G M IN A ALEKSANDRÓW. — Podług planu niemieckiego z r. 1941 miały być wysiedlone wszystkie wsie gm. Aleksandrów. Położone wśród ogromnych lasów, w których przebywało dużo oddziałów partyzanckich, nie nadawały się one na kolonizację dla Niemców.
Akcję wysiedleńczą prowadzono tu równocześnie z pacyfikacją. Wszystkie wsie tej gminy niejednokrotnie były najeżdżane przez różne formacje nie
mieckie, co pociągało za sobą niemało ofiar. — Główną akcję wysiedleńczą i pacyfikacyjną przeprowadzono w czerwcu i lipcu 1943 r. Brały w niej udział specjalne oddziały wyfeiedleńcze oraz Gestapo, SS, żandarmeria, wojsko
87
i Ukraińcy w służbie niemieckiej. Odbywało się to wyjątkowo brutalnie:
strzelano, bito, kopano. Pozwalano zabierać rzeczy osobiste i żywność do 10 kg na osobę, dając na to od 5 do 10 minut czasu.
Wysiedlone zostały wszystkie 7 gromad, czyli cala gmina: Aleksandrów, Długi Kąt, Górecko Kościelne z Tarnowolą, Górecko Stare z Majdanem Kasztelańskim, Hamernia, osada Józefów z Pardysówką i Stanisławów.
Gmina Aleksandrów liczyła przeszło 7.000 mieszkańców. Wysiedlono ogółem 5.155 osób (m. 1.230, k. 1.899, dz. 2.026). Podczas całej akcji zabito 253 osoby
bieszowskiego i tomaszowskiego. Z niektórych wsi (z Górecka Kościelnego i z Hamerni) uciekli oni już po paru dniach. Z innych usuwali się stopniowo, ale tak że po 3 miesiącach nikogo już z nasiedlonych Ukraińców w gminie nie było. Natomiast wracali powoli wysiedleni Polacy, zastając zniszczone lub spalone gospodarstwa.
Ogólne straty poniesione przez gminę: spalono domów mieszkalnych 191, budynków gospodarskich 188. Zabrano koni 968, krów ok. 2.000, świń przeszło
1.000, drobiu ok. 10.000 sztuk, wozów ok. 800.
G M IN A BABICE. — W skład gminy wchodzą gromady: Babice, Dorbozy z Olchowcem, Obsza, Wola Obszańska i Zamch. Ludność mieszana polsko- ukraińska. — Akcję wysiedleńczą przeprowadzono we wczesnych godzinach rannych w dn. 29. V II. 1943 r. Wysiedlono wszystkie gromady gminy. Na zebranie rzeczy i żywności (od 10 do 25 kg) dano od 10 minut do 1 godz.
Wysiedlono tylko Polaków, Ukraińców pozostawiono na miejscu.
Wysiedlono Polaków 1543. Podczas akcji zabito 4 mężczyzn i 1 dziewczynkę lat 14. — W ielu wysiedlonych wkrótce po akcji zaczęło powracać do swojej wsi (np. do Babic). Niektórzy Polacy, ratując się przed wysiedleniem, przyjęli prawosławie lub zapisali się na Volksdeutschów. W gromadzie Dorbozy 50%>
Polaków złożyło „antragi“ na Volksdeutschów lub przeszło na prawosławie.' Gospodarstwa opuszczone przez Polaków oddano miejscowym Volks- deutschom i Ukraińcom, względnie Ukraińcom sprowadzonymi z pow. toma
szowskiego (109 rodzin). We wszystkich gromadach otworzono szkoły ukraiń
skie, a w Dorbozach szkolę niemiecką dla miejscowych nowokreowanych Volksdeutschów.
Wobec częstych napadów partyzantów nasiedleni Ukraińcy wyjechali stąd przeważnie już na jesieni 1943 r. Jedynie w Zamehu miejscowi Ukraińcy
przez co zrujnowali polskie gospodarstwa. Poniesione straty zarząd gminy
Wszędzie gospodarstwa polskie oddano miejscowym Ukraińcom, tylko w Bu
kowinie nasiedłono 90 Ukraińców z pow. tomaszowskiego. Po 3 miesiącach wyjechali oni w swoje strony. Gospodarstwa polskie w gminie znacznie ucier
piały. Podług cen przedwojennych straty wynoszą ok. 750.000,— zł.
W Biszczy wszyscy ci, którzy ukryli się podczas akcji, czynili starania, żeby zapisać się na listę Volksdeutschów lub zmienić narodowość polską na ukraiń
ską. Niemcy Użyli wówczas podstępu: zgłaszającym się wyznaczyli miejsce zbiórki w cerkwi, następnie otoczyli ją, zatrzymali wszystkich zebranych i wywieźli na Majdanek.
G M IN A FRAMPOL. — W dn. 30. VI. i 10. V II. 1943 r. wysiedlono Pola
ków ze wszystkich 9 gromad stanowiących gminę Frampol: os. Frampol, Smo- ryń, Teodorówka z kol. Teodorówką, Wola Kątecka z Pulczynowem i Wola Radzięcka ze Starą Wsią. Ogółem wysiedlono 1.624 osoby. Kazano opuszczać mieszkanie natychmiast, pozwalano zabrać tylko bochenek Chleba. Duża część ludności uciekła lub ukryła się. Podczas akcji zabito 5 osób (mąż. 2, kob. 3).
W 3 wsiach nie nasiedłono nikogo, w innych osadzono rodziny polskie, -wy
siedlone z pow. tomaszowskiego. We Frampolu nasiedlonych Polaków z to
maszowskiego Niemcy po 2 dniach zabrali i rozmieścili po okolicznych wio
skach. Gospodarstwami wysiedlonych i wywiezionych zaopiekowali się ci, którzy podczas akcji ukryli się i potem powrócili do osady. — Poniesione straty wynoszą przeszło 100.000,— żl.
G M IN A GORAJ. — W skład gminy wchodzi 7 gromad: Goraj, Hosznia Ordynacka, Jędrzejówka, Radzięcin, Średniówka, Wólka Abramowska i Za
grody. ■ Wszystkie one zostały częściowo wysiedlone w lipcu 1943. Większa część ludności zdążyła ukryć się i potem powoli wracała do swoich zagród.
Na opuszczonych gospodarstwach osadzono Polaków z pow. tomaszowskiego łub w ogóle nikogo. Gospodarowano dorywczo, co powodowało duże straty, nie dające się ściśle obliczyć.
G M IN A H U T A KRZESZOWSKA. — W skład gminy wchodzi 11 gromad.
Z tego w lipcu 1943 r. częściowo wysiedlono 6: Gózd, Hutę, Maziarnię, Momoty, Szeligę i Ujście. Ludność masowo uciekała, żeby uniknąć wywiezienia do obozu. Niemcy wyłapywali głównie mężczyzn. Niektórzy stopniowo wracali na swoje gospodarstwa, które znacznie ucierpiały przez brak dozoru.
G M IN A KO CUDZA. — W gminie Kocudza (Kocudza, Bukowa, Dzwola, Zdzisławice, Korytków) akcja wysiedleńcza w dniach 7. do 10. V II. 1943 r.
8 9
miała również specjalny charakter, ponieważ zabrano stąd tylko mężczyzn, i Podolszynkę. Ludność wszelkimi sposobami starała się ukryć. Zabierano głównie mężczyzn.
G M IN A KSIĘŻPOL. — Ludność gminy mieszana polsko-ukraińska. Gminę stanowi 8 gromad: Księżpol, Korchów, Lipowiec, Markowicze, Płusy, Rakówka z Przymiarkami, Zawadka i Żynie. Ze wszystkich gromad wysiedlono ludność polską w dniach 28. VI. do 4. V II. 1943 r. Działało SS przy udziale Ukraińców w służbie niemieckiej. Wysiedlono ogółem 756 osób, zabito 37 (m. 26, k. 11).
Tylko w Plusach nasiedlono 67 Ukraińców z pow. tomaszowskiego. W innych gromadach nie nasiedlono nikogo, powierzając gospodarstwa Polaków miejsco
wym Ukraińcom. W większych wsiach otworzono szkoły ukraińskie. — Pod
kami. Gmina ta była niejednokrotnie nawiedzana przez Niemców i pacyfiko
wana (Szarajówka). Była też terenem ciężkich walk partyzanckich z Niemcami w czerwcu 1944 r. (Osuchy). Podczas całej okupacji zginęło z rąk Niemców 249 mieszkańców gminy. — Wszystkie jej wsie zostały całkowicie lub częściowo wysiedlone przez Gestapo, SS i Ukraińców w służbie niemieckiej w dniach poniesionych tylko wskutek wysiedlenia trudno obliczyć. Pod koniec okupacji niektóre wsie jak np. Osuchy, Borowiec były prawie doszczętnie spalone i zniszczone.
G M IN A POTOK GÓRNY. — Składa się z 8 gromad. W lipcu 1943 r.
wysiedlono ludność polską z 5 wsi: Dąbrówki, Jedlinek, Naklika, Potoku Gór
nego i Szyszkowa. Gospodarstwa po wysiedlonych objęli Ukraińcy.
G M IN A PUSZCZA SOLSKA. — W skład gminy wchodzi 10 gromad: Bro- dziaki, Dąbrowica, Dyle z Kajetanówką, Gromada, Korczów, Majdan. Gro
madzki, Puszcza Solska z Podlesiem, Rapy, Smólsko i Wola. W dniach 8. VI.
90
do 3. V II. 1943 wszystkie orne zostały częściowo wysiedlone. Zabierano głównie Starym.—Nasiedlono 93 rodziny Ukraińców z pow. hrubieszowskiego tylko w Dereżni i w Soli. W innych wsiach nie nasiedlono nikogo. Gospodarowali
nizowano uzbrojone warty, otworzono szkołę ukraińską. Osadnicy opuścili Tarnogród częściowo jeszcze podczas okupacji, częściowo zaś po wyjściu Niemców. Gospodarstwa polskie pozostawili silnie zniszczone.
Straty wysiedlonych gmina oblicza na 80%.
G M IN A W O LA RÓŹANIEOKA. — W skład gminy wchodzą cztery gro
mady: Luchów Dolny, Luchów Górny, Różaniec i Wola Różaniecka. Wszystkie one wysiedlone zostały 29. i 30. V I. 1943 r. Ogółem wysiedlono 3.614 osób, zabito 6 mężczyzn. — Pozostawiono 285 osób, przeważnie starców i cho
rych. — Nasiedlono 411 rodzin Ukraińców z pow. tomaszowskiego. Odnosili się oni do Polaków wrogo. Niemcy dali im broń, jednak wobec częstych napadów oddziałów partyzanckich opuścili oni gminę jeszcze podczas okupacji.
Poniesione straty były bardzo duże, ponieważ nasiedleni Ukraińcy wy
jeżdżając zabrali prawie cały inwentarz żywy i martwy.