszawa 2005, s. 440–441, 443.

244 W. Loranc, Jak doszło do podpisania w 1989 roku ustaw regulujących stosunki państwo – Kościół katolicki. Stół bez kantów, „Przegląd Tygodniowy”, 6 października 1999 r., s. 17.

politycznych ustawa ta miała zaświadczyć o równym traktowaniu przez władze Polski Ludowej Kościoła katolickiego oraz kościołów mniejszościo-wych, jednakże – jak już zostało wspomniane – ustawa ta ani nie uregulo-wała, ani nie zabezpieczyła roszczeń tych kościołów co do nieruchomości utraconych w okresie totalitaryzmu i przekazanych przez władze komuni-styczne Kościołowi katolickiemu oraz innym osobom prawnym i fizycznym.

O ile ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego uregulowała nie tylko położenie prawne tego Kościoła, lecz także tryb jego uwłaszczenia oraz rewindykacji utraconego mienia, to ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania dotyczyła przede wszystkim niekwestionowanych już w tym czasie konstytucyjnych wolności religijnych oraz ich gwarancji.

Asymetria ta była szczególnie widoczna w przypadku Kościoła Ewangelic-ko-Augsburskiego, pozbawionego jakichkolwiek instrumentów prawnych, które pozwoliłyby mu na odzyskanie czegokolwiek z utraconych po wojnie nieruchomości, gdyż pomimo uchwalenia ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania nadal obowiązywała represyjna wobec tego Kościoła ustawa z dnia 4 lipca 1947 r. o zmianie dekretu²⁴⁵.

Ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego, już u progu zmian ustrojowych zapewniła temu Kościołowi pozycję uprzywilejowaną w po-równaniu do kościołów mniejszościowych i innych związków wyznanio-wych. Obok kwestii związanych z uwłaszczeniem określiła także szeroki zakres rewindykacji mienia kościelnego, utraconego nie tylko w okresie totalitaryzmu, lecz chociażby w okresie zaboru austriackiego. Jednocześnie Kościół katolicki pozostawał w tym czasie w użytkowaniu nieruchomości sakralnych i obiektów im towarzyszących, należących w przeszłości do innych kościołów, jak np. Kościoła greckokatolickiego²⁴⁶, Polskiego Auto-kefalicznego Kościoła Prawosławnego²⁴⁷, Kościoła

Ewangelicko-Augsbur-245 Ustawa ta obowiązywała do wejścia w życie z dniem 11 lipca 1994 r. ustawy par-tykularnej KEA.

246 W 1945 r., po wytyczeniu granicy polsko-radzieckiej na Bugu i Sanie, w Polsce po-zostały 223 parafie greckokatolickie. Majątek tych parafii został upaństwowiony na mocy rozszerzającej wykładni dekretu z dnia 28 września 1949 r. o zmianie dekretu z dnia 5 września 1947 r. o przejściu na własność Państwa mienia pozostałego po osobach prze-siedlonych do ZSRR (Dz.U. z 1949 r. Nr 53, poz. 404).

247 Na terenach akcji Wisła było około 600 cerkwi greckokatolickich i 50

prawosław-skiego oraz kościołów ewangelickich²⁴⁸, których parafie w 1947 r. zostały włączone do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego.

Jak już wspomniano, roszczenia Kościoła katolickiego w latach 80. XX w. uległy znacznej metamorfozie. Kwestia zwrotu utraconych przez ten Ko-ściół nieruchomości została podniesiona w dniu 23 czerwca 1981 r. w czasie obrad Komisji Wspólnej Przedstawicieli Rządu i Episkopatu. Wprawdzie strona kościelna wspomniała wówczas o tysiącach nieruchomości, które utraciła w okresie totalitaryzmu²⁴⁹, ale nie wspominała o uwłaszczeniu na oddanych jej w użytkowanie nieruchomościach ewangelickich, a przed-stawione przez bp. B.W. Dąbrowskiego roszczenia obejmowały około 100 wniosków dotyczących m.in. zwrotu budynku zakonu Salezjanów w War-szawie przy ul. Wiślanej, budynku po Wyższym Seminarium Duchownym w Przemyślu, nieruchomości odebranej siostrom Służkom w Mariówce itp.²⁵⁰ Do przygotowania projektu przepisów dotyczących roszczeń Ko-ścioła katolickiego powołano rządowo-kościelny zespół redakcyjny²⁵¹.

nych, spór dotyczył 22 obiektów (wielkości te są przybliżone). W dniu 21 czerwca 1991 r.

w trakcie 51. posiedzenia Senatu senator A. Bogucka-Skowrońska stwierdziła, że jeżeli zburzono 160 cerkwi prawosławnych, a 100 cerkwi dostał Kościół katolicki, to sporne 22 cerkwie powinien otrzymać Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny; Sprawozdanie stenograficzne 51. posiedzenia Senatu w dniach 20 i 21 czerwca 1991 r., ł. 96–138. Pomię-dzy 1918 a 1933 r. Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny utracił około 500 cerkwi, z których 137 wyświęcono na kościoły katolickie, pozostałe zamknięto lub zburzono.

W 1929 r. Episkopat Polski wystąpił z 755 pozwami o oddanie mu około połowy posiada-nych przez PAKP świątyń i klasztorów, z Ławrą Poczajowską i klasztorem w Jabłecznej, które nigdy nie były własnością katolicką, a także o inne nieruchomości. Sąd Najwyższy uznał jednak drogę sądową w tych sprawach za niedopuszczalną. W czerwcu i lipcu 1938 r. na Podlasiu i Lubelszczyźnie policja i wojsko zburzyły od 114 do 162 cerkwi, zob.

M. Winiarczyk-Kossakowska, Ustawy III Rzeczypospolitej..., s. 67, 73, 114–116.

248 Kościół katolicki wszedł po wojnie w posiadanie setek obiektów sakralnych i obiektów im towarzyszących, należących np. do posiadającego 405 parafii Ewangelickiego Kościoła Unijnego w Polsce i innych kościołów ewangelickich.

249 Liczba ta nie budzi zdziwienia, zważywszy, że tysiące wiejskich parafii katolickich utraciło nieruchomości rolne na podstawie ustawy z dnia 20 marca 1950 r. o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego (Dz.U. Nr 9, poz. 87 ze zm.).

250 Relacja z posiedzenia Komisji Wspólnej przedstawicieli Rządu i Episkopatu w dniu 23 czerwca 1981 r. [w:] Tajne dokumenty..., s. 84–86.

251 W 1983 r. do zespołu tego ze strony kościelnej zostali powołani: bp. Z. Kamiński, ks. J. Chmiel, prof. A. Stelmachowski i prof. W. Chrzanowski, ze strony rządowej: prof.

J. Jodłowski, B. Skręta, A. Merker i R. Brożyniak. Zob. G. Rydlewski, Geneza i tryb

przy-Prace tego zespołu uległy przyspieszeniu, gdy rząd podjął rozmowy z opo-zycją. Władze państwowe, zabiegając o poparcie lub przynajmniej o neu-tralność polityczną Kościoła katolickiego, zaakceptowały jego żądania majątkowe²⁵². W 13-stronicowym uzasadnieniu wniesionego do Sejmu w kwietniu 1989 r. projektu ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Ka-tolickiego przepisom dotyczącym uwłaszczenia tego Kościoła na znajdu-jących się w jego władaniu nieruchomościach sakralnych i obiektach im towarzyszących poświęcono jedno zdanie²⁵³.

Projekt ustawy przewidywał w rozdziale 1 działu IV – „Przepisy przej-ściowe i końcowe” (art. 60–71) – uregulowanie spraw majątkowych Kościoła katolickiego w dwóch pozasądowych trybach postępowania: w trybie admi-nistracyjnym²⁵⁴ – dla stwierdzenia, że nieruchomości pozostające w dniu wejścia w życie ustawy we władaniu kościelnych osób prawnych stają się z mocy prawa ich własnością, oraz w trybie postępowania regulacyjnego przed komisją majątkową, złożoną w równej liczbie z przedstawicieli strony kościelnej i państwowej. Postępowanie to miało na celu przywrócenie lub nieodpłatne przekazanie kościelnym osobom prawnym własności nieru-chomości przejętych w przeszłości na rzecz Skarbu Państwa, a niepozosta-jących w ich władaniu w dniu wejścia tej ustawy w życie.

Zgodnie z art. 60 ust. 1 pkt 1–5 projektu, nieruchomości lub ich części, pozostające w dniu wejścia w życie ustawy we władaniu kościelnych osób prawnych, stawały się z mocy prawa ich własnością, jeżeli: 1) były własno-ścią diecezji, parafii, klasztorów lub innych instytucji greckokatolickich

gotowania ustawodawstwa..., s. 209.

252 Przedmiotem negocjacji nie były zagadnienia związane z uwłaszczeniem Kościoła katolickiego na nieruchomościach ewangelickich. W październiku 1988 r. ustalono, że

„makieta” ustawy o stosunku Państwa do Kościoła katolickiego będzie gotowa do grudnia 1988 r. Zob. Relacja z posiedzenia Komisji Wspólnej przedstawicieli Rządu i Episkopatu w dniu 10 października 1988 r. [w:] Tajne dokumenty..., s. 553.

253 Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, IX kadencja, druk sejm. nr 500, uzasadnie-nie projektu ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w PRL, s. 8–9.

254 W wyniku nowelizacji ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Ko-ścioła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2018 r. poz. 380 ze zm.) w trybie administracyjnym przewidziane zostało ponadto nieodpłatne przekazanie Kościołowi katolickiemu lub jego osobom prawnym określonej w tym przepisie ilości gruntów rol-nych (art. 70a).

(unickich)²⁵⁵; 2) podlegały przejęciu na własność państwa z mocy usta-wy o dobrach martwej ręki, a zostały pozostawione, usta-wydzierżawione lub przekazane kościelnym osobom prawnym; 3) podlegały przepisom dekretu z dnia 24 kwietnia 1952 r. o zniesieniu fundacji, a zostały poręczone, pozo-stawione, wydzierżawione, wynajęte lub przekazane kościelnym osobom prawnym; 4) zostały przejęte przez byłe władze zaborcze austriackie na własność funduszy religijnych, funduszy naukowych, szkół parafialnych lub katolickich gmin parafialnych; 5) znajdowały się na nich obiekty sa-kralne wraz z budynkami towarzyszącymi. Dotyczyło to także obiektów położonych na obszarze m.st. Warszawy.

Artykuł 60 ust. 2 projektu precyzował pojęcie wymienionych w przepisie art. 60 ust. 1 pkt 5 budynków towarzyszących obiektom sakralnym, nadając mu bardzo szeroki zakres. Przez budynki towarzyszące należało rozumieć położone w sąsiedztwie obiektów sakralnych: budynki stanowiące miesz-kanie proboszcza lub rektora, kancelarię parafialną lub kancelarię rektora (plebanię), budynki stanowiące mieszkanie wikariuszy (wikarówkę), bu-dynki stanowiące mieszkanie pracowników świeckich parafii lub rekto-ratu (organistówkę), budynki punktu katechetycznego i budynki domu zakonnego związanego z duszpasterstwem w tym obiekcie sakralnym albo świadczeniem w nim pomocy.

Nieruchomości lub ich części, które zostały wymienione w art. 60 ust.

1–5, przechodziły na własność osób prawnych Kościoła katolickiego na mocy decyzji terenowego organu administracji państwowej stopnia woje-wódzkiego, o właściwości szczególnej do spraw wyznań (art. 60 ust. 6). Na podstawie projektu tego przepisu decyzje o stwierdzeniu własności wydane przez terenowy organ administracji państwowej mogły być zaskarżone do sądu administracyjnego. Dopuszczalna też była skarga na niewydanie decyzji o stwierdzeniu własności po upływie dwóch lat od daty wszczęcia postępowania administracyjnego. Przejście własności nieruchomości lub

255 Kościół grecko-greckokatolicki (Kościół Katolicki Obrządku Bizantyjsko-Ukra-ińskiego) powstał w wyniku unii brzeskiej (synod w Brześciu nad Bugiem). Kres jego działalności na ziemiach polskich przyniosła Akcja „Wisła” w 1947 r. Po zmianach ustrojowych w Polsce Kościół ten wznowił działanie. W 2014 r. liczył w Polsce około 55 000 wiernych w 124 parafiach. Zob. http://kosciol.wiara.pl/doc/489431.grekokatolicy [dostęp: 20 kwietnia 2019 r.].

ich części na podstawie art. 60 miało być było wolne od podatków i opłat związanych z tym przejściem. Kościelne osoby prawne zostały też zwol-nione od opłat za wpisy do ksiąg wieczystych oraz opłat za ich zakładanie (art. 60 ust. 8 projektu). Zgodnie z art. 60 ust. 9 postępowanie sądowe lub administracyjne dotyczące nieruchomości, o których mowa w art. 60 ust.

1 i 4, podlegało zawieszeniu, a sądy lub organy administracji państwowej miały obowiązek przekazania akt organowi, o którym była mowa w art.

60 ust. 6.

W myśl art. 60 ust. 3 projektu, przepisy art. 60 ust. 1 nie miały zastoso-wania do znajdujących się we władaniu kościelnych osób prawnych nieru-chomości państwowych, oddanych w użytkowanie wieczyste, z wyjątkiem nieruchomości przejętych na podstawie dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy, na których znajdowały się obiekty sakralne wraz z budynkami towarzy-szącymi. Projekt art. 60 w ust. 4 wyłączał nadto możliwość uwłaszczenia osób prawnych Kościoła katolickiego na nieruchomościach, które zostały przejęte przez byłe zaborcze władze austriackie na własność funduszy religijnych, funduszy naukowych, szkół parafialnych lub katolickich gmin parafialnych, jeżeli w chwili wejścia w życie ustawy znajdowały się one we władaniu państwowych jednostek organizacyjnych. Nieruchomości te stawały się odpowiednio własnością Skarbu Państwa lub innych państwo-wych osób prawnych. Projektowany art. 60 ust. 5 wyłączał także możliwość uwłaszczenia kościelnych osób prawnych na nieruchomościach, które zo-stały przejęte przez byłe władze zaborcze austriackie na własność funduszy religijnych, funduszy naukowych, szkół parafialnych lub katolickich gmin parafialnych – jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy pozostawały w posia-daniu samoistnym osób fizycznych lub osób prawnych, niewymienionych w art. 60 ust. 1 i 4. Nieruchomości te podlegały nabyciu w drodze zasiedze-nia przez ich posiadaczy samoistnych, przy zaliczeniu okresu posiadazasiedze-nia przed dniem wejścia w życie ustawy.

We wspomnianym już uzasadnieniu projektu zasadność uwłaszcze-nia Kościoła katolickiego na posiadanych przez niego nieruchomościach uzasadniona została słowami: „Przepis art. 60 przewiduje przyznanie ko-ścielnym osobom prawnym z mocy prawa własność nieruchomości lub ich

części, którymi władają, w przypadku gdy chodzi o uprzednią własność instytucji greckokatolickich (unickich), gdyż instytucje te, mimo różnicy obrządków, były częścią Kościoła Katolickiego (art. 60 ust. 1 pkt 1), jak również kościołów, kaplic i obiektów towarzyszących, bez względu na podstawę prawną upaństwowienia (art. 60 ust. 1 pkt 5)”. (Uwłaszczenie nie dotyczyło kościołów garnizonowych). W dalszej części uzasadnienia projektu poświęconego konsekwencjom finansowym uregulowania sytuacji majątkowej Kościoła katolickiego podniesione zostało, że projektowana ustawa wywrze „niewymierne” skutki finansowe, z tym że w przypadku przewidzianego w art. 60 uwłaszczenia „nie następuje zmniejszenie mienia państwowego, gdyż nieruchomości te są we władaniu Kościoła”²⁵⁶.

Pierwsze czytanie wniesionych do Sejmu projektów ustaw wyznanio-wych, tj. ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w PRL, usta-wy o gwarancjach wolności sumienia i usta-wyznania oraz ustausta-wy o ubezpie-czeniu społecznym duchownych²⁵⁷, odbyło się w dniu 26 kwietnia 1989 r.

na 47 sesji Sejmu IX kadencji. Projekty ustaw przedstawił premier M.F.

Rakowski, podkreślając m.in., że są one efektem dialogu pomiędzy pań-stwem a związkami wyznaniowymi, zaś przedstawione w nich rozwią-zania są dziełem wspólnym, oraz że projekty tych ustaw nawiązują do godnej szacunku tradycji tolerancji i potwierdzają równe prawa wszystkich obywateli wierzących i niewierzących. Odnosząc się do projektu ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego, premier zaakcentował, że ustawa ta tworzy system mechanizmów, które posłużą do rozwiązywania skomplikowanych spraw majątkowych tego Kościoła, narosłych niekiedy od czasów zaborów²⁵⁸.

W dyskusji nad projektami ustaw kościelnych wzięło udział 13 po-słów²⁵⁹, którzy odnosili się do historii i pozytywnych przemian społecznych

256 Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, IX kadencja, druk sejm. nr 500, uzasadnie-nie projektu ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w PRL, s. 12.

257 Zgodnie z obowiązującą wówczas konstytucją z 1952 r. oraz regulaminem Sejmu z dnia 17 lipca 1986 r. projekty ustaw były rozpatrywane w Sejmie w drodze dwóch czytań.

258 Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, IX kadencja, sprawozdanie stenograficzne z 47. sesji, s. 12–13.

259 W dyskusji głos zabierali posłowie: J. Maciszewski (Klub Poselski Polskiej

Zjed-w Polsce, do uchZjed-wał X plenum KC PZPR oraz historycznych zasług Kościo-ła katolickiego i doktryny katolickiej. Nawiązywano też do przemówień papieży: Jana Pawła II, Jana XXIII, Pawła VI oraz kard. S. Wyszyńskiego.

Merytorycznie do przedstawionych projektów odnieśli się dwaj posło-wie: R. Bender, który m.in. wyraził zaniepokojenie, że władze państwowe chcą traktować ustawę o gwarancjach wolności sumienia i wyznania jako nadrzędną wobec ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego²⁶⁰, oraz poseł E. Czykwin, który wyraził zaniepokojenie treścią art. 61 ust.

1 pkt 1 projektu tej ustawy i podniósł, że przepis stwarza zagrożenie po-nownymi rekwizycjami cerkwi prawosławnych. Poseł E. Czykwin wyraził też obawę, że decyzji w tak trudnych i drażliwych sprawach jak kwestie majątkowe nie będą podejmować niezawisłe sądy, lecz komisja majątko-wa złożona z przedstawicieli rządu i Sekretariatu Konferencji Episkopatu Polski, od której orzeczeń nie będzie przysługiwać środek odwoławczy.

Z kolei poseł R. Tomczewski, odnosząc się do projektu ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego, stwierdził, że przepisy przejściowe projektu są „swoistą ilustracją rachunku krzywd z okresów minionych”, i wskazał na konieczność wyrównania krzywd także innych podmiotom,

„zwłaszcza w sferze rodzinnej własności rolnej”²⁶¹.

Po pierwszym czytaniu w dniu 26 kwietnia 1989 r. projekty ustaw wy-znaniowych na wniosek Prezydium Sejmu zostały skierowane do rozpa-trzenia przez powołaną na tej sesji komisję nadzwyczajną²⁶². W dniu 27 kwietnia 1989 r. na wniosek strony kościelnej odbyło się posiedzenie

Ko-noczonej Partii Robotniczej), S. Mazur (Klub Poselski Zjednoczonego Stronnictwa Lu-dowego), R. Tomczewski (Klub Poselski Stronnictwa Demokratycznego), J. Gozdowski (Klub Poselski PZPR), J. Błachnio (Koło Poselskie Unii Chrześcijańsko-Społecznej), J.

Wójcik (Koło Poselskie „Pax”), T. Malczewska (Klub Poselski ZSL), M. Szatybełko (Koło Poselskie Polskiego Związku Katolicko-Społecznego), R. Bender (bezpartyjny), J. Budzisz (bezpartyjny), E. Czykwin (Koło Poselskie Unii Chrześcijańsko-Społecznej) i J. Gajewicz (Klub Poselski PZPR).

260 Wystąpienie posła R. Bendera, zob. Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, IX kadencja, sprawozdanie stenograficzne z 47. posiedzenia, s. 44.

261 Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, IX kadencja, sprawozdanie stenograficzne z 47. posiedzenia, s. 23–25.

262 Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, IX kadencja, sprawozdanie stenograficzne z 47. posiedzenia, s. 57–58.

misji Wspólnej Rządu i Episkopatu, na którym strona kościelna wyraziła protest przeciw dokonanym zmianom w projekcie art. 74 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego, polegającym na zmniejszeniu odesłań tego przepisu do innych ustaw z 12 do czterech, w wyniku przeniesienia ośmiu z nich do ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania.

Strona kościelna wyraziła przy tym obawę, że ustawa o gwarancjach wol-ności sumienia i wyznania będzie wykorzystywana do interpretowania przepisów ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego, i zażą-dała, by w ustawie o gwarancjach zostało wyraźnie stwierdzone, że jej przepisy nie dotyczą Kościoła katolickiego, ewentualnie o zastąpienie jej części ogólnej uchwałą Sejmu oraz ograniczenie zawartych w tej usta-wie regulacji do spraw związanych z tworzeniem i rejestracją związków wyznaniowych²⁶³. Strona rządowa, zmierzająca do uchwalenia ustaw kościelnych przed czerwcowymi wyborami do Sejmu i Senatu, wyraziła zgodę na żądania strony kościelnej. Ustalono, że zmiany w treści ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania zostaną dokonane w trakcie prac sejmowych, a ponadto, że ustawa ta zostanie uchwalona po ustawie o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Także zamieszczenie tej ustawy w Dzienniku Ustaw po ustawie o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego miało wykluczyć jakiekolwiek wątpliwości co do jej nadrzędność wobec ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego. Rozwiązanie to usuwało wszelkie wątpliwości co do wzajemnej relacji tych ustaw, w rzeczywistości jednak nie mogło mieć wpływu na ich wykładnię.

Wprowadzone na wniosek strony kościelnej zmiany zerwały spoistość uchwalonych w dniu 17 maja 1989 r. trzech ustaw wyznaniowych, które poseł R. Bender określił jako Magna Charta Libertatum dla wszystkich

263 Relacja z posiedzenia Komisji Wspólnej przedstawicieli rządu i Episkopatu w dniu 27 kwietnia 1989 r. nie została zamieszczona w zbiorze dokumentów: Tajne Dokumenty państwo–Kościół 1980–1989, Londyn 1993. Fragment jej zamieszczony został w pracy K.

Michalskiego, Działalność Komisji Wspólnej... Fragment ten nie dotyczy jednak kwestii związanych z uchwaleniem ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego, lecz wyborów do Sejmu kontraktowego w czerwcu 1989 r. Zob. K. Michalski, Działalność Komisji Wspólnej..., s. 250–255. Natomiast D. Walencik powołuje się na protokół z posie-dzenia tej Komisji, znajdujący się w zasobach AAN – Zespołu Urzędu do Spraw Wyznań, sygn. 4230. Zob. D. Walencik, Rewindykacja nieruchomości..., s. 91.

kościołów w Polsce, w tym też dla Kościoła rzymskokatolickiego²⁶⁴. Pro-jekty ustaw były rozpatrywane przez powołane przez komisję nadzwy-czajną zespoły. Do projektu ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego wniesiono pięć poprawek. Trzy z nich nie zmieniały mery-torycznego sensu przepisów, których dotyczyły²⁶⁵: w ostatnim akapicie preambuły słowo „człowiek” zostało zastąpione słowem „osoba ludzka”, w przepisie art. 31 ust. 1, dotyczącym prawa korzystania z wykonywa-nia praktyk i posług religijnych w szpitalach, określenie „w szpitalach”

zastąpiono określeniem szerszym „w zakładach leczniczych”, a w art.

61 ust. 1 pkt 1 uściślono, że przepis ten nie dotyczy nieruchomości pozo-stających w dniu wejścia w życie ustawy we władaniu innych kościołów i związków wyznaniowych. Poprawka ta miała usunąć obawy Kościoła prawosławnego, że ów przepis w postępowaniu przed komisją majątkową pozwoli na odebranie posiadanej przez niego części mienia pounickiego²⁶⁶. Do projektu ustawy wniesiono jednak dwie istotne poprawki meryto-ryczne. Przede wszystkim w art. 60 skreślono ust. 3, co umożliwiło uwłasz-czenie osób prawnych Kościoła katolickiego także na pozostających we władaniu nieruchomościach państwowych, oddanych w użytkowanie wie-czyste. Drugą istotną poprawką było przywrócenie poprzedniego brzmienia przepisu art. 74²⁶⁷, zamieszczonego w rozdziale 3 projektu, pt. „Zmiany w przepisach obowiązujących”. Zmiana polegała na przywróceniu w tym przepisie odesłania do zmian w 12, a nie w czterech ustawach, uniezależ-niając tym samym ustawę o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego od uregulowań zawartych w ustawie o gwarancjach wolności sumienia.

264 Wystąpienie posła R. Bendera na 48. sesji Sejmu IX kadencji w dniu 17 maja 1989 r.

Zob. Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, IX kadencja, sprawozdanie stenograficzne z 48. posiedzenia, s. 36.

265 D. Walencik, Rewindykacja nieruchomości..., s. 91–92.

266 Przez mienie pounickie rozumiano mienie, które było własnością diecezji, parafii, klasztorów i innych instytucji Kościoła greckokatolickiego, które w chwili wejścia w życie ustawy o stosunku Państwa do Kościoła katolickiego pozostawało we władaniu Kościoła katolickiego lub Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego – art. 61 ust. 1 pkt 1 u.s.p.k.k.

267 Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, IX kadencja, druk sejm. nr 535.

Drugie czytanie projektu ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolic-kiego odbyło się w dniu 17 maja 1989 r. na 48 sesji Sejmu IX kadencji.

Drugie czytanie projektu ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolic-kiego odbyło się w dniu 17 maja 1989 r. na 48 sesji Sejmu IX kadencji.