Osoby będące w fazie późnej dorosłości przejawiają różnorodne lęki. Na podstawie przeprowadzonych badań można stwierdzić, iż lęki osób starszych bezpośrednio wiążą się z uwarunkowaniami społeczno-ekonomicznymi. Najczęściej lęki polskich seniorów związane są z obniżającym się stanem zdrowia, samotnością i ograniczonymi fi nansami. Ta sytuacja jest bezpośrednio wynikiem sytuacji życiowej większości Polaków. Problemy w organizacji służby zdrowia w Polsce, powodujące trudności z dostaniem się do leka-rzy specjalistów, a nawet lekaleka-rzy rodzinnych, ograniczanie czasu przeznaczonego na pa-cjenta (osoby starsze, mając zazwyczaj kilka chorób, wymagają więcej czasu na diagnozę i podjęcie skutecznej terapii), wzmacniają lęki seniorów. Zabezpieczenie społeczne nie zapewnia też polskim seniorom poczucia bezpieczeństwa, co odzwierciedla się w nasile-niu lęku badanych osób starszych, że zabraknie pieniędzy na leczenie.
Natomiast, dzięki utrzymującej się wciąż w Polsce tradycji niesienia pomocy naj-starszym członkom rodziny, polscy seniorzy mogą liczyć na wsparcie ze strony rodziny, nie obawiają się więc braku pomocy z ich strony. Co więcej, jeśli odczuwają lęki, to – jak wykazały przeprowadzone na potrzeby opracowania badania empiryczne – w pierwszej kolejności zwracają się właśnie do rodziny i uzyskują od członków rodziny potrzebne wsparcie. To napawa wielkim optymizmem. Pozytywne relacje rodzinne są bowiem bar-dzo ważne dla osób starszych, ponieważ zaspokajają wiele potrzeb osób najstarszych
wiekiem. Pojawiający się w wypowiedziach badanych lęk przed samotnością bardziej wiąże się z samotnością moralną, wynikającą z ograniczonych kontaktów rówieśniczych ludzi starszych, zwłaszcza wśród tych z nich, którzy nie mają już sił wychodzić z domu.
Wyniki badań empirycznych, przedstawione w niniejszym artykule, wskazują rów-nież na konieczność podjęcia działań mających na celu optymalizację sytuacji polskich seniorów. W pierwszej kolejności wskazane jest przeprowadzenie wielu inicjatyw służą-cych poprawie ich sytuacji materialnej i zagwarantowanie im lepszej opieki medycznej. Jednak warto podkreślić, że równie ważne są działania wzmacniające sferę emocjonalną osób starszych żyjących w Polsce. W tym aspekcie należy postulować, aby umożliwić se-niorom dostęp do zajęć edukacyjnych, uświadamiających im mechanizmy funkcjonowa-nia lęków, ich przyczyn i skutków oraz możliwości radzefunkcjonowa-nia sobie z nimi. Powinno się także zadbać o to, by ludzie będący w fazie późnej dorosłości mieli szersze możliwości ko-rzystania z usług psychologa lub psychiatry, w okresie starości pojawia się bowiem wiele problemów i kryzysów życiowych, które wymagają przepracowania przy wsparciu specja-listów od ludzkiej psychiki. Jeszcze raz warto podkreślić, że lęki – choć są wpisane naturę ludzką – to jednak zbyt intensywne i przewlekłe oraz występujące w wielu rodzajach na raz – wywołują choroby psychiczne, skłaniają do podejmowania zachowań suicydalnych, przyczyniają się do nadużywania leków, uzależnienia od alkoholu, nikotyny, przejawiania zachowań agresywnych, wyzwalają stan bezradność i bezsilności oraz osłabiają chęć do podejmowania różnorodnych form aktywności, sprzyjają wycofywaniu się z życia i izo-lowaniu się od innych. Ponadto należy zaakcentować, iż słaby stan psychiczny osłabia or-ganizm, co nasila somatyczne zmiany chorobowe. Osoby starsze nie powinny być zatem pozostawione same ze swoimi lękami. Swoistą kontrolę ich sytuacji emocjonalnej mogliby przeprowadzać z urzędu pracownicy socjalni przy wsparciu ze strony psychologów. Wy-pełnienie części postawionych postulatów optymalizacyjnych zapewne mogłoby przyczy-nić się do obniżenia w Polsce liczby osób starszych dotkniętych depresją oraz zmniejsze-nia liczby prób samobójczych podejmowanych przez polskich seniorów.
Bibliografi a:
Bromley D. B., 1969, Psychologia starzenia się, Polskie Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Cichowicz S., Godzimirski J. M. (wyb.), 1993, Antropologia śmierci, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 6, za: R. Kruszyński, 1999, Lęk dezintegracyjny – problem ludzkiej
egzy-stencji, „Opieka. Wychowanie. Terapia”, 1.
Coni N., Davison W., Webster S., 1994, Starzenie się, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Frąckiewicz L., Żakowska-Wachelko B., 1987, 300 wiadomości o starości, Wydawnictwo Śląski
Instytut Naukowy, Katowice.
Garrett G., 1990, Potrzeby zdrowotne ludzi starszych, Wydawnictwo PZWL, Warszawa.
Hołyst B., 1994, Na granicy życia i śmierci, BWP „Iustita”, Warszawa 1994, s. 16 i 26, za: R. Kruszyń-ski, 1999, Lęk dezintegracyjny – problem ludzkiej egzystencji, „Opieka. Wychowanie. Terapia”, 1. Kossowski O., 1998, O psychice człowieka starego i starszego, „Praca Socjalna”, 3.
Kowalik S., 2000, Wspomaganie rozwoju w procesie starzenia się, [w:] Wspomaganie rozwoju.
Psychostymulacja i psychokorekcja, Kaja B. (red.) Tom 2, Wydawnictwo Uczelniane
Akade-mii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz.
Kruszyński R., 1999, Lęk dezintegracyjny – problem ludzkiej egzystencji, „Opieka. Wychowanie. Terapia”, 1, s. 36.
Leszczyńska-Rejchert A., 2010, Człowiek starszy i jego wspomaganie – w stronę pedagogiki starości, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn.
Łój G., 2004, Poczucie kontroli a poziom lęku u ludzi starszych, [w:] Problemy społeczne, pomoc
społeczna, praca socjalna. Wymiar polski i europejski, Krzyszkowski J., Majer R. (red.),
Wy-dawnictwo AV, Częstochowa.
Matlakiewicz A., Solarczyk-Szwec H., 2009, Dorośli uczą się inaczej. Andragogiczne podstawy
kształ-cenia ustawicznego, Wydawnictwo Centrum Kształkształ-cenia Ustawicznego w Toruniu. Toruń.
Mesjasz J., 2010, Klątwa czy dar przemijania? Studium z tanatopsychologii, Wydawnictwo Difi n SA, Warszawa.
Myers D. G., 2003, Psychologia. Przekład J. Gilewicz. Wydawnictwo Zysk i S-ka. Poznań.
Obawy i niepokoje Polaków. Komunikat z badań CBOS, 1998, nr 41/98. Warszawa.
Okoń W., 1996, Nowy słownik pedagogiczny, Wydawnictwo „Żak”, Warszawa.
Pietrasiński Z., 1992, Rozwój ludzi dorosłych, [w:] Wprowadzenie do pedagogiki dorosłych, Wujek T. (red.), Wydawnictwo PWN, Warszawa.
Puchalska B. M., 1986, Lęki i niepokoje ludzi starszych, [w:] Encyklopedia Seniora, Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa.
Reber A. S,.Reber E. S, 2005, Słownik psychologii. Polskie wydanie pod red. nauk. I. Kurcz i prof. K. Skarżyńskiej, Wydawnictwo Nauk. SCHOLAR. Warszawa.
Reichmann W., 1997, Nie da się oszukać starości, „Tematy”, 7–8.
Riemann F., 2005, Oblicza lęku. Studium z psychologii lęku. Przekład U. Poprawska, Wydawnictwo WAM. Kraków.
Sobol E. (red.), 1997, Mały słownik języka polskiego, Wydawnictwo PWN, Warszawa.
Susułowska M., 1986, Psychologiczne problemy starzenia się człowieka starego, [w:] Encyklope-dia Seniora. Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa.
Susułowska M., 1989, Psychologia starzenia się i starości, Wydawnictwo PWN, Warszawa.
Szymanowska A., Lęk, 1999, [w:] Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej, Lalak D., Pilch T. (red.), Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa.
Słowa kluczowe: starość, podmiotowość, Uniwersytet Trzeciego Wieku (UTW),
wolontariat, e-zdrowie
Key words: ageing, subjectivity, University of Th ird Age (U3A), volunteering, e-health AMBIVALENT OLD AGE – IN SEARCH OF A SUBJECTIVE SENIOR
Abstract:
Th e old age stops being a synonym of weakness and a source of shame – it is pervasive and en-trenched in our society, the media, and science. Dynamic growth of the number of the elderly, observed globally, has alarmed demographers, economists, and politicians. Th e scientists have engaged in advance studies of the ageing process to deepen our understanding of its nature and gain further insights into its hallmarks. Th e entrepreneurs have revised their attitudes toward senior-customers, and they have cre-ated totally fresh off er for goods and services targeted at the „50+” group. Th e employees of health and welfare sectors have met an urgent need to bring about a sustained realignment of the whole system of benefi ts for the elderly, as currently the welfare eligibility and benefi ts remain far beyond the institutional capacity to cope. Although the traditional view of old age has been questioned, still the elderly them-selves must start to value it; without their empowering the old age and learning the active ageing, the shift to positive ageing will never be achieved. Th e paper discusses the results of the empirical studies of the notion of subjectivity of Polish senior citizens conducted independently between 2001 and 2003 as well as 2008 and 2010. Th e gathered data prove the decrease of the self-author personality. Th is result corresponds with unfavorable position of the elderly who face many obstacles and inequities in public space, in particular in the health and social welfare. Simultaneously, the society and the culture manifest certain favorable changes within the fi eld of lifelong learning; they enable the elderly to undertake em-powering activities (e.g. voluntary work; learning at third age university) that stimulate their personal growth, subjectivity and self-development. And although some anticipate a positive outcome from the implementation of the subjectifi cation of the old age, the need to conduct further studies is obvious.