GOSPODAROWANIA 5.1. WST ĉP
5.6. W NIOSKI KO ēCOWE
PrzydatnoĞü metod grupowania taksonomicznego oraz modeli kartograficznych do ukierunkowanej na ocenĊ warunków produkcji rolniczej regionalizacji obszarów wiejskich została potwierdzona praktycznym wskazaniem obszarów województwa dol-noĞląskiego, dla których kwalifikacja do ONW moĪe wymagaüaktualizacji. Uzasadniają
to wyniki przeprowadzonych analiz. Zrealizowany w tym projekcie program badaĔ, oprócz walorów praktycznych, wskazuje na efektywnoĞü wykorzystania dostĊpnych baz danych i oprogramowanych procedur taksonomicznych do analizy wielu modeli, z do-borem wariantów (zestawów cech i ich wag) umoĪliwiających wybór najlepiej odpo-wiadający okreĞlonym celom. Zaproponowana w tym opracowaniu metodyka moĪe znaleĨü zastosowanie w rozwiązywaniu wielu problemów gospodarczych, związanych ze sterowaniem gospodarką kraju.
6
PODSUMOWANIE
Przedstawione w pracy rozwiązania metodyczne dotyczą struktury rozmieszcze-nia zjawisk przede wszystkim powierzchniowych, które w sposób poĞredni lub
bezpo-Ğredni są związane z oceną warunków gospodarowania na obszarach wiejskich, szcze-gólnie zjawisk niekorzystnych dla prowadzenia działalnoĞci rolniczej. Badaniami objĊto województwo dolnoĞląskie, a dobór cech został dostosowany do oceny niekorzystnych warunków gospodarowania na tych obszarach.
Prezentowane w pracy rozwiązania, wiąĪące siĊ z wieloczynnikowymi analizami przestrzennymi, których celem jest uzyskanie wiedzy o strukturach i układach, jakie tworzą w przestrzeni geograficznej cechy lub sploty cech (grupy jednorodne w prze-strzeni cech), moĪna podsumowaü nastĊpująco:
• Rozwiązania metodyczne dotyczące strukturalnych ujĊü obrazowych rozsze-rzano o takie, które stanowią efekt przetworzeĔ danych Ĩródłowych. W pracy zaproponowano mapy wskaĨnika gĊstoĞci badanych zjawisk w odniesieniu do sieci pól systemu Temkart o odpowiednio dobranych rozmiarach, dosto-sowanych do rozdrobnienia, kształtu i wielkoĞci zjawisk, a takĪe do jedno-stek administracyjnych lub podobszarów okreĞlonych odpowiednio do celu badaĔ. Wskazano celowoĞü zastosowania kartogramu dazymetrycznego, któ-ry uwzglĊdnia topograficzne rozmieszczenie zjawiska w rzeczywistoĞci. W ten sposób przedstawiono rozmieszczenie uĪytków rolnych i kompleksów rolniczej przydatnoĞci gleb o niskim potencjale produkcyjnym, potraktowa-nych jako kompleksy gleb słabych.
• PrzyjĊte kryteria wyznaczenia obszarów o niekorzystnych warunkach gospo-darowania, ustalone dla wszystkich paĔstw członkowskich Unii, nie w pełni pozwalają oceniü bardzo złoĪone warunki prowadzenia działalnoĞci rolniczej. W badaniach przeprowadzonych w tym projekcie zaproponowano zdecydo-wanie wiĊkszą liczbĊ czynników, które zgromadzono w bazach danych, two-rząc system informacji geograficznej zbudowany na róĪnych poziomach
dokładnoĞci i szczegółowoĞci, w zaleĪnoĞci od dostĊpnych danych Ĩ ródło-wych lub znaczenia cechy w procesie ukierunkowanych klasyfikacji. Opra-cowany system informacji wykorzystano do studiów rozmieszczenia wybra-nych komponentów uwzglĊdnianych przy ocenie warunków gospodarowania. • RóĪnorodnoĞü statystycznych charakterystyk jest waĪnym elementem
struk-turalnych studiów rozmieszczenia zjawisk. Po analizie zakresu zastosowania poszczególnych wskaĨników proponuje siĊ wykorzystanie ich zróĪnicowania lokalnego w podobszarach. Autorską propozycją metodyczną jest zastosowa-nie entropii wzglĊdnej oraz wymiaru pudełkowego do analizy zwartoĞci zja-wisk. ZmiennoĞü przestrzenną proponuje siĊ przedstawiü w postaci map opracowanych metodą izolinii. W pracy zaproponowano wyznaczenie zarówno wskaĨnika entropii wzglĊdnej, jak i wymiaru pudełkowego w kilku wariantach. Zastosowano je do oceny rozkładu uĪytków rolnych i komplek-sów gleb słabych, wskazując przydatnoĞü przyjĊtych rozwiązaĔ do okreĞlenia stopnia zróĪnicowania tworzonych przez te zjawiska struktur. Takie rozwią -zania umoĪliwiają zwrócenie uwagi na waĪne, w ocenie typu rozkładu, cha-rakterystyki (frakcyjnoĞci oraz zwartoĞci), zdefiniowane w odniesieniu do odpowiednio przyjĊtych pól podstawowych lub wyróĪnionych podobszarów. • W pracy wskazano na wiele rozwiązaĔ metodycznych. Jednym z nich jest
analiza obrazu mająca na celu ocenĊ róĪnorodnoĞci badanego zbioru ze wzglĊdu na jego rozmieszczenie w przestrzeni. SłuĪy temu typologiczna cha-rakterystyka układów rozproszonych obiektów powierzchniowych. Analiza obrazu zakodowanego binarnie w dziewiĊciopolowych modułach, utworzo-nych na podstawie sieci pól Temkart, pozwala wydzieliü grupy typów modu-łów, których klasyfikacja okreĞlona moĪe byü w róĪny sposób. Jako wyróĪ -nik przyjmuje siĊ odpowiednie wskaĨniki okreĞlające poziom zwartoĞci. Sto-sując autorski program klasyfikujący, utworzono bazĊ typów dla uĪytków rolnych i kompleksów gleb słabych na obszarze województwa i dwóch wy-branych powiatów. PrzyjĊte rzĊdy pól sieci i dwa kryteria progowe poziomu udziału cechy dostosowano do kształtu i wielkoĞci obiektów. Przetworzony model binarny porównuje siĊ do wzorców. Ocena koĔcowa rozkładu czĊ
sto-Ğci typów pozwala wybraü grupĊ znaczącą. Modele, w postaci map typów, umoĪliwiają wielowariantowe ukierunkowane analizy.
• W grupie analiz strukturalnych waĪne jest powiązanie otrzymanych wyni-ków, zapewniające pełnoĞü rozpoznania badanego rozkładu przestrzennego. Taką moĪliwoĞü stwarza przyjĊcie, jako jednostki odniesienia, pól sieci Temkart, które moĪna łączyü w zaleĪnoĞci od zastosowanego algorytmu me-todyki badawczej lub przyjĊtej dokładnoĞci analiz (skali obserwacyjnej). W przypadku badaĔ w podobszarach zapewnia to sposób prezentacji w po-staci map tematycznych. Przykładem są zaproponowane w pracy mapy izoli-nii „lokalnych wskaĨników entropii wzglĊdnej” i „wymiaru pudełkowego” oraz mapy wybranych typów obrazów. Mapy te moĪna łączyü, uwzglĊdniając bardziej złoĪone lub celowo ukierunkowane potrzeby.
• WaĪną czĊĞcią badaĔ przedstawionych w pracy zarówno pod wzglĊdem roz-wiązaĔ merytorycznych, jak i praktycznych, jest klasyfikacja taksonomiczna.
Propozycje zastosowania metod taksonomicznych do oceny aktualnych wa-runków gospodarowania w gminach wiejskich i czĊĞciach wiejskich gmin miejsko-wiejskich województwa dolnoĞląskiego uzasadnia moĪliwoĞü ich uĪycia do róĪnie przyjĊtych załoĪeĔ, okreĞlających hierarchiĊ rozpatrywania czynników. Stwarza to warunki otrzymywania alternatywnych propozycji, co podnosi praktyczną przydatnoĞü wyników.
Rozszerzenie zbioru cech diagnostycznych, w stosunku do przyjĊtych w do-tychczasowej kwalifikacji gmin do ONW, a takĪe konstrukcja dwóch wyod-rĊbnionych wariantów modeli przydatnoĞci ukierunkowanych na pełniejsze uwzglĊdnienie wpływu cech ludnoĞciowych, gospodarczych czy naturalnych, stworzyły podstawy wskazania obszarów, których wczeĞniejsza kwalifikacja wymaga weryfikacji.
Celem postĊpowania taksonomicznego jest wyodrĊbnienie typów, natomiast przypisanie im systemu uprzywilejowaĔ zaleĪy od aktualnie waĪnych ustaleĔ
w zakresie realizacji polityki społeczno-gospodarczej i okreĞlonych warun-ków ekonomicznych. W tym opracowaniu przyjmuje siĊ, jako stan wyjĞ cio-wy, rezultat dotychczasowych kwalifikacji do ONW, natomiast rozszerzenie zbioru cech diagnostycznych stwarza warunki porównaĔ wyników analiz przy róĪnie wybranych kierunkach „uprzywilejowaĔ” (uzyskanych za pomocą
odpowiedniego wagowania danych grup cech). Sposób wagowania moĪna dostosowaü do aktualnie okreĞlonych potrzeb.
W tym projekcie róĪnorodnoĞü zaproponowanych rozwiązaĔ metodycznych umoĪliwia, oprócz zastosowania ich do weryfikacji ustaleĔ w systemie dopłat, takĪe wykorzystanie w innych studiach zróĪnicowania elementów Ğrodowiska: naturalnych i antropogenicznych. Metody te mogą byü zastosowane takĪe w wielu innych dziedzi-nach do badaĔ zjawisk, obiektów czy procesów o podobnej konfiguracji, których celem jest uzyskanie pełniejszej wiedzy o ich strukturze przestrzennej.
7. L
ITERATURABielecka E.: 2003. Metoda wyznaczania obszarów o niekorzystnych warunkach dla gospodarki rolnej z wykorzystaniem systemu informacji przestrzennej, Seria Monograficzna nr 5, Warszawa IGiK.
Bovill C.: 1996. Fractal Geometry in Architecture and Design. Birkhäuser, Boston.
Ciołkosz A., Bielecka E.: 2005. Pokrycie terenu w Polsce. Bazy danych CORINE Land Cover. Biblioteka Monitoringu ĝrodowiska, Warszawa.
Czuba M., Pasławski J.: 1995. O pomiarze graficznej złoĪonoĞci kartogramów. Polski Przegląd Kartograficzny, t. 27, nr 3, PTG i PPWK Warszawa.
DomaĔski R.: 1996. Zasady geografii społeczno-ekonomicznej. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–PoznaĔ.
Galant K., Kołodziejczyk S.: 2008. Image analysis as a tool for spatial layout recognition of envi-ronmental phenomena exemplified by soils, JUNIORSTAV 2008, Brno.
Gilga K, Helbich-Syrek A.: 2007. Sytuacja społeczno-gospodarcza w województwie dolno Ğlą-skim. Wrocław.
Hładek M.: 2006. Procesy przemieszczania siĊ ludnoĞci w gminach wiejskich i miejsko-wiejskich województwa dolnoĞląskiego w latach 1988, 1996, 2002. Acta Sci. Pol., Administratio Locorum 5 (1–2).
Klimczak H.: 2001. Modelowanie kartograficzne w badaniach przydatnoĞci obszarów pod zale-sienie, Wydawnictwo Akademii Rolniczej we Wrocławiu, Wrocław.
Klimczak H.: 2001. Studia rozmieszczenia obiektów punktowych, liniowych i powierzchniowych na przykładzie obszarów leĞnych i terenów zadrzewionych, [w:] Modelowanie kartogra-ficzne w badaniach przydatnoĞci obszarów pod zalesienie. Praca zbiorowa pod red. H. Klimczak. Wydawnictwo Akademii Rolniczej we Wrocławiu.
Klimczak H.: 2003. Modelowanie kartograficzne w badaniach rozmieszczenia zjawisk prze-strzennych. Zesz. Nauk. AR CXCV, Nr 459. Wrocław 2003.
Klimczak H., Galant K., AlkĞnin M.: 2006. Modeling of spatial structure of the chosen forms of land cover using geometric reference units. Reports on Geodesy, Proceedings of the 8th Bilateral Geodetic Meeting Poland-Italy, Wrocław, Poland, 22–24 June 2006, No. 2 (77), 2006, Warsaw University of Technology.
Klimczak H., Galant K., Kąciak M.: 2007. Geographic Information System for Less Favoured (LFA) – principles and guidelines elaboratem for Lower Silesia. 9th Professional Confe-rence of Postgraduate Students: JUNIORSTAV 2007, Brno.
Klimczak H., Galant K.: 2007. The analysis of the layout of the areal phenomena using the image analysis Proceedings of The 23th International Cartographic Conference, Moscow, 4–10 sierpnia 2007 r.
Krzywicka-Blum E., Klimczak H.: 2007. Taxonomical and Cartographical Methods in the Analy-sis of Spatial Distribution of Various Levels of Agricultural Usability, [w:] XXIII Int. Conf. Moscow, 2007, ICA Proceedings of The 23th International Cartographic Conference. Krzywicka-Blum E., Bac-Bronowicz J.: 1997. Regionalisation based on taxonomic methods in
cartographic models of agricultural environment, [w:] Proc. 18th ICA V.2, Stockholm, 22–29.06.1997, 3 May, 1183–1193.
Krzywicka-Blum E., Klimczak H.: 2001. Taksonomiczna ocena preferencji dolesieĔ, [w:] Mode-lowanie kartograficzne w badaniach przydatnoĞci obszarów pod zalesienie. Wydawnictwo Akademii Rolniczej we Wrocławiu, Wrocław, 101–121.
Kolenda M.: 2006. Taksonomia numeryczna, Klasyfikacja, porządkowanie i analiza obiektów wielocechowych, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego, Wrocław. Krzywicka-Blum E., 2003. Agregacja danych punktowych i pól odniesienia a informacyjne
wła-snoĞci map gĊstoĞci. Polski Przegląd Kartograficzny, t. 35, nr 3, Warszawa, 175–184. Kutkowska B.: 2006. Wspieranie gospodarstw rolniczych połoĪonych na terenach o
niekorzyst-nych warunkach (ONW) na Dolnym ĝląsku, Stowarzyszenie Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu, t. VII, zeszyt 4.
Kutkowska B., TaĔska-Hus B., Szybiga K., ŁabĊdzki H.: 2006. Przemiany społeczno- -ekonomiczne w rolnictwie Dolnego ĝląska, [w:] Aktualne problemy rolnictwa, gospo-darki ĪywnoĞciowej i ochrony Ğrodowiska, Wydawnictwo Akademii Rolniczej we Wro-cławiu, Wrocław.
McGarigal K., Marks B. J.: 1994. Fragstats, spatial pattern analysis program for quantifying land-scape structure, Forest Science Department, Oregon State University, Corvallis.
Magnuszewski A.: 1999. GIS w geografii fizycznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Mandelbrot B. B.: 1982. The Fraktal geometry of nature, W. H. Frejman and Co, New York. Olszewski R.: 2001a. Wymiarowanie multifraktalne jako narzĊdzie kwantyfikacji komponentów
abiotycznych Ğrodowiska przyrodniczego w róĪnych skalach obserwacyjnych. Główne problemy współczesnej kartografii 2001. Uproszczenia, uogólnienia, synteza. Uniwersytet Wrocławski, Pracownia Atlasu Dolnego ĝląska. Wrocław.
Olszewski R.: 2001b. Interpolacja fraktalna jako stochastyczna odwrotnoĞü generalizacji karto-graficznej. Polski Przegląd Kartograficzny. Tom 33, nr 4, PTG i PPWK Warszawa. Ostasiewicz S., Rusnak Z., Siedlecka U.: 2001. Statystyka. Wydawnictwo Akademii
Ekonomicz-nej im. Oskara Langego. Wrocław.
Ostasiewicz W.: 1999. Statystyczne metody analizy danych, Wydawnictwo Akademii Ekono-micznej im. Oskara Langego we Wrocławiu.
Pawlak W.: 1997. Atlas ĝląska Dolnego i Opolskiego. Uniwersytet Wrocławski, Pracownia Atlasu Dolnego ĝląska, Wrocław.
Podlacha K.: 1986. Kartograficzna prezentacja pól podstawowych jako układ odniesieĔ prze-strzennych do kodowania informacji w systemie PROMEL. Prace IGiK. T XXXII, Zeszyt 2. Warszawa
Podlacha K.: 1990. Kompozycja układu odniesienia przestrzennego w Systemie Informacji Geo-graficznej na przykładzie Systemu SINUS. Prace IGiK. Warszawa.
StuczyĔski T. (red.): 2004. Numeryczna mapa glebowo-rolnicza w skali 1:25000 dla wojewódz-twa dolnoĞląskiego opracowana na podstawie analogowej mapy glebowo-rolniczej w skali 1:25000 wraz z aktualizacją, CzĊĞü C – charakterystyka Ğrodowiska geograficznego po-wiatów i regionów funkcjonalnych obszarów wiejskich Dolnego ĝląska. IUNG w Puła-wach, Puławy.
StuczyĔski T. i in.: 2006. Obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania w Polsce. IUNG-PIB Puławy.
StuczyĔski T. (red.): 2007. Stan i zmiany właĞciwoĞci gleb uĪytkowanych rolniczo w wojewódz-twie dolnoĞląskim w latach 2000–2005. Urząd Marszałkowski Województwa DolnoĞlą-skiego, Instytut Upraw NawoĪenia i Gleboznawstwa, PaĔstwowy Instytut Badawczy, Puławy-Wrocław.
WiĊckowicz Z.: (opiekun merytoryczny) 2000. Strategia rozwoju obszarów wiejskich wojewódz-twa dolnoĞląskiego, opracowana na zlecenie zarządu Województwa DolnoĞląskiego przy współpracy Biura Rozwoju Obszarów Wiejskich UrzĊdu marszałkowskiego.
Witek T.: 1973. Mapy glebowo-rolnicze oraz kierunki ich wykorzystania, Seria (P18), IUNG Puławy.
Witek T., Górski T.: 1977. Przyrodnicza bonitacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej w Polsce, Wyd. Geologiczne, Warszawa.
Witek T.: 1994. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej Polski wg gmin. Suplement JUNG A-57, Puławy.
ARiMR – rok po akcesji. ARiMR: 2005. Wydawnictwo Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Warszawa, 53–69.
Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2004–2006: 2004. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa.
Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013: 2006. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa.
Rozporządzenie Rady (WE) nr 1257/1999 z dnia 17 maja 1999 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich ze Ğrodków Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOGR) oraz zmieniające i uchylające niektóre rozporządzenia, Dziennik UrzĊdowy Wspólnot Europejskich z dn. 26 czerwca 1999 r.
Rozporządzanie Rady Ministrów z dnia 14 kwietnia 2004 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu udzielania pomocy finansowej na wspieranie działalnoĞci rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania objĊtej planem rozwoju obszarów wiejskich (Dz. U. Nr 73, poz. 657, z póĨn. zm.).
Strategia Rozwoju Obszarów Wiejskich Województwa DolnoĞląskiego, 2001. Urząd Marszał-kowski we Wrocławiu, http://www.umwd.pl/portal/index.php?id=wrow_strona_glowna. Uzasadnienie dla delimitacji i poziomu wsparcia finansowego dla działania pt. „Wspieranie
dzia-łalnoĞci rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW)”, Załącznik D: 2004. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa.
Ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym z póĨn. zm.
Wspieranie działalnoĞci rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW). Przewodnik: 2005. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa.