Uzasadnienie wyboru metod badawczych

Wykonane w ramach niniejszej pracy badania prowadzone w trakcie łącznie 6-miesięcznej interwencji żywieniowej, związanej z 3-miesięczną suplementacją HMB i placebo, wiązały się z koniecznością precyzyjnego określenia zmian masy

i składu ciała, wybranych wskaźników wydolności aerobowej i anaerobowej oraz stężenia markerów biochemicznych we krwi badanej grupy zawodników.

Analizę zmian składu ciała zawodników wykonano poprzez określenie poziomu beztłuszczowej i tłuszczowej masy ciała za pomocą nieinwazyjnej metody impedancji bioelektrycznej (BIA), przy użyciu czteroelektrodowego analizatora BIA 101S, AKERN-RJL (Włochy). Zastosowanie tej metody badawczej uzasadnia częste jej wykorzystanie w ocenie składu ciała różnych grup ludności oraz szybkość i prostota wykonania pomiarów, przy stosunkowo niskich kosztach [184, 263, 264, 277, 284]. Uwagę zwraca również fakt, że w literaturze dostępne są liczne prace, w których analizę składu ciała metodą bioimpedancji elektrycznej prowadzono również u sportowców, przy pomocy analizatora BIA firmy AKERN-RJL [18, 22, 51, 79, 238, 259, 414]. Ponadto warto wspomnieć, że autor niniejszej pracy zawsze ściśle przestrzegał zachowania zalecanej procedury wykonania pomiarów, którą opisano w części metodycznej dysertacji.

W celu dokonania oceny wydolności aerobowej zawodników wykonano oznaczenia najczęściej stosowanych jej wskaźników: maksymalnego poboru tlenu (VO₂max) i progu wentylacyjnego (VT) [207, 226, 250, 309, 420, 551]. Oznaczenie VO₂max i VT pozwala bowiem na określenie wpływu stosowanej interwencji żywieniowej lub programu treningowego, w oparciu o analizę zdolności i adaptacji sportowca do wykonywania wysiłków o charakterze tlenowym. Wysoki potencjał aerobowy zawodników sportów walki jest szczególnie istotny przy dłuższym prowadzeniu walki lub w trakcie zawodów, podczas których sportowcy muszą odbyć kilka walk w krótkich odstępach czasu [262, 272, 536]. Z kolei, w przypadku wioślarstwa, energia do wykonywania wysiłków startowych powstaje głównie na drodze tlenowych procesów energetycznych, a więc również wymaga od zawodników wysokiej wydolności aerobowej [9, 199, 316, 488].

Do wyznaczenia VO2max i VT, w niniejszych badaniach wykorzystano przenośny ergospirometr Cosmed K4b² (Włochy). Stosowanie tego analizatora uzasadniają przeprowadzone badania walidacyjne, wykonane m.in. przez Duffield`a i wsp. [113], McLaughlin`a i wsp. [310], Schrack i wsp. [427], czy Doyon`a i wsp. [112].

Wydolność tlenową oceniono poprzez poddanie badanej grupy zawodników próbie czynnościowej o wzrastającej intensywności, na cykloergometrze Kettler X1. Niektórzy autorzy sugerują, że prowadzenie testów wysiłkowych na cykloergometrze

może zaniżać wynik oznaczanego VO₂max u sportowców [207, 462]. Jednak zdaniem Åstranda i wsp. [29] u wytrenowanych zawodników, maksymalny pobór tlenu jest osiągany nawet w 100%, w trakcie prób wydolnościowych na ergometrze rowerowym. W ocenie wydolności fizycznej sportowców Żołądź [6] zaleca natomiast wykonywanie testów czynnościowych o specyfice wysiłku zbliżonej do uprawianej dyscypliny sportu. W związku z uczestnictwem w niniejszych badaniach zawodników uprawiających sporty walki i wioślarstwo, za konieczne uznano jednak zastosowanie jednolitej procedury wysiłku testowego, co pozwoliło na pełne porównanie skuteczności badanego preparatu. Za najwłaściwsze uznano użycie cykloergometru, gdyż w literaturze dostępne są liczne prace, w których prowadzono testy wysiłkowe na ergometrze rowerowym, z udziałem reprezentantów wspomnianych dyscyplin sportu [17, 116, 262, 272, 524, 532]. Ponadto, Wiener i wsp. [524] zaobserwowali u wioślarek, że w trakcie wysiłku submaksymalnego zastosowanie cykloergometru i ergometru wioślarskiego dawało zbliżone wyniki VO2max. Również w badaniach Smitha i wsp. [452] nie stwierdzono różnic wartości maksymalnego poboru tlenu oznaczanych w trakcie prób wysiłkowych na ergometrze wioślarskim i cykloergometrze, zarówno u elitarnych wioślarzy, jak i średnio zaawansowanych oraz sportowców nie uprawiających wioślarstwa. Uwagę zwraca także fakt, że w badaniach Smitha i wsp. wykazano istnienie znaczących różnic pomiędzy poziomem VO₂max oznaczanym w trakcie testów na ergometrze wioślarskim i bieżni mechanicznej, co sugeruje że jej stosowanie u wioślarzy nie jest miarodajne. Mając ma uwadze powyższe prace, uzasadnione wydaje się zatem zastosowanie w niniejszych badaniach cykloergometru, zamiast bieżni mechanicznej. Jednocześnie pozwoliło to na precyzyjną kontrolę obciążenia wysiłkiem zawodników. Wykorzystanie cykloergometru wyeliminowało również (w porównaniu z bieżnią) potencjalny wpływ, na rejestrowane wyniki, takich czynników jak np. technika biegu, długość kroku i balans ciała oraz rodzaj używanego przez zawodników obuwia.

W niniejszej pracy, szczególnie istotna była ocena poziomu wydolności beztlenowej zawodników. W przypadku sportów walki (m.in. zapasów i judo), obserwowana jest często przewaga anaerobowych procesów energetycznych, determinujących zdolność zawodnika do generowania dużej mocy mięśniowej, pozwalającej na prowadzenie dynamicznej i efektywnej walki sportowej [138, 158, 272, 536]. W konsekwencji oprócz odpowiedniego przygotowania taktyczno-technicznego, ważne jest zatem także osiągnięcie przez zawodnika wysokiego potencjału

anaerobowego ustroju [138, 158, 272, 536]. Również w przypadku wioślarzy poważny wpływ na osiągane rezultaty sportowe ma ich wydolność beztlenowa, gdyż w tej dyscyplinie obserwowane było nasilenie beztlenowych procesów energetycznych w organizmie [9, 316, 429, 488].

Mając na uwadze znaczenie monitoringu markerów wydolności beztlenowej, za uzasadnione uznano wykonanie ich rejestracji, przy pomocy jednego z najczęściej stosowanych testów anaerobowych - testu Wingate, z wykorzystaniem cykloergometru Monark 894E [221, 282, 375, 512, 547]. Procedurę wykonania testu oparto na najczęściej stosowanym protokole, zaproponowanym przez Inbara, Bar-Ora i Skinnera [198]. Należy podkreślić, że test ten jest powszechnie wykorzystywany w ocenie potencjału beztlenowego zawodników uprawiających sporty walki [7, 115, 138, 151, 158, 229, 253, 262, 272, 536]. Stosowano go również w ocenie wydolności beztlenowej wioślarzy [198, 374]. Warto wspomnieć także, że wyniki uzyskiwane w trakcie klasycznego testu Wingate na cykloergometrze i zmodyfikowanego testu Wingate na ergometrze wioślarskim (pomimo nieco wyższych wartości uzyskiwanych wskaźników w drugim przypadku) są ze sobą skorelowane, co uwzględniając konieczność ujednolicenia procedury badawczej, uzasadnia wykorzystanie cykloergometru Monark 894E w ocenie mocy anaerobowej wioślarzy [234].

Szczegółowa ocena wpływu stosowanych interwencji żywieniowych lub poszczególnych metod treningowych powinna uwzględniać obok badania wskaźników wydolności fizycznej, także monitoring określonych markerów biochemicznych m.in. we krwi [59, 195]. Mając to na względzie, w ramach niniejszej pracy wykonano analizę stężenia mleczanu i hormonów (testosteron, kortyzol), wpływających na metabolizm organizmu, profilu lipidowego oraz aktywności wybranych enzymów (kinaza kreatynowa, dehydrogenaza mleczanowa), biorących udział w procesach energetycznych w komórkach mięśniowych (rozdział 2.3.). Wybór tych markerów wynikał z ich diagnostycznego wykorzystania w praktyce jako wskaźników wydolności fizycznej, statusu hormonalnego i adaptacji organizmu sportowców oraz oddziaływaniem niektórych z nich, na homeostazę wewnątrzustrojową (rozdział 2.2.3.2.; rozdział 2.3.).

Ponadto warto wspomnieć, że w literaturze dostępne są liczne prace, w których podobnie jak w niniejszej dysertacji prowadzono monitoring aktywności enzymów wewnątrzmięśniowych [23, 380, 451, 494] oraz stężenia testosteronu i/lub kortyzolu

[23, 253, 294, 380], mleczanu [23, 49, 253] i profilu lipidowego [140, 367, 494] u zawodników reprezentujących sporty walki i wioślarstwo.