W grupie 3-latków badaniami objęto 50 dzieci, z których badania ukoń-czyło 44. Dzieci z tej grupy wiekowej popełniły razem 427 błędów (xˉ = 9,70).
Bezbłędnie wszystkie opozycje różnicowało 5 dzieci (11,36%), natomiast 39 dzieci (88,64%) wykazywało problemy w różnicowaniu od 1 do 40 opo- zycji. Najwięcej, bo aż 40 błędów, popełniła jedna z najmłodszych dziewczy-nek (Maja 3;0), a jedno dziecko udzieliło 1 nieprawidłowej odpowiedzi. Błę-dy popełnione przez dzieci podczas badania uporządkowano w przedziały klasowe i przedstawiono w tabeli 7.
2 Z. kurkowski: Rola kontroli słuchowej w procesie artykulacji. „Logopedia” 2002, nr 31, s. 258—259.
3 D. Galińska-Grzelewska: Percepcja fonemowa słów dzieci w wieku sześciu i siedmiu lat — osiągnięcia rozwojowe. Siedlce 2009, s. 119.
5. Analiza wyników badań własnych
70
Tabela 7 Rozkład liczebności nieprawidłowo
różnicowa-nych opozycji w grupie dzieci 3-letnich
Liczba błędów Dzieci
Największą grupę, bo liczącą aż 13 dzieci (29,55%), stanowiły te, które w badaniu popełniły do 2 błędów. Tylko 4 dzieci (9,09%) uzyskało wynik powyżej 24 błędów. Różnie kształtowała się liczba błędów w poszczególnych grupach par opozycyjnych. Szczegółowe zestawienie wraz z liczbą popraw-nych i błędpopraw-nych odpowiedzi przedstawiono w tabeli 8.
Tabela 8 Liczba błędów w poszczególnych grupach par opozycyjnych w grupie dzieci 3-letnich
Grupa opozycyjna
Sposób artykulacji 272 88,31 36 11,69
Opozycje samogłoskowe 380 86,36 60 13,64
2 cechy dystynktywne 336 84,85 60 15,15
Miejsce artykulacji 652 82,32 140 17,68
Dźwięczność — bezdźwięczność 229 65,06 123 34,94
Źród ło: Opracowanie własne.
5.1. Ogólna analiza opozycji istotnych w badaniu słuchu fonemowego 71 1. Opozycje fonemów różniących się 3 cechami dystynktywnymi. W tej
grupie znajdowały się 2 opozycje /v/ : /p/ (paronim walec : palec) i /m/ : /r/
(paronim mak : rak). Jak wynika z badań, aż 41 dzieci (93,18%) udzie-liło poprawnych odpowiedzi podczas różnicowania fonemów różniących się 3 cechami dystynktywnymi, a tylko 3 dzieci (6,82%) miało problem z ich słuchowym różnicowaniem. Analiza wyników badań wskazuje, że fonemy różniące się 3 cechami dystynktywnymi są najlepiej różni-cowane słuchowo przez dzieci 3-letnie. Tylko 2 dzieci (4,55%) miało problem z różnicowaniem opozycji /m/ : /r/, co stanowi mniej niż 5%4, można zatem przyjąć, że jest ona nieistotna w badaniu słuchu fonemo-wego u 3-latków.
2. Opozycje fonemów różniących się 4 cechami dystynktywnymi. W tej grupie znajdowała się 1 opozycja /m/ : /x/ (paronim mak : hak). Prawid-łowo fonemy /m/ : /x/ różnicowało 41 dzieci (93,81%), natomiast 3 dzieci (6,82%) wykazywało problemy w słuchowym różnicowaniu tej opozycji.
Jak wynika z badań, opozycja ta jest istotna w badaniu słuchu fonemowe-go u 3-latków.
3. Opozycje fonemów różniących się sposobem artykulacji. W grupie tej znalazło się 7 opozycji. Spośród badanych 22 dzieci (50%) poprawnie róż-nicowało wszystkie fonemy opozycyjne, a pozostałe 22 dzieci (50%) mia-ło problemy z różnicowaniem od 1 do 5 par opozycyjnych. Najmniej prob-lemu sprawiały dzieciom opozycje /s/ : /c/ (paronim pies : piec), /c/ : /t/
(paronim koc : kot), /z/ : /d/ (paronim zęby : dęby), /s/ : /t/ (paronim maska : matka), /š/ : /č/ (paronim kaszka : kaczka). Liczba dzieci popełniających błędy w ich różnicowaniu stanowi mniej niż 5%, można zatem przyjąć, że są one nieistotne w badaniu słuchu fonemowego u 3-latków.
4. Opozycje samogłoskowe. W tej grupie znalazło się 10 paronimów. Aż 25 dzieci (56,82%) poprawnie różnicowało wszystkie opozycje samogłosko-we, natomiast 19 dzieci (43,18%) miało problemy ze słuchowym różni-cowaniem tych fonemów. Dzieci popełniały od 1 do 9 błędów. Wszyst-kie opozycje samogłoskowe są istotne w badaniu słuchu fonemowego u 3-latków.
5. Opozycje fonemów różniących się 2 cechami dystynktywnymi. W gru-pie tej znalazło się 9 paronimów. Prawidłowo wszystkie pary opozycyj-ne wchodzące w skład grupy różnicowało 23 dzieci (52,27%), natomiast 21 dzieci (47,73%) popełniło od 1 do 6 błędów. Każde dziecko prawidło-wo różnicowało opozycję /ž/ : /č/ (paronim żabka : czapka), zatem moż-na przyjąć, że jest omoż-na nieistotmoż-na w badaniu słuchu fonemowego 3-lat- ków.
4 Oznacza to, że przyjmujemy ryzyko błędu średnio w 5 przypadkach na 100, zob.
J. łaniec: Elementy statystyki dla pedagogów. Olsztyn 1999, s. 196.
5. Analiza wyników badań własnych
72
6. Opozycje fonemów różniących się miejscem artykulacji. W tej grupie znalazło się 18 paronimów. 21 dzieci (27,27%) nie popełniło żadnego błędu w słuchowym różnicowaniu par fonemów różniących się miej-scem artykulacji, natomiast aż 56 dzieci (72,73%) popełniło od 1 do 17 błędów.
Najmniej trudności miały dzieci w słuchowym różnicowaniu fonemów:
/s/ : /ś/ (paronim miski : miśki), /s/ : /š/ (paronim kasa : kasza), /ś/ : /š/
(paronim Kasia : kasza), /f/ : /š/ (paronim fale : szale). Liczba dzieci popeł-niających błędy w ich różnicowaniu wynosi mniej niż 5%, można zatem przyjąć, że są one nieistotne w badaniu słuchu fonemowego u 3-latków.
7. Opozycje fonemów różniących się dźwięcznością. W tej grupie znalaz-ło się 8 par fonemów opozycyjnych. Tylko 10 dzieci (22,72%) potrafiznalaz-ło bezbłędnie słuchowo różnicować wszystkie pary opozycyjne różniące się dźwięcznością. Aż 34 dzieci (77,27%) popełniło od 1 do 8 błędów.
Wszystkie fonemy różniące się dźwięcznością są istotne podczas badania słuchu fonemowego u dzieci 3-letnich.
W tabeli 9. przedstawiono opozycje fonemowe oraz liczbę dzieci niepra-widłowo różnicujących daną opozycję. Błędne odpowiedzi posegregowano od najczęściej do najrzadziej występujących. Kolorem szarym zaznaczono opozycje, które były bardzo dobrze różnicowane przez dzieci i wynoszą mniej niż 5% popełnianych błędów.
Otrzymane wyniki przekształcono na wyniki standaryzowane. Pozwa-la to na utworzenie układu odniesienia, względem którego można inter-pretować wyniki indywidualne. Dzięki normalizacji wyników surowych można poznać pozycję jednostki w badanej grupie i porównać jej rezultaty z wynikami innych osób. Po przekształceniu wyników surowych na wy-niki skali stenowej5 okazało się, że 16 dzieci osiągnęło wysoki poziom słuchu fonemowego (36,36%), kolejne 16 — przeciętny poziom (36,36%), a 12 (27,27%) dzieci uzyskało niskie wyniki w badaniu słuchu fonemowe-go. Szczegółową analizę liczby popełnionych błędów i odpowiadających im norm stenowych przedstawiono w Aneksie 8. Jak wynika z obliczeń
— górny kwartyl6 w tej próbie odpowiada 14 popełnionym błędom, na-tomiast przeciętny wynik uzyskany w grupie dzieci 3-letnich mieści się w granicy od 4 do 13 błędów. Dzieci, które popełniły mniej niż 4 błędy, uzyskały wyniki wysokie.
5 Skala stenowa składa się z 10 jednostek (stenów). Przekształcenia wyników surowych na steny dokonano w oparciu o książkę J. brzezińskieGo, zob. iDem: Metodologia badań psychologicznych. Warszawa 2007, s. 541—543.
6 Kwartyl — podział wartości cechy badanej grupy na 4 części (wartości ćwiartkowe).
Zob. A. stanisz: Przystępny kurs statystyki w oparciu o program StatiStica.Pl na przykła-dach z medycyny. Kraków 1998, s. 88—89.
5.1. Ogólna analiza opozycji istotnych w badaniu słuchu fonemowego 73
Tabela 9 Liczba nieprawidłowo różnicowanych opozycji przez dzieci 3-letnie
Lp. Opozycja Błędne odpowiedzi
5. Analiza wyników badań własnych
74