Tabl. 43. Sądownictwo w latach 1922—1937
Lata
Sądy apelacyjne Sądy okręgowe Sądy grodzkiea Ludność na
1 sędziego sądubc
sądy sędziowiec sądy sędziowiec sądy sędziowiec okręgo-
wego grodz- kiegoa
1922 ... 8 189 50 990 728 1 429 27 451 19 018 1928 ... 8 229 51 1 166 652 1 410 25 496 21 084 1930 ... 8 215 51 961 568 1 770 33 211 18 032 1934 ... 7 200 45 969 548 1 447 32 937 22 057 1937 ... 7 214 45 945 550 1 678 33 774 19 020
a Do 1928 r. w b. zaborze rosyjskim — sądy pokoju, pruskim i austriackim ― sądy powiatowe. b Ludność na podstawie:
w 1922 r. ― Spisu Powszechnego Ludności 1921 r., w 1928 r. ― szacunków, w latach 1930—1937 ― Spisu Powszechnego Ludności 1931 r. (bez skoszarowanego wojska). c Etaty; sędziowie łącznie z prezesami, dyrektorami i sędziami zapasowymi, a w przypadku sądu grodzkiego ― naczelnikami.
Organizacja sądownictwa powszechnego została ujednolicona w 1928 r. (prawo o ustroju sądów po-wszechnych) i obejmowała:
— sądy I instancji ― grodzkie, orzekające w drobnych sprawach karnych i cywilnych oraz sądy okręgowe dla spraw ważniejszych;
― sądy II instancji ― apelacyjne, rozstrzygające apelacje od wyroków sądów okręgowych;
― Sąd Najwyższy, będący najwyższą instancją dla sądów powszechnych, rozpatrujący odwołania od decyzji sądów II instancji oraz wydający orzeczenia stanowiące interpretację przepisów prawa. Liczba etatów sę-dziowskich w 1937 r. wynosiła 74, prokuratorskich — 37.
Poza sądownictwem powszechnym istniały sądy szczególne (wojskowe, pracy) oraz sądy rozstrzygające sprawy wynikające ze stosunków publicznoprawnych (Trybunał Stanu, Trybunał Kompetencyjny i Najwyższy Trybunał Administracyjny).
Terytorialna organizacja sądownictwa nie pokrywała się z podziałem administracyjnym państwa.
Na podstawie: Mały Rocznik Statystyczny 1932, Warszawa 1932, s. 137; Mały Rocznik Statystyczny 1936, Warszawa 1936, s. 255; Mały Rocznik Statystyczny 1939, Warszawa 1939, s. 360; Rocznik Statystyki
Rzeczypo-spolitej Polskiej 1930, Warszawa 1930, s. 488; Statystyka czynności sądów 1926, „Statystyka Polski”,
Tabl. 44. Sądownictwo w latach 1946—2016 Stan w dniu 31 XII
Wyszczególnienie 1946a 1960 1970 1990 2000 2010 2016 Sąd Najwyższy Sędziowie ... 45 94 105 85 83 85 83 Sądy powszechne Sądy: apelacyjne ... 9 ― ― 10 10 11 11 wojewódzkie/okręgoweb ... 58 19c 19c 44 43 45 45 powiatowe/rejonowed ... 423 331e 320e 285 294 320 318 Sędziowie sądów: apelacyjnych ... 122 ― ― 211 331 492 475 wojewódzkich/okręgowychb 760f 758 758 1 261 2 072 2 721 2 759 powiatowych/rejonowychd ... 1 013f 2 065 2 087 3 367 4 774 6 714 6 633 Asesorzy sądowi ... 403 339 300 657 1 082 . . Komornicy ... 232 480 541 459 578 885 1 574
a Stan w dniu 1 I; ponadto było 7 sądów pracy z 10 sędziami. b W 1946 r. sądy okręgowe, w latach 1960—1990 sądy
wo-jewódzkie, w miejsce których w 1999 r. powołano ponownie sądy okręgowe. c Bez ośrodków zamiejscowych. d W 1946 r. sądy grodzkie, w latach 1960 i 1970 sądy powiatowe, w miejsce których w 1975 r. powołano sądy rejonowe. e Bez wydziałów zamiej-scowych oraz wydziałów dla nieletnich. f Łącznie z sędziami pełniącymi obowiązki notariuszy oraz ― w przypadku sądów okrę-gowych ― łącznie z sędziami okręgowymi śledczymi.
Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów w zakresie orzekania oraz ustala wytyczne (uchwa-ły) wyjaśniające przepisy prawne wiążące wszystkie sądy; rozpatruje rewizje nadzwyczajne (od 1996 r. ― kasacje m.in. w sprawach karnych i cywilnych) od prawomocnych wyroków sądowych.
Sądy powszechne rozstrzygają sprawy: cywilne, rodzinne, karne, gospodarcze, z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych nieprzekazane do właściwości innych sądów i obejmują:
— sądy I instancji ― rejonowe (do 1975 r. — powiatowe) oraz okręgowe (do 1998 r. — wojewódzkie) dla spraw im przypisanych, jako sądom I instancji,
— sądy II instancji ― okręgowe (do 1998 r. — wojewódzkie) i apelacyjne, rozpatrujące rewizje i zażalenia od orzeczeń sądów I instancji.
Poza strukturą sądów powszechnych są sądy szczególne, m.in. w latach 1946—1974 Trybunał Ubezpieczeń Społecznych, w latach 1975—1985 okręgowe sądy pracy i ubezpieczeń społecznych (od 1985 r. wydziały w sądach powszechnych), od 1980 r. Naczelny Sąd Administracyjny oraz sądy wojskowe.
Na podstawie: G. Borkowski, Model kształcenia kadr wymiaru sprawiedliwości — szkolenie wstępne w aspekcie krajowym
i międzynarodowym, Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa 2015, s. 11; Jednostki sądownictwa powszechnego i zatrudnieni sędziowie, https://isws.ms.gov.pl/pl/baza-statystyczna/opracowania-wieloletnie/
(dostęp listopad 2017 r.); M. Kallas, Historia ustroju Polski X―XX w., Warszawa 1996, s. 429―431;
Rocznik Statystyczny 1948, Warszawa 1948, s. 229; Rocznik Statystyczny 1962, Warszawa 1962,
s. 441; Rocznik Statystyczny 1972, Warszawa 1972, s. 619; Rocznik Statystyczny 1991, Warszawa 1991, s. 75; Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2001, Warszawa 2001, s. 69―70; Rocznik
Tabl. 45. Prokuraturaa w latach 1957—2016
Stan w dniu 31 XII
Wyszczególnienie 1957 1960 1970 1980 1990 2000 2010 2016 Prokuratury: Generalna ... 1 1 1 1 1b — 1 — apelacyjne/regionalnec ... ― ― ― ― ― 10 11 11 wojewódzkie/okręgowed ... 19 19 22e 49 49 44 45 45 powiatowe/rejonowef ... 335 301 315 293 308 322 356 357 Prokuratorzy w prokuraturach: Generalnej ... 88 114 137 124 122b — 71 — apelacyjnych/regionalnychc ― ― ― ― ― 188 362 wojewódzkich/okręgowychd 649g 665 715 785 822bh 1 370 1 481 5 834i powiatowych/rejonowychf .... 1 045g 1 630 1 721 2 034 2 159bh 3 140 3 754 Asesorzy ... 355 165 327 212 422 616 679 258 Aplikanci ... 101 197 414 287 1 101 103 . .
a W latach 1957—2010 bez prokuratury wojskowej. b 1989 r. c W latach 2000 i 2010 prokuratury apelacyjne, w miejsce
któ-rych w 2016 r. powołano prokuratury regionalne. d W latach 1957—1990 prokuratury wojewódzkie, w miejsce któktó-rych w 1999 r. powołano prokuratury okręgowe. e W tym 3 rejony zamiejscowe prokuratur wojewódzkich. f W latach 1957—1970 prokuratury powiatowe, w miejsce których w 1975 r. powołano prokuratury rejonowe. g Ponadto w prokuraturach wojewódzkich i powiato-wych zatrudnionych było 509 referendarzy śledczych. h Dla 1990 r. liczba prokuratorów (3 149) podawana jest w źródłach łącznie dla prokuratur wojewódzkich i rejonowych. i Łącznie z Prokuraturą Krajową.
W okresie powojennym organizacja i zadania prokuratury zostały określone ustawą z dnia 20 VII 1950 r. Utworzono wtedy urząd Prokuratora Generalnego, któremu podporządkowano prokuratury terenowe. Wcze-śniej prokuratura funkcjonowała w oparciu o przepisy przedwojenne (w 1946 r. liczba prokuratorów była na-stępująca: przy Najwyższym Trybunale Narodowym ― 6; przy Sądzie Najwyższym ― 14; przy sądach apela-cyjnych ― 32; przy sądach okręgowych ― 414). Od 1990 r. — z wyjątkiem lat 2010—2015 — prokuraturę podporządkowano ministrowi sprawiedliwości, pełniącemu równocześnie funkcję Prokuratora Generalnego (Prokuraturę Generalną zlikwidowano), w 1996 r. została utworzona Prokuratura Krajowa, która wchodzi w skład Ministerstwa Sprawiedliwości. W latach 2010—2015 rozdzielono funkcje ministra sprawiedliwości i Prokuratora Generalnego oraz zlikwidowano Prokuraturę Krajową, powołując w jej miejsce Prokuraturę Ge-neralną.
Na podstawie: Rocznik Statystyczny 1959, Warszawa 1959, s. 384; Rocznik Statystyczny 1962, Warszawa 1962, s. 440; Rocznik Statystyczny 1973, Warszawa 1973, s. 618; Rocznik Statystyczny 1981, Warszawa 1981, s. 610; Rocznik Statystyczny 1990, Warszawa 1990, s. 75; Rocznik Statystyczny 1991, Warszawa 1991, s. 75; Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2001, Warszawa 2001, s. 68; Rocznik
Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2011, Warszawa 2011, s. 151; Rocznik Statystyczny Rzeczy- pospolitej Polskiej 2017, Warszawa 2017, s. 155—156.
Tabl. 46. Adwokaci i aplikanci adwokaccy w latach 1922—1939
Wyszczególnienie
1922 1928 1939 (stan w dniu 1 I)
adwokaci adwokaccy aplikanci adwokaci adwokaccy aplikanci
P o l s k a ... 3 082 4 171 1 308 7 980 3 257 grupy województw: Centralnea ... 722 956 294 2 531 901 Wschodnie ... 144 270 75 354 104 Zachodnie — województwa: poznańskie i pomorskie ... 89 365 ― 639 182 śląskie ... 73 142 22b 278 88 Południowe ... 2 054 2 438 917 4 178 1 982
a Łącznie z m.st. Warszawa. b Tylko w okręgu sądu w Cieszynie.
Na podstawie: Mały Rocznik Statystyczny 1939, Warszawa 1939, s. 361; Rocznik Statystyki Rzeczypospolitej Polskiej
1920/22, część 2, Warszawa 1923, s. 273; Rocznik Statystyki Rzeczypospolitej Polskiej1930, Warszawa
1930, s. 490.
Tabl. 47. Adwokatura w latach 1946—2016 Stan w dniu 31 XII
Wyszczególnienie 1946 1960 1970 1980 1990a 2000 2010 2016
Zespoły adwokackie ... 9b 459 460 393 410 55 35 18 Adwokaci ... 3 018 5 622 5 764 4 251 6 902 7 020 11 261 19 170 w tym członkowie zespołów . . 3 914 3 398 3 681 365 144 81 Aplikanci ... 180 437 303 295 407 972 4 883 6 191 Sprawy przyjęte (w ciągu roku)c
w tys. ... . . 415,0 352,4 305,5 193,4 248,0d . z wyboru ... . . 372,5 328,4 276,7 128,4 169,6d . z urzędu ... . . 42,5 24,0 28,8 65,0 78,4d .
a Bez części prywatnych kancelarii adwokackich. b Izby adwokackie obejmujące tereny poszczególnych okręgów sądów
apelacyjnych. c Dotyczy spraw dorosłych i nieletnich. d 2008 r.; dane niepełne (część adwokatów nie udzieliła informacji). Na podstawie: Rocznik Statystyczny 1948, Warszawa 1948, s. 230; Rocznik Statystyczny 1956, Warszawa 1956,
s. 388; Rocznik Statystyczny 1962, Warszawa 1962, s. 441; Rocznik Statystyczny 1973, Warszawa 1973, s. 618; Rocznik Statystyczny 1981, Warszawa 1981, s. 620; Rocznik Statystyczny
Rzeczy-pospolitej Polskiej 2001, Warszawa 2001, s. 94; Rocznik Statystyczny RzeczyRzeczy-pospolitej Polskiej 2010,
Tabl. 48. Policja Państwowaa w latach 1926—1938
Województwa
1926 1928 1935 1938
policjanci na 1 policjanta ludnośćb
P o l s k a ... 37 618c 32 784 29 933 30 909 1 040 M.st. Warszawa ... 3 314 3 263 3 708 3 387 373 Białostockie ... 2 664 1 782 1 404 1 432 1 146 Kieleckie ... 2 804 2 469 2 212 2 402 1 223 Krakowskie ... 2 129 1 743 1 594 1 862 1 234 Lubelskie ... 2 045 1 862 1 447 1 475 1 672 Lwowskie ... 2 952 2 674 2 638 2 726 1 147 Łódzkie ... 2 784 2 620 2 608 2 762 953 Nowogródzkie ... 1 763 1 370 946 989 1 069 Poleskie ... 1 810 1 490 1 210 1 276 886 Pomorskie ... 1 366 1 114 1 209 1 328 818 Poznańskie ... 1 973 1 747 1 578 1 654 1 279 Stanisławowskie ... 1 543 1 422 1 256 1 323 1 116 Śląskied ... . 2 561 2 347 2 305 563 Tarnopolskie ... 1 594 1 361 1 270 1 334 1 202 Warszawskie ... 1 976 1 620 1 420 1 512 1 675 Wileńskie ... 4 818 1 890 1 319 1 370 1 146 Wołyńskie ... 2 083 1 796 1 767 1 772 1 177
a Bez Komendy Głównej Policji, szkół policyjnych i oddziałów rezerwowych. b Ludność na podstawie Spisu Powszechnego
Ludności 1931 r. c Bez policjantów z województwa śląskiego. d W związku z autonomią województwa śląskiego policja zacho-wała zewnętrzną odrębność.
Uwaga. W 1938 r. policja mundurowa obejmowała 27 870 osób (w tym 629 oficerów), policja śledcza ― 3 039 osób (w tym 161 oficerów). Zgodnie z ustawą o Policji Państwowej z 1919 r. organizacja policji była przystosowana do podziału admini-stracyjnego kraju.
Na podstawie: J. Ławnik, Represje policyjne wobec ruchu robotniczego 1918―1939, Warszawa 1979, s. 50―51, 53; A. Misiuk, Policja Państwowa 1919―1939, Warszawa 1996, s. 70―91; Rocznik Statystyki
Tabl. 49. Zatrudnieni w Służbie Bezpieczeństwa i Milicji Obywatelskiej w latach 1945—1969
Lata
Służba Bezpieczeństwa Milicja Obywatelska
ogółem Ministerstwo Spraw We-wnętrznycha
jednostki
terenowe ogółem Komenda Główna terenowe jednostki
1945 ... 23 718 2 520 21 198 56 203 934 55 269 1950 ... 28 584 4 606 23 978 37 580 1 012 36 568 1960 ... 11 770b 5 151 6 268 54 959c 1 177 52 587 1969 ... 17 947 7 506 10 441 63 321c 450 62 105
a W latach 1945 i 1950 ― Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego. b, c Łącznie — z nieuwzględnionymi
w dalszym podziale — słuchaczami szkół: b — podległych Ministerstwu Spraw Wewnętrznych, c — służby milicji. Uwaga. W szczytowym okresie w 1953 r. formacje podporządkowane Ministerstwu Bezpieczeństwa Publicznego liczyły 321 tys. osób, z tego: Urząd Bezpieczeństwa — 33 tys., Milicja Obywatelska — 48 tys., Korpus Bezpieczeń-stwa Wewnętrznego — 41 tys., Wojska Ochrony Pogranicza — 32 tys., straż przemysłowa — 32 tys., Ochotnicza Rezerwa Milicji Obywatelskiej — 125 tys., straż więzienna — 10 tys.
W kwietniu 1990 r. w miejsce Milicji Obywatelskiej ustanowiono Policję.
Na podstawie: Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, tom I (1944—1956), red. K. Szwagrzyk, IPN, Warszawa 2005, s. 20; Informator o stanie zatrudnienia w Służbie Bezpieczeństwa
i Służbie Milicji w latach 1945―1953 i 1945―1969 (maszynopis).
Tabl. 50. Pełnozatrudnieni w bezpieczeństwie publicznym w latach 1990—2016 Stan w dniu 31 XII
Wyszczególnienie 1990 2000 2010 2016
O g ó ł e m ... 142 759 173 450 185 023 185 009
w tym policja ... . . 122 947 124 957 Funkcjonariusze i żołnierze zawodowi ... 103 108 147 631 151 837 152 740 w tym policja ... . . 97 535 99 987 Pracownicy cywilnia ... 39 651 25 819 33 186 32 269 w tym policja ... . . 25 412 24 970
a Łącznie z niepełnozatrudnionymi w przeliczeniu na pełnozatrudnionych.
Uwaga. Działalność w zakresie bezpieczeństwa publicznego prowadzą jednostki budżetowe podległe lub nadzorowane przez:
— Prezesa Rady Ministrów, tj. Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencja Wywiadu utworzone na mocy ustawy z dnia 24 V 2002 r. w miejsce zlikwidowanego z dniem 29 VI 2002 r. Urzędu Ochrony Państwa (do 30 IX 1996 r. nadzorowanego przez Ministra Spraw Wewnętrznych) oraz Centralne Biuro Antykorupcyjne utworzone na mocy ustawy z dnia 9 VI 2006 r. — Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, tj. głównie Policja, Straż Graniczna, Biuro Ochrony Rządu, Państwowa Straż
Pożarna, w tym obrona cywilna kraju (od 1 X 2000 r. włączona do struktur Państwowej Straży Pożarnej).
Na podstawie: Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2001, Warszawa 2001, s. 56, 58; Rocznik Statystyczny
Rzeczypospolitej Polskiej 2015, Warszawa 2015, s. 141; Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2017, Warszawa 2017, s. 141.
Tabl. 51. Skazani prawomocnie przez sądy powszechne według rodzaju przestępstw w latach 1924—1937 A. W latach 1924—1928a Wyszczególnienie 1924 1926 1928 w tysiącach O g ó ł e m ... 184,4 188,9 185,3 dorośli ... 163,7 168,6 165,4 młodocianib ... 20,7 20,3 19,9 Za przestępstwa przeciwko dobrom:
prawnym zbiorowości ... 21,6 24,6 21,5 osobistym jednostki ... 49,6 57,9 58,2 majątkowym jednostki ... 113,2 106,4 105,6 B. W latach 1932—1937c Wyszczególnienie 1932 1935 1937 w tysiącach O g ó ł e m ... 750,3 622,0 358,0 dorośli ... 726,8 598,8 349,6 nieletnid ... 23,4 23,2 8,4 W tym za przestępstwa: przeciwko państwu ... 2,7 2,7 3,8 przeciwko władzom i urzędom ... 32,9 32,2 35,2 stręczycielstwo, sutenerstwo ... 1,4 1,5 0,2 zabójstwo ... 1,2 1,3
28,3e
uszkodzenie ciała (ciężkie i lekkie) ... 40,7 38,9 inne przeciwko życiu i zdrowiu ... 3,0 3,6
zniewagi ... 25,8 22,6 . rozbój (rabunek, wymuszenie) ... 1,4 1,5 1,5 kradzież ... 191,7 179,7 127,6 przywłaszczenie i sprzeniewierzenie ... 15,1 15,6 9,5 oszustwo ... 11,4 9,4 6,7 szalbierstwo ... 38,5 38,2 22,7 paserstwo ... 17,3 21,0 21,3
a Z uwagi na odmienne kodeksy karne b. państw zaborczych dane nie są w pełni porównywalne. b W województwach centralnych, wschodnich, południowych i na Śląsku Cieszyńskim osoby, które ukończyły 10
lat, ale nie ukończyły 18 lat, w województwach zachodnich (bez Śląska Cieszyńskiego) ― osoby, które ukończyły 12 lat, ale nie ukończyły 18 lat. c W latach 1932 i 1935 skazani za wszystkie przestępstwa, w 1937 r. bez skaza-nych za przestępstwa skarbowe i za przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego oraz za wykroczenia; z powodu odmiennej klasyfikacji przestępstw, niektóre dane za 1937 r. nie są w pełni porównywalne z danymi za lata 1932 i 1935. d Do ukończonych 17 lat. e Dotyczy skazanych za przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu (w tym za zabójstwo ― 1,3 tys. osób, za bardzo ciężkie i ciężkie uszkodzenie ciała ― 7,0 tys.).
Na podstawie: Mały Rocznik Statystyczny 1935, Warszawa 1935, s. 236―237; Mały Rocznik Statystyczny
1937, Warszawa 1937, s. 347―348; Mały Rocznik Statystyczny 1938, Warszawa 1938,
s. 351―353; Mały Rocznik Statystyczny 1939, Warszawa 1939, s. 363―364; Rocznik
Statystyki Rzeczypospolitej Polskiej 1929, Warszawa 1929, s. 518, 532; Statystyka sądownictwa, więziennictwa i przestępczości, „Wiadomości Statystyczne”, zeszyt
Tabl. 52. Prawomocne orzeczenia sądów powszechnych wobec nieletnich
według rodzaju przestępstwa w latach 1965—2016
Rodzaje przestępstw 1965 1970 1980 1990 2000 2010 2016 O g ó ł e m ... 29 730 26 437 14 220 10 200 25 667 22 758 11 355 w tym przeciwko: Życiu i zdrowiu ... 1 501 1 298 456 419 3 716 5 070 2900 w tym: zabójstwo ... 11 9 12 9 17 7 11 uszkodzenie ciałab ... 1 052 952 242 254 1 396 1 534 831 udział w bójce lub pobiciu ... 264 244 192 144 1 795 2 345 795 Bezpieczeństwu powszechnemu oraz
bezpieczeństwu w komunikacji ... 436 470 232 324 289 527 134 Wolności i obyczajnościc ... 339 721 215 120 823 1 475 1 025 w tym zgwałcenie ... 118 410 114 68 49 56 49 Czci i nietykalności cielesnej ... . 385 70 53 527 1 179 411 Działalności instytucji państwowych
i społecznychd ... 143 122 21 9 64 545 352 Porządkowi publicznemu ... 63 144 93 139 109 43 35 Mieniu społecznemu i prywatnemue ... 26 043 22 837 12 992 8 937 18 488 12 547 3 017
a Dane dotyczą osób; dane za 1965 r. podano w dostosowaniu do Kodeksu karnego z 1969 r., za lata 1970—1990 —
zgod-nie z klasyfikacją Kodeksu karnego z 1969 r., obowiązującego do 31 VIII 1998 r., za lata 2000—2016 — zgodzgod-nie z klasyfikacją Kodeksu karnego z 1997 r., obowiązującego od 1 IX 1998 r. b—e W latach 2000—2016 dotyczy przestępstw:
b ― uszczerbek na zdrowiu, c ― przeciwko wolności, wolności sumienia i wyznania, wolności seksualnej i obyczajności, d ― przeciwko działalności instytucji państwowych oraz samorządu terytorialnego, e ― przeciwko mieniu.
Uwaga. Dane dotyczą osób, które w latach 1965 i 1970 miały do ukończonych 17 lat, w 1980 r. ― nie ukończyły 17 lat w chwili popełnienia przestępstwa i wobec których sąd zastosował środki wychowawcze, orzekł zakład poprawczy lub karę pozbawienia wolności. W latach 1990—2016 postępowanie w sprawach o czyny karalne dotyczy osób, które dopuściły się takiego czynu po ukończeniu 13 lat, ale przed ukończeniem 17 lat i wobec których sąd orzekł środki wychowawcze (m.in. nad-zór kuratora lub rodziców, umieszczenie w zakładzie wychowawczym lub w młodzieżowym ośrodku wychowawczym, zobowią-zanie do określonego zachowania, upomnienie), poprawcze (zakład poprawczy) lub kary (pozbawienie wolności).
Na podstawie: Rocznik Statystyczny 1968, Warszawa 1968, s. 595; Rocznik Statystyczny 1973, Warszawa 1973, s. 626; Rocznik Statystyczny 1981, Warszawa 1981, s. 612; Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej
Polskiej 2000, Warszawa 2000, s. 78―79; Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2002,
Warszawa 2002, s. 81―83; Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2015, Warszawa 2015, s. 169—170; Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2017, Warszawa 2017, s. 167—168.
Tabl. 53. Dorośli skazani prawomocnie przez sądy powszechne za przestępstwa ścigane
z oskarżenia publicznego według rodzaju przestępstwa w latach 1965—2016
Rodzaje przestępstw 1965 1970 1980 1990 2000 2010 2016 O g ó ł e m ... 207 976 166 049 151 958 106 464 222 815 432 891 289 512 w tym przeciwko: Życiu i zdrowiu ... 18 113 18 229 13 759 5 528 21 418 40 837 33 926 w tym: zabójstwo ... 281 323 320 262 480 533 353 ciężkie uszkodzenie ciała i inne
uszkodzenie ciałab ... 8 528 10 950 6 816 3 221 6 867 6 766 6 854 Bezpieczeństwu powszechnemu oraz
bezpieczeństwu w komunikacji ... 38 628 28 304 9 420 6 792 11 020 135 052 72 862 Wolności i obyczajnościc ... 5 183 3 527 2 413 1 994 9 465 11 738 11 003 w tym zgwałcenie ... 597 1 177 1 060 627 776 770 684 Rodzinie, opiece i młodzieżyd ... 14 867 17 591 20 228 16 619 34 578 31 626 20 718 Czci i nietykalności cielesnej ... 7 249 5 027 1 773 687 304 1 064 148 Działalności instytucji państwowych
i społecznyche ... 17 805 11 973 5 788 2 182 4 609 14 042 13 146 Wymiarowi sprawiedliwości ... 3 366 2 366 2 893 977 5 685 35 644 15 647 Porządkowi publicznemu ... .
4 019 1 034 2 298 2 914 3 327 3 049 Dokumentomf ... 2 272 1 694 2 609 564 16 275 14 069 9 500 Mieniu społecznemu i prywatnemug ... 74 286 64 861 81 158 64 711 100 150 126 625 91 974
a Dane za 1965 r. podano w dostosowaniu do Kodeksu karnego z 1969 r., za lata 1970—1990 — zgodnie z klasyfikacją
Ko-deksu karnego z 1969 r., obowiązującego do 31 VIII 1998 r., za lata 2000—2016 — zgodnie z klasyfikacją KoKo-deksu karnego z 1997 r., obowiązującego od 1 IX 1998 r. b―g W latach 2000—2016 dotyczy przestępstw: b ― uszczerbek na zdrowiu,
c — przeciwko wolności, wolności sumienia i wyznania, wolności seksualnej i obyczajności, d ― przeciwko rodzinie i opiece, e ― przeciwko działalności instytucji państwowych oraz samorządu terytorialnego, f ― przeciwko wiarygodności dokumentów, g ― przeciwko mieniu.
Uwaga. W latach 1946―1960 zrezygnowano z prezentowania liczby skazanych z powodu niepełnej porównywalności da-nych — klasyfikacja przestępstw oparta była na Kodeksie karnym z 1932 r. Liczba skazada-nych przez sądy powszechne wynosiła: w 1946 r. — 82 216 osób, w 1955 r. ― 207 146, w 1960 r. ― 301 927. Źródła nie precyzują, czy dane te dotyczą skazanych ściganych z oskarżenia publicznego czy prywatnego.
Na podstawie: Rocznik Statystyczny 1970, Warszawa 1970, s. 562―563; Rocznik Statystyczny 1973, Warszawa 1973, s. 621―622; Rocznik Statystyczny 1976, Warszawa 1976, s. 528―529; Rocznik Statystyczny 1987, Warszawa 1987, s. 523; Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2000, Warszawa 2000, s. 83;
Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2002, Warszawa 2002, s. 88―89; Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2015, Warszawa 2015, s. 175—176; Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2017, Warszawa 2017, s. 173—174.
Tabl.54. Skazani prawomocnie przez sądy powszechne według wymiaru kary zasadniczej
w latach 1928 i 1937
Wymiar kary 1928 1937a
ogółem dorośli nieletnib
O g ó ł e m ... 185 348 358 036 349 656 8 380
w tym:
Kara śmierci ... 42 14 14 x Więzienie ... 70 718c 99 477 99 448 29 Areszt ... 68 671d 208 174 206 213 1 961 Umieszczenie w zakładzie poprawczym ... x 5 845 x 5 845 Grzywna ... 43 369 44 526 43 981 545
a Bez skazanych za przestępstwa skarbowe i za przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego oraz za wykroczenia. b Do
ukończonych 17 lat. c, d Łącznie ze skazanymi na: c — ciężkie więzienie — 13 592 i twierdzę — 202, d — areszt ścisły — 5 097.
Uwaga. Dane nie obejmują osądzonych i skazanych przez sądy doraźne (od kilku do ponad 300 osób rocznie, w tym na karę śmierci). Sądy doraźne powoływane były uchwałą Rady Ministrów na okresy przejściowe w celu utrzymania bezpieczeń-stwa publicznego na określonych obszarach pańbezpieczeń-stwa; działały w latach 1919―1934. Rozpatrywały sprawy karne z zastosowaniem skróconej procedury. Uprawnione były do orzekania surowszych kar niż sądy powszechne.
Na podstawie: Mały Rocznik Statystyczny 1935, Warszawa 1935, s. 236―237; Mały Rocznik Statystyczny 1937, Warszawa 1937, s. 347―348; Mały Rocznik Statystyczny 1938, Warszawa 1938, s. 351―353; Mały
Rocznik Statystyczny 1939, Warszawa 1939, s. 363―364; Rocznik Statystyki Rzeczypospolitej Polskiej 1929, Warszawa 1929, s. 518, 532; Statystyka sądownictwa, więziennictwa i przestępczości, „Wiadomości
Statystyczne”, zeszyt specjalny IV, 1932, s. 16―20.
Tabl. 55. Dorośli skazani prawomocnie przez sądy powszechne za przestępstwa ścigane
z oskarżenia publicznego według wymiaru kary w latach 1961—2016
Wymiar kary 1961 1970 1980 1990 2000 2010 2016 O g ó ł e m ... 302 045 166 049 151 958 106 464 222 815 432 891 289 512 w tym: Kara śmiercia ... 14 10 8 ― x x x Pozbawienie wolności ... 235 989 124 112 102 555 81 150 174 184 290 669 125 368 Do 3 miesięcy ... 66 193 x x x 573 4 647 2 206 3 miesiące ... x 1 694 122 225 3 452 19 773 8 642 Powyżej 3 do 6 miesięcy ... 77 376 22 279 3 130 5 344 28 701 94 945 40 316 Powyżej 6 miesięcy do 1 roku ... 70 618 66 650 40 947 37 630 86 465 117 427 50 505 Powyżej 1 roku do 2 lat ... 15 468 24 293 45 256 27 752 48 379 47 175 18 426 Powyżej 2 do 3 lat ... 3 727 5 520 7 345 6 277 3 790 4 008 3 035 Powyżej 3 do 5 lat ... 1 629 2 777 4 235 3 130 1 988 1 861 1 646 Powyżej 5 do 10 lat ... 820 783 1 360 678 641 612 455 Powyżej 10 do 15 lat ... 158 116 160 114 195 221 137
25 lat pozbawienia wolności ... x 30 47 20 49 97 68
a W 1946 r. na karę śmierci skazano 364 osoby, w 1950 r. ― 34, w 1960 r. ― 11; ostatni raz na karę śmierci skazano
Tabl. 55. Dorośli skazani prawomocnie przez sądy powszechne za przestępstwa ścigane
z oskarżenia publicznego według wymiaru kary w latach 1961—2016 (dok.)
Wymiar kary 1961 1970 1980 1990 2000 2010 2016
Dożywotnie pozbawienie wolności 64 x x x 12 27 20
Ograniczenie wolności ... x 10 325 27 380 5 230 14 796 49 692 61 720
Do 6 miesięcy ... x 5 429 3 234 2 424 8 065 27 076 29 820 Powyżej 6 miesięcy do 2 lat ... x 4 896 24 146 2 806 6 731 22 616 31 900
Kara mieszanab ... x x x x x x 3 544
Grzywna wymierzona samoistniec 65 978 31 384 21 551 19 487 33 699 92 329 98 776
Grzywna orzeczona obok kary
po-zbawienia wolności ... 84 943 71 333 70 089 57 147 65 655 124 593 34 343
b Polegająca częściowo na pozbawieniu wolności, a częściowo na ograniczeniu wolności. c W latach 2000—2016 grzywna.
Uwaga. Dane za lata 1970—1990 podano według systemu kar Kodeksu karnego z 1969 r.; z tymi danymi nie są w pełni porównywalne wielkości z 1961 r. oparte o przepisy Kodeksu karnego z 1932 r.; dane za lata 2000—2016 podano na podstawie Kodeksu karnego z 1997 r.
Na podstawie: Rocznik Statystyczny 1968, Warszawa 1968, s. 593; Rocznik Statystyczny 1976, Warszawa 1976, s. 530; Rocznik Statystyczny 1987, Warszawa 1987, s. 524; Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej
Pol-skiej 1999, Warszawa 1999, s. 85; Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej PolPol-skiej 2002, Warszawa
2002, s. 91; Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2015, Warszawa 2015, s. 178; Rocznik
Sta-tystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2017, Warszawa 2017, s. 176.
Tabl. 56. Więźniowie w latach 1925—1939a
Stan w dniu 1 I Wyszczególnienie 1925 1930 1935 1939 Więzienia ... 337 335 341 376 Więźniowie ... 32 085 30 219 55 895 71 316 Śledczy ... 11 511 11 388 14 722 14 008 Karni ... 20 574 18 831 41 173 57 308 dorośli ... 19 560 17 932 40 822 55 140 w tym skazani: do 6 miesięcy ... . . 15 574 16 557 od 6 miesięcy do 1 roku ... . . 7 380 12 371 od 1 roku do 3 lat ... . . 8 947 13 179 powyżej 3 lat ... . . 8 310 11 685 nieletnib ... 1 014 899 351 2 168
a Według stanu w dniu 1 VII 1922 r. były 353 więzienia z 28 488 więźniami. b W latach 1925 i 1930 w województwach
cen-tralnych, wschodnich, południowych i na Śląsku Cieszyńskim osoby, które ukończyły 10 lat, ale nie ukończyły 18 lat, w województwach zachodnich (bez Śląska Cieszyńskiego) ― osoby, które ukończyły 12 lat, ale nie ukończyły 18 lat; w latach 1935 i 1939 ― osoby do ukończonych 17 lat w momencie popełnienia przestępstwa.
Uwaga. Dane dotyczą wszystkich zakładów przymusowego pobytu (domów karnych, więzień, aresztów, zakładów wycho-wawczych i poprawczych).
Na podstawie: Mały Rocznik Statystyczny 1935, Warszawa 1935, s. 235; Mały Rocznik Statystyczny 1939, Warszawa 1939, s. 368; Rocznik Statystyki Rzeczypospolitej Polskiej 1920/22, Warszawa 1923, s. 274; Rocznik
Statystyki Rzeczypospolitej Polskiej 1927, Warszawa 1927, s. 494―495; Rocznik Statystyki Rzeczypo-spolitej Polskiej 1930, Warszawa 1930, s. 496―497.
Tabl. 57. Tymczasowo aresztowani i odbywający kary w latach 1960—2016
Stan w dniu 31 XII
Wyszczególnienie 1960 1970a 1980a 1990 2000 2010 2016 O g ó ł e m ... 98 250 70 943 105 509 50 165 70 544 80 728 71 528 w tym zatrudnienib ... 44 176 46 826 79 285 20 500 14 646 24 218 29 974 mężczyźni ... 90 409 67 099 100 274 49 231 68 815 78 131 68 947 w tym młodocianic ... 10 120 14 183 11 514 5 505 18 895 3 124 1 441 kobiety ... 7 841 3 844 5 235 934 1 729 2 597 2 581 w tym młodocianec ... 634 504 429 89 370 82 46 Tymczasowo aresztowani ... 34 456d 14 397 16 194 16 200 22 032 8 389 5 396 Skazani i ukarani ... 63 794e 56 546 89 315 33 965 48 512f 72 339g 66 132h
według wymiaru kary:
do 6 miesięcy ... 17 350 6 050 8 681 569 1 494 5 298 5 221 powyżej 6 miesięcy do 1 roku ... 17 665 9 443 9 155 3 262 7 725 14 353 11 385 powyżej 1 roku do 3 lat ... 18 690 23 977 41 987 16 742 21 860 30 460 26 783 powyżej 3 do 5 lat ... 5 086 8 821 16 336 7 349 7 402 8 197 8 790 powyżej 5 do 10 lat ... 3 324 5 428 10 173 4 064 5 082 5 393 5 459 powyżej 10 do 15 lat ... 1 208 2 035 2 108 1 224 2 231 2 844 2 522i
25 lat ...
471k 792 875 755 861 1 517 1 760 dożywotnie pozbawienie wolności ― ― ― 45 263 396
a Dane dotyczą przeciętnej liczby osób w roku. b W czasie odbywania kary lub tymczasowego aresztowania. c W latach
1960―1980 ― w wieku poniżej 21 lat, w 1990 r. ― w wieku 17―21 lat, w 2000 r. ― w wieku 15―24 lat, w latach 2010 i 2016 w wieku 15—21 lat. d Więźniowie śledczy. e Więźniowie karni. f—h W podziale według wymiaru kary dane dotyczą kary zasad-niczej wobec: f — 46 700 osób, g — 68 325 osób, h — 62 316 orzeczeń wykonywanych (wobec jednej osoby może być wyko-nywanych wiele orzeczeń). i Łącznie z 10 orzeczeniami wykonywanymi z wymiaru kary powyżej 15 do 20 lat. k Dotyczy skaza-nych powyżej 15 lat.
Liczba zakładów karnych i aresztów śledczych (stan w dniu 31 XII) wynosiła: w 1990 r. ― 151 (86 zakła-dów karnych i 65 aresztów śledczych), w 2000 r. ― 156 (odpowiednio: 86 i 70), w 2010 r. — 157 (87 i 70), a w 2016 r. — 154 (87 i 67).
Na podstawie: Rocznik Statystyczny 1962, Warszawa 1962, s. 446; Rocznik Statystyczny 1969, Warszawa 1969, s. 585; Rocznik Statystyczny 1987, Warszawa 1987, s. 525; Rocznik Statystyczny 1992, Warszawa 1992, s. 86; Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2001, Warszawa 2001, s. 91―92; Rocznik
Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2012, Warszawa 2012, s. 178—179; Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2017, Warszawa 2017, s.180—181.