Uzdrowiska – centra turystyki zdrowotnej

Tradycyjnie najważniejszymi ośrodkami pełniącymi funkcję turystyki zdro-wotnej są miejscowości uzdrowiskowe o funkcji terapeutycznej i rehabilita-cyjnej, posiadające prawnie przyznany status¹⁹ dzięki zasobom naturalnym i odpowiednim urządzeniom medycznym oraz profesjonalnej kadrze, a także niezbędnej bazie noclegowej sanatoryjnej i szpitali uzdrowiskowych, hotelom i pensjonatom oraz bazie towarzyszącej.

Historycznie wywodzą się one z miejsc wykorzystujących źródła ter-malne, których geneza sięga term starożytnych Imperium Rzymskiego, stano-wiących w miastach (vide Rzym, Sirmione, Bath, St. Moritz itd.) centra higieny, spędzania czasu wolnego, a nawet życia towarzyskiego. W Polsce wodolecznic-two mineralne i termalne oraz terapie klimatyczne stosowano już w średnio-wieczu, zaś era nowożytna wprowadziła konkretne, wyspecjalizowane funkcje w wielu miejscowościach, szczególnie podgórskich, choć także położonych na nizinach²⁰. Do dziś większość tych ośrodków rozwija swe funkcje uzdrowisko-we²¹, a ich artefakty świadczące o barwnej historii wzbogacają atrakcyjność po-bytów kuracyjnych. Obecnie posiadamy w Polsce 45 miejscowości uzdrowisko-wych statutouzdrowisko-wych, choć istnieje wiele potencjalnych ośrodków mających szansę na uzyskanie takiego statusu.

Zauważalny stan przemian w naszych uzdrowiskach w ciągu ostatnich dziesięcioleci, wyraża się:

• wzrostem usług prywatnych na niekorzyść finansowanych przez NFZ, ZUS, KRUS i PFRON (Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych);

• znaczną rozbudową sektora funkcji pomocniczych typu SPA &

well-19 Status uzdrowiska dla miejscowości reguluje Ustawa z 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych.

20 A. Madeyski, Zarys historii polskich uzdrowisk, [w:] Uzdrowiska zapraszają – informator uzdrowisk polskich, Izba Gospodarcza „Uzdrowiska Polskie”, 2005.

21 Prof. Ludomił Korczyński w Szkicu rozwoju zdrojowisk i uzdrowisk podał, że w 1928 r. istniało w Polsce 440 uzdrowisk i letnisk, w tym 220 w Małopolsce; podaję za: A. Madeyski, op. cit.

ness, wprowadzanych do bardzo wielu sanatoriów i hoteli, bez związ-ku z ich surowcami leczniczymi;

• rozwojem funkcji kultury i rekreacji oraz turystyki pozazdrowotnej w miejscowościach, co stymuluje przybywanie gości, których głów-nym celem pobytu jest nie tyle leczenie i/lub rehabilitacja, lecz szerzej rozumiana turystyka proekologiczna, prozdrowotna, a więc formy ruchu prewencyjne w stosunku do chorób cywilizacyjnych itp.²² W kontekście problematyki niniejszego artykułu wymaga podkreślenia system lecznictwa uzdrowiskowego polegający na korelacji profilu schorzenia kuracjuszy z kierowaniem ich przez lekarzy do konkretnych uzdrowisk. W pu-blikowanych powszechnie źródłach wszystkie uzdrowiska charakteryzowane są według tworzyw balneologicznych, jakimi dysponują, ściśle powiązanych z me-todami terapeutycznymi, rehabilitacyjnymi i fizykoterapeutycznymi dotyczący-mi chorób, na jakie oddziałują leczniczo.

Dla istniejących polskich uzdrowisk wymienia się w oficjalnych in-formatorach osiemnaście różnych głównych wskazań leczniczych, przy czym najpopularniejsze są choroby reumatologiczne (35 uzdrowisk) i ortopedyczno--urazowe (26 uzdrowisk), dróg oddechowych (23 uzdrowiska), przy czym aż 12 wskazań dotyczy tylko górnych, bądź dolnych dróg oddechowych; najmniej natomiast: chorób oczu, cukrzycy, krwi i układu krwiotwórczego. Stąd też skie-rowanie pacjentów do Ciechocinka wskazane jest dla 11 specyficznych grup schorzeń, do Gołdapi – dla 10 grup, Dusznik-Zdroju – dla 9 grup. Żegiestów--Zdrój, Szczawnica czy GoczałkowiceŻegiestów--Zdrój, a także Augustów, Polanica-Zdrój i inne – wskazują tylko 3–5 grup schorzeń, a Długopole-Zdrój wskazane jest dla chorób naczyń obwodowych i układu trawienia.

Jest to podejście logiczne dla wyspecjalizowanej medycyny uzdrowi-skowej, jednak nie idzie w parze z terapią zajmowania się całościowo organi-zmem ludzkim w jego fizycznych i psychicznych aspektach. Tematyka ta jest szeroko rozwinięta w wielu badaniach; w ostatnich czasach do listy głównych wskazań leczniczych uzdrowisk przy skierowaniach na terapie pacjentów i osób wymagających rehabilitacji, dołączają miasta posiadające bazę w systemie lecz-nictwa i rehabilitacji ambulatoryjnej²³, co zostało omówione w p. 4.5.

W ten sposób zostają osłabione wartości czynników środowiskowych (bioklimatycznych, krajobrazowych, przyrodniczych) kurortów, które

niewąt-22 R. Przybyszewska-Gudelis, Uzdrowiska i miejscowości o funkcjach turystyki zdrowotnej w aspekcie kreowania produktu turystycznego, [w:] Turystyka a uzdrowiska, Polskie Stowarzyszenie Turystyki, 2005.

23 L. Kostrzewski, P. Miączyński, Za darmo do sanatorium z ZUS, [w:] „Gazeta Wyborcza”, 13.10.2015.

pliwie odgrywać mogą znaczną rolę w ogólnej odnowie i utrzymywaniu zdro-wia przez osobę przebywającą w danej miejscowości.

Także słabo rozwinięta w uzdrowiskach jest profilaktyka związana z koniecznością zmiany patogennego trybu życia społeczeństwa, co podkreśla-ne jest w literaturze przedmiotu²⁴. Powraca więc wyżej sygnalizowany problem wykorzystania potencjału medycyny uzdrowiskowej i szeroko rozumianej eko-logii dla zdrowia publicznego jednostki i grup społecznych w sposób komplek-sowy, holistyczny.

Analizując obecną ofertę uzupełniającą podstawowe działania balne-ologiczne i rehabilitacyjne w uzdrowiskach – zwraca się uwagę na coraz liczniej-szy zestaw zabiegów i propozycji relaksowego spędzania czasu wolnego w for-mach pozamedycznych, odbiegających od typowej działalności w tym sektorze.

Większość promowanych w mediach i wydawanych drukiem materiałów o pry-watnej ofercie rynkowej uzdrowisk dotyczy działalności SPA, albo też wellness, gdyż zawiera usługi kosmetyczne, pielęgnacji ciała i psychicznego odprężenia.

Proponowana długość tych pobytów zależy od klienta, ceny podawane są w od-niesieniu do jednego zabiegu, ich pakietu, bądź pełnego dnia z noclegiem, albo też w cyklach tygodniowych, choć – zgodnie z twierdzeniem specjalistów – sku-teczność pobytu w uzdrowisku wymaga co najmniej trzytygodniowego pobytu, gdyż reakcje adaptacyjne i kompensacyjne wywołują u większości kuracjuszy po dwóch tygodniach tzw. odczyn uzdrowiskowy, po którym dopiero następuje efekt poprawy stanu zdrowia²⁵.

Ofertami SPA i wellness dysponują obecnie wszystkie uzdrowiska, przy czym zakres zabiegów nie jest zależny od miejscowych surowców, na których bazuje wyżej podana specyfika wskazań zdrowotnych przypisana poszczegól-nym kurortom.

Jako przykład promowanych usług przeanalizowano źródła medialne oraz sytuację in situ odnoszącą się do uzdrowiska w Inowrocławiu, co wskazuje na znaczną komercjalizację takich usług, ale też na niewątpliwy popyt na nie.

Sanatorium „Pod Tężniami” w Inowrocławiu realizuje swą ofertę w dzia-łach: „Aktywny wypoczynek”, „Zdrowe ciało, zdrowy duch”, „Sól życia”, „Źródło zdrowia”, „Zdrowe plecy z terapią manualną”, podkreślając efekty wszystkich tych zabiegów jako: relaksujące, rewitalizujące, regenerujące. Wymieniane są różnorodne formy zabiegów dających „efekt odprężenia i poczucia równowagi

24 I. Ponikowska, Medycyna uzdrowiskowa – istota, rola i kierunki działania, [w:] Uzdrowiska zapraszają – informator uzdrowisk polskich, Izba Gospodarcza „Uzdrowiska Polskie”, 2005.

25 Ibidem, s.18.

energetycznej”, z modnymi we wszystkich centrach wellness „staroindyjskimi masażami gorącymi kamieniami”.

Uzdrowisko „Solanki Inowrocław”, dysponujące tradycyjnymi, stricte medycznymi, narzędziami uzdrowiskowymi – także promuje szeroką paletę pa-kietów w Centrum Rekreacji oraz SPA obejmującym pielęgnację ciała i twarzy, przy czym pakietom zabiegów przypisano nazwy skierowane do segmentów po-pytu, np. „Bądź piękna” (koszt – 210 zł), „Dla Przyjaciółek” (440 zł), „Zmysłowy Relaks dla Dwojga” (370 zł), „Piękna Mama” (160 zł) i inne. W nazwach kon-kretnych zabiegów dominują angielskie terminy, co sprzyja celom marketingo-wym (np. slimnastic, indoor cycling, fitball, odchudzanie z efektem after burn i inne). W każdym z tych centrów i sanatoriów proponuje się również usługi konferencyjne, szkolenia i rozmaite eventy w ramach dyspozycji lokalowych i recepcyjności.

Przykłady powyższe demonstrują oferty, jakie obecnie promowane są przez wszystkie uzdrowiska polskie; w wielu z nich specjalną uwagę zwraca się na segment rynkowy rodzin z dziećmi, dla których tworzy się osobne programy zajęć z animatorami zabaw, instruktorami nauki pływania itd.