Włodzimierz Nowotarski*

Abstrakt

Cel. Opracowanie typologii gatunku przewodników turystycznych jako narzędzia do adekwat-nej, precyzyjnej tytulatury publikacji.

Metoda. Badania aspektowe, diagnozujące, ujawniły występowanie przewodników pozbawio-nych precyzyjnej tytulatury. Do oceny skali tego zjawiska zgromadzono zbór 99 sztuk przewod-ników turystycznych z lat 1989-2009, dobranych w sposób losowy. Przeprowadzono badania empiryczne tego zbioru. Reprezentatywność próby uznano za wystarczającą w związku z za-pewnieniem jednorodności terytorialnej, chronologicznej i gatunkowej. Zastosowano metody i techniki statystyczne: średnią statystyczną występowania wybranych cech tytulatury w celu wyprowadzenia wniosków jakościowych branych pod uwagę podczas tworzenia typologii.

Wyniki. Koncepcja typologii wielokryterialnej gatunku wraz ze zdefiniowaniem przewodnika turystycznego jako podstawa dla nowych standardów tytulatury przewodników turystycznych.

Ograniczenia badań i wnioskowania. Badania dotyczyły przewodników polskich. Zdefinio-wanie przewodnika i typologia wymaga dalszych badań empirycznych recepcji przewodników w celu korekt wynikających z nowych trendów w turystyce.

Implikacje praktyczne. Typologię mogą stosować podmioty obecne na rynku wydawniczym, księgarskim lub klasyfikacje biblioteczne. Adekwatna do treści tytulatura wielokryterialna może pomóc autorom. Pokazano na przykładach wykorzystanie typologii w konstruowaniu hi-potetycznego tytułu przewodnika.

Oryginalność. Duża liczba badanych egzemplarzy przewodników. Nie bez znaczenia jest, aby odbiorcy rozumieli intencje autora. Dotychczas nie podejmowano takiego tematu badawcze-go. Nie proponowano narzędzia do rozwiązania adekwatności tytulatury w stosunku do treści przewodników.

Rodzaj pracy. Artykuł omawiający koncepcję typologii wspartą badaniami empirycznymi z przykładami jej zastosowania.

Słowa kluczowe: definicja przewodnika turystycznego, typologia przewodników turystycz-nych, tytulatura przewodników turystycznych.

* https://orcid.org/0000-0002-8313-0622, Mgr; Akademia Pilotażu i Przewodnictwa Tu-rystycznego ATUT, Poznań; e-mail: biuro@atut.com.pl.

Ten artykuł jest udostępniony na zasadach zgodnych z Creative Commons Attribution – NonCommercial – NoDerivs License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/).

146

Wprowadzenie

Przewodniki turystyczne są przedmiotami kulturowymi wykonanymi przez człowieka i obecnymi podczas jego podróży. Odzwierciedlają zmiany społeczno-kulturowe w życiu człowieka i w samej turystyce. Są to artefak-ty (historyczne i współczesne) o znacznym stopniu złożoności, które można badać na różnych poziomach.

Na rynku publikacji turystycznych obserwujemy zjawisko chaosu ty-tulatury przewodników turystycznych wywołane brakiem informacji na okładce, że jest to ,,przewodnik turystyczny” lub ,,przewodnik”. Bywa tak-że, że tytuł jest niepełny lub nieadekwatny do treści publikacji. Jest to czę-sto brak informacji o tym, dla kogo jest przeznaczony przewodnik oraz jaką formę aktywności turystycznej w nim opisano. Czasami wydawca nie poda-je również nazwiska autora. Tym samym można uznać, że skala opisywa-nego zjawiska występuje dość powszechnie. Dzieje się tak, mimo iż właśnie tytulatura najwięcej mówi o zawartości książki i zachęca do kupna. Tytuł książki to komunikat płynący z okładki oraz ze stron czwórki tytułowej do czytelnika, informujący go o zakresie publikacji w różnych aspektach: te-rytorialnym, dyscypliny turystycznej czy powszechności uczestnictwa. Na podstawie tytułu czytelnik decyduje o zakupie przewodnika. ,,Głosowanie poprzez zakup” to najbardziej wiarygodny test jakości publikacji, gdyż pro-ces ten odbywa się za pieniądze nabywcy. Szerokie badania naukowe po-święcone tytulaturze oraz temu, co dodatkowo powinno znajdować się na okładce podejmował w Polsce m.in. J. Dunin [2018].

Uważam, że dla gatunku przewodników turystycznych istnieje stosun-kowo proste rozwiązanie, a nawet narzędzie pozwalające na eliminację na-dawania nowym publikacjom ,,złych tytułów”, które są nieadekwatne do ich zawartości. Tym samym konieczne i celowe staje się wypracowanie koncep-cji nowoczesnej typologii dla tego gatunku wraz z nowym zdefiniowaniem ,,przewodnika turystycznego”.

Przegląd literatury

W zakresie definicji i typologii przewodników turystycznych chcę przy-toczyć kilka stanowisk badawczych o różnym stopniu uogólnienia.

Według J. Townera z University of Northumbria (Wielka Brytania), nie ma powszechnie akceptowanej definicji przewodnika [Towner 2000, s. 267-269]. Uważa on jednak, że takie publikacje mają pewne wyróżniki.

Przewodnikiem można nazwać taką książkę, która ma na celu pomóc tu-rystom w czasie podróży, a w swojej narracji jest bezosobowa, systematycz-na i powinsystematycz-na dostarczać szczegółowych informacji oraz wskazówek dla tu-rystów.

147

TYPOLOGIA PRZEWODNIKÓW TURYSTYCZNYCH...

Definicje słownikowe czy encyklopedyczne dotyczące przewodników nie dostarczają precyzyjnych wskazówek dla autorów i wydawców. Prawdopo-dobnie problem tkwi w tym, że te encyklopedyczne tworzone są przez ję-zykoznawców niezwiązanych z aktywnym uprawianiem turystyki, stąd nie zostały sfokusowane na praktyczny wymiar ruchliwości przestrzennej czło-wieka i najważniejszej dla niego rzeczy, z którą się nie rozstaje w terenie, to jest z przewodnikiem. Interesującą definicję zaproponowali czterdzieści lat temu wybitni wielkopolscy krajoznawcy i autorzy przewodników: W. Łęcki i P. Maluśkiewicz. W swojej definicji zwrócili uwagę na relację nadawczo--odbiorczą, aspekt strukturalny, funkcję informacyjną oraz funkcję pragma-tyczną przewodnika, które dopisałem w nawiasie, w tekście ich definicji [Łę-cki, Maluśkiewicz 1978, s. 44].

„Przewodnik” jest to wydawnictwo służące turystom (relacja nadawczo-od-biorcza), w którym w sposób popularny lecz ścisły, w wyważonych proporcjach objętościowych (aspekt strukturalny), przedstawione są najważniejsze wiado-mości dotyczące środowiska naturalnego, historii i współczesności opisywane-go regionu (funkcja informacyjna przewodnika), prezentowane są trasy zwie-dzania lub wędrówek oraz podane niezbędne informacje użytkowe (funkcja pragmatyczna przewodnika).

Literatura zagraniczna dotycząca typologii pokazuje, że główną funk-cją przewodników turystycznych i tym, co je definiuje, jest dostarczanie in-formacji. Z tego powodu część badaczy uważa, że przewodniki mogą być po-dzielone (dedykowane) na dwie kategorie: dla turystów masowych i kanapo-wych. Taki podział publikacji proponują S. Nishimura, R. Waryszak i B. King z Victoria University of Technology (Melbourne, Australia). Według nich tu-rysta masowy korzysta z usług informacyjnych świadczonych przez żywe-go przewodnika, więc rozdziały informacyjne publikacji mogą być mniej ob-szerne. Natomiast turyści kanapowi potrzebują pełniejszych informacji dla przygotowania się do wyjazdu, zakładając, że podejmą samodzielne podróże w późniejszym czasie [Nishimura, Waryszak King 2006, s. 13-26].

Jak słusznie stwierdzają C.K.S. Wong z Technological and Higher Edu-cation Institute of Hong Kong oraz F.C.G Liu z Hong Kong Polytechnic Uni-versity, istnieją tysiące przewodników turystycznych na rynku. Ich wydawcy skupiają się na odmiennych zjawiskach, przez co zawartość poszczególnych publikacji jest diametralnie różna. Powoduje to, że przewodniki można po-dzielić na dwie kategorie: odwołujące się do miejsca docelowego lub nawią-zujące do tematu przewodniego danej publikacji [Wong, Liu 2010, s. 616].

Na gruncie polskiej literatury przedmiotu Z. Kruczek, A. Kurek z Aka-demii Wychowania Fizycznego w Krakowie oraz M. Nowacki z AkaAka-demii Wychowania Fizycznego w Poznaniu zaproponowali jako kryterium podzia-łu przewodników ich zasięg geograficzny. Na tej podstawie badacze wyróż-niają przewodniki po dużych miastach i regionach