Wybory bezpośrednie wójtów, burmistrzów i prezydentów miast

Data wyborówe Wójtowie Burmistrzowie Prezydenci _miast

liczba mandatów

27 X i 10 XI 2002 ... 1 596 775 107 12 XI i 26 XI/10 XII 2006 ... 1 590 781 107 21 XI i 5 XII/19 XII 2010 ... 1 576 796 107 16 XI i 30 XI 2014 ... 1 565 806 106

a, b Łącznie z: a — 345 radnymi rad gmin dzielnic Warszawy, b — 68 radnymi Rady m.st.

Warszawy i 175 radnymi rad dzielnic w gminie Warszawa Centrum. c Bez rad miast w miastach na prawach powiatu. d W latach 2002—2010 łącznie z 60 radnymi Rady m.st. Warszawy, w 2014 r. łącznie z 423 radnymi rad dzielnic m.st. Warszawy. e Z uwagi na nieobsadzenie wszystkich man-datów w dniu wyborów (I tura) odbywały się wybory uzupełniające.

Uwaga. Ponadto wybierano: w 1998 r. — 68 radnych do Rady m.st. Warszawy i 175 radnych do rad dzielnic w gminie Warszawa Centrum oraz w latach 2002, 2006 i 2010 — radnych dzielnic m.st. Warszawy, odpowiednio: 399, 407 i 409.

Na podstawie: Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 1999, Warszawa 1999, s. 44―45; Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2007, Warszawa 2007, s. 129, 136—137; Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej

2014, Warszawa 2014, s. 130—131; Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2017, Warszawa 2017, s. 125—126.

Tabl. 22. Wybory Prezydenta przez Zgromadzenie Narodowe w latach 1922—1933

Wyszczególnienie ^{1922 — w dniu 1926 — w dniu} _{w dniu 8 V}^{1933 —} _b

9 XIIa 20 XIIb 31 Vb 1 VIc

Oddane głosy ... 545 535 546 545 343 w tym głosy ważne ... 516 519 485 476 332 Wymagana absolutna większość głosów

waż-nych ... 259 260 242 242 167 Głosy oddane na kandydatów zgłoszonych

Zgromadzeniu Narodowemu: Gabriel Narutowicz ... 289 x x x x Stanisław Wojciechowski ... x 298 x x x Maurycy Zamoyski ... 227 x x x x Kazimierz Morawski ... x 221 x x x Adolf Bniński ... x x 193 200 x Józef Piłsudski ... x x 292 x x Zygmunt Marek ... x x x 1 x Ignacy Mościcki ... x x x 281 332

a—c Wyniki wyborów w turze: a — V, b — I, c — II.

Uwaga. Wyboru Prezydenta dokonywało Zgromadzenie Narodowe. W wyborach 9 XII 1922 r. startowało 5 kandydatów, do ostatniej V tury przeszli Gabriel Narutowicz i Maurycy Zamoyski, zwyciężył G. Narutowicz. Wybory 20 XII 1922 r. przeprowa-dzono po jego zabójstwie (16 XII 1922 r.), zgłoszono 2 kandydatów, zwyciężył w I turze Stanisław Wojciechowski. Zrezygnował z urzędu 14 V 1926 r.; zastępczo do nowych wyborów funkcję Prezydenta pełnił Marszałek Sejmu Maciej Rataj.

W wyborach 31 V 1926 r. w I turze startowało 2 kandydatów, zwyciężył Józef Piłsudski, ale nie przyjął ofiarowanej mu god-ności. W dniu 1 VI 1926 r. startowało 3 kandydatów, zwyciężył w II turze Ignacy Mościcki. W wyborach 8 V 1933 r. jedynym kandydatem był I. Mościcki. We wrześniu 1939 r. złożył rezygnację i wyznaczył na urząd Prezydenta Władysława Raczkiewicza, który objął urząd w dniu 30 IX 1939 r. i pełnił go do śmierci, tj. do dnia 6 VI 1947 r.

Na podstawie: A. Garlicki, Józef Piłsudski 1867―1935, Warszawa 1990, s. 386, 391; A. Tomaszewska, Aneksy, w: A. Ajnenkiel, Historia sejmu polskiego, tom II, część 2, II Rzeczpospolita, Warszawa 1989, s. 307―309.

Tabl. 23. Wybory Prezydenta w latach 1947—2015 A. Wybrani przez parlament w latach 1947 i 1989

Wyszczególnienie Okres urzędowania

Prezydent wybrany przez Sejm Ustawodawczy w dniu 5 II 1947 r. ― Bolesław

Bierut ... 5 II 1947―20 XI 1952

Prezydent wybrany przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 19 VII 1989 r.a ―

Wojciech Jaruzelski ... ^{19 II 1989―22 XII} 1990

B. Wybrani w wyborach powszechnych w latach 1990—2015

Wyszczególnienie ― w dniu ¹⁹⁹⁰ 9 XIIb 1995 ― w dniu 19 XIb 2000 ― w dniu 8 Xc 2005 — w dniu 23 Xb 2010 — w dniu 4 VIIb 2015 — w dniu 24 Vb W tysiącach Uprawnieni do głosowania ... 27 436,1 28 062,4 29 122,3 30 279,2 30 833,9 30 709,3 Oddane głosy ważne ... 14 305,8 18 762,6 17 598,9 15 279,8 16 853,0 16 742,9

W % oddanych głosów ważnych

Głosy oddane na:

Stanisław Tymiński ... 25,75 x x x x x

Lech Wałęsa ... 74,25 48,28 1,01 x x x

Aleksander Kwaśniewski ... x 51,72 53,90 x x x

Marian Krzaklewski ... x x 15,57 x x x Andrzej Marian Olechowski ... x x 17,30 x x x

Lech Aleksander Kaczyńskid ... x x x 54,04 x x

Donald Franciszek Tusk ... x x x 45,96 x x

Bronisław Maria Komorowski ... x x x x 53,01 48,45

Jarosław Aleksander Kaczyński ... x x x x 46,99 x

Andrzej Sebastian Duda ... x x x x x 51,55

a Wyniki głosowania: liczba członków Zgromadzenia Narodowego 560, w głosowaniu uczestniczyło 544 parlamentarzystów,

głosy ważne — 537, większość bezwzględna — 269; na jedynego kandydata Wojciecha Jaruzelskiego głosowało 270 osób.

b, c Wyniki wyborów w turze: b — II, c — I. d Kadencja przerwana 10 IV 2010 r. na skutek tragicznej śmierci Prezydenta

w katastrofie lotniczej w Smoleńsku; obowiązki Prezydenta przejściowo sprawował Marszałek Sejmu Bronisław Komorowski. Uwaga. W I turze wyborów w: 1990 r. było 6 kandydatów, 1995 r. ― 13, 2000 r. i 2005 r. ― po 12, 2010 r. — 10, 2015 r. — 11 kandydatów.

Na podstawie: A. Dudek, Pierwsze lata III Rzeczypospolitej 1989―2001, Kraków 2002, s. 68; T. Mołdawa, Ludzie władzy

1944―1991, Warszawa 1991, s. 89; Obwieszczenie Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 5 lipca 2010 r.

o wynikach wyborów Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, http://www.prezydent2010.pkw.gov.pl i z dnia 25 maja 2015 r. o wynikach ponownego głosowania i wyniku wyborów Prezydenta Rzeczypospo-litej Polskiej, Dz. U. 2015 r. poz. 725 http://prawo.sejm.gov.pl, ISAP (dostęp listopad 2018 r.); Rocznik

Statystyczny 1995, Warszawa 1995, s. 79; Rocznik Statystyczny 1996, Warszawa 1996, s. 79; Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2001, Warszawa 2001, s. 36; Rocznik Statystyczny Rzeczypo-spolitej Polskiej 2017, Warszawa 2017, s. 118.

Tabl. 24. Premierzy w latach 1918—1939

Okresy urzędowania Premierzy

14 XI 1918—17 XI 1918a ... Ignacy Daszyński 17 XI 1918―16 I 1919 ... Jędrzej Moraczewski 16 I 1919―9 XII 1919 ... Ignacy Paderewski 13 XII 1919―9 VI 1920 ... Leopold Skulski 23 VI 1920―24 VII 1920 ... Władysław Grabski 24 VII 1920―13 IX 1921 ... Wincenty Witos 19 IX 1921―6 VI 1922b ... Antoni Ponikowski 28 VI 1922―7 VII 1922 ... Artur Śliwiński 31 VII 1922―14 XII 1922 ... Julian I. Nowak 16 XII 1922―26 V 1923 ... Władysław Sikorski 28 V 1923―14 XII 1923 ... Wincenty Witos 19 XII 1923―13 XI 1925c ... Władysław Grabski 20 XI 1925―5 V 1926 ... Aleksander Skrzyński 10 V 1926―14 V 1926 ... Wincenty Witos 15 V 1926―30 IX 1926d ... Kazimierz Bartel 2 X 1926―27 VI 1928 ... Józef Piłsudski 27 VI 1928―13 IV 1929d ... Kazimierz Bartel 14 IV 1929―7 XII 1929 ... Kazimierz Świtalski 29 XII 1929―17 III 1930de ... Kazimierz Bartel 29 III 1930―23 VIII 1930 ... Walery Sławek 25 VIII 1930―4 XII 1930 ... Józef Piłsudski 4 XII 1930―26 V 1931 ... Walery Sławek 27 V 1931―9 V 1933 ... Aleksander Prystor 10 V 1933―13 V 1934 ... Janusz Jędrzejewicz 15 V 1934―28 III 1935 ... Leon Kozłowski 28 III 1935―12 X 1935 ... Walery Sławek

13 X 1935―15 V 1936 ... Marian Zyndram-Kościałkowski 15 V 1936―30 IX 1939 ... Felicjan Sławoj-Składkowski

a W okresie od 7 do 11 XI 1918 r. I. Daszyński stał na czele Tymczasowego Rządu Ludo-

wego Republiki Polskiej z siedzibą w Lublinie, który w dniu 12 XI po przybyciu do Warszawy, złożył dymisję na ręce Józefa Piłsudskiego; w dniu 14 XI J. Piłsudski powierzył I. Daszyńskiemu misję tworzenia nowego rządu, do czego ostatecznie nie doszło z powodu braku porozumienia stronnictw politycznych; pierwszy gabinet II Rzeczypospolitej sformował Jędrzej Moraczewski.

b I i II rząd A. Ponikowskiego. c W. Grabski ogłosił dymisję w dniu 13 XI 1925 r. i złożył urząd

14 XI. d W kolejności I, II i III rząd K. Bartla. e K. Bartel ogłosił dymisję 15 III 1930 r., dymisja została przyjęta przez Prezydenta w dniu 17 III 1930 r.

Na podstawie: Gabinety II Rzeczypospolitej, red. J. Faryś, J. Pajewski, Szczecin- -Poznań 1991; Prezydenci i premierzy Drugiej Rzeczypospolitej, red. A. Chojnowski, P. Wróbel, Wrocław 1992.

Tabl. 25. Premierzy w czasie II wojny światowej

Premier Okres urzędowania premiera Delegat Rządu na Kraja

Władysław Sikorskib ... 1 X 1939―4 VII 1943 Cyryl Ratajski (3 XII 1940―5 VIII 1942) Jan Piekałkiewicz (17 IX 1942―19 II 1943) Jan Stanisław Jankowski (od 21 IV 1943) Stanisław Mikołajczyk .... 14 VII 1943―24 XI 1944 Jan Stanisław Jankowski

Tomasz Arciszewski ... 29 XI 1944―5 VII 1945 Jan Stanisław Jankowski (do 28 III 1945c)

Stefan Korboński (10 IV 1945―1 VII 1945; p.o. delegata)

a Delegat stał na czele Delegatury na Kraj powołanej 3 VII 1940 r., od kwietnia 1944 r. w randze wicepremiera. b Równocześnie Naczelny Wódz i Generalny Inspektor Sił Zbrojnych; kadencja przerwana 4 VII 1943 r. na skutek tragicznej

śmierci w katastrofie lotniczej nad Gibraltarem. c Aresztowany przez NKWD.

Uwaga. Przy Delegacie Rządu na Kraj został powołany w styczniu 1944 r. organ opiniodawczy („podziemny” parlament) — Rada Jedności Narodowej (RJN). Składała się z 17 osób, w tym po 4 przedstawicieli najważniejszych partii i stronnictw. Sześciu członków RJN zostało aresztowanych przez NKWD w końcu marca 1945 r. W dniu 27 VI 1945 r. Rada podjęła decyzję o samorozwiązaniu z dniem 1 VII 1945 r.

W dniu 3 VII 1940 r. Rada Ministrów powołała Delegaturę Rządu na Kraj jako organ kolegialny, składający się z departamentów (w połowie 1942 r. z 10, a od kwietnia 1944 r. ― 13). Dekretem z dnia 26 IV 1944 r. Pre-zydent powołał do życia Krajową Radę Ministrów, a z dniem 3 V 1944 r. rozpoczęła ona działalność w składzie: Jan Stanisław Jankowski (wicepremier rządu RP z siedzibą w kraju), ministrowie: Adam Bień (Stronnictwo Ludowe), Antoni Pajdak (Polska Partia Socjalistyczna) i Stanisław Jasiukowicz (Stronnictwo Naro-dowe). Po ich aresztowaniu przez NKWD w dniach 27―28 III 1945 r., funkcję delegata objął Stefan Korboński i pełnił ją do 1 VII 1945 r., tj. do chwili rozwiązania Delegatury.

Na podstawie: J. Giełżyński, Polska w drugiej wojnie światowej, Londyn 1982, s. 349, 440; Z. J. Hirsz, Instytucje

poli-tyczno-prawne okupowanego państwa polskiego w latach 1939―1945, Białystok 1980, s. 90―94;

M. Hułas, Goście czy intruzi. Rząd polski na uchodźstwie wrzesień 1939―lipiec 1943, Warszawa 1996, s. 72―73, 138―140, 155―209; B. Janicka, Kalendarium władz RP na obczyźnie 1939―1945, w: Władze RP na obczyźnie podczas II wojny światowej, praca zbiorowa pod red. Z. Błażyńskiego, Londyn 1994, s. 964―968.

Tabl. 26. Premierzy w latach 1945—2017

Okres urzędowania Premierzy (przynależność do ugrupowań politycznych)

1945—1989

28 VI 1945—5 II 1947 ... Edward Osóbka-Morawski (Polska Partia Socjalistyczna) 5 II 1947―20 XI 1952 ... Józef Cyrankiewicz (Polska Partia Socjalistyczna) 20 XI 1952―18 III 1954 ... Bolesław Bierut (Polska Zjednoczona Partia Robotnicza) 18 III 1954―23 XII 1970 ... Józef Cyrankiewicz (Polska Zjednoczona Partia Robotnicza) 23 XII 1970―18 II 1980 ... Piotr Jaroszewicz (Polska Zjednoczona Partia Robotnicza) 18 II 1980―24 VIII 1980 ... Edward Babiuch (Polska Zjednoczona Partia Robotnicza) 24 VIII 1980―11 II 1981a ... p.o. Józef Pińkowski (Polska Zjednoczona Partia Robotnicza) 11 II 1981―6 XI 1985 ... Wojciech Jaruzelski (Polska Zjednoczona Partia Robotnicza) 6 XI 1985―19 IX 1988 ... Zbigniew Messner (Polska Zjednoczona Partia Robotnicza) 27 IX 1988―1 VIII 1989 ... Mieczysław F. Rakowski (Polska Zjednoczona Partia Robotnicza) 2 VIII 1989―19 VIII 1989 ... Czesław Kiszczakb (Polska Zjednoczona Partia Robotnicza)

1989—2017

24 VIII 1989―14 XII 1990 ... Tadeusz Mazowiecki (Obywatelski Klub Parlamentarny) 4 I 1991―5 XII 1991 ... Jan Krzysztof Bielecki (Kongres Liberalno-Demokratyczny) 23 XII 1991―5 VI 1992 ... Jan Olszewski (Porozumienie Centrum)

5 VI 1992―10 VII 1992 ... Waldemar Pawlakc (Polskie Stronnictwo Ludowe) 11 VII 1992―26 X 1993d ... Hanna Suchocka (Unia Demokratyczna)

26 X 1993―6 III 1995e ... Waldemar Pawlak (Polskie Stronnictwo Ludowe) 7 III 1995―26 I 1996 ... Józef Oleksy (Sojusz Lewicy Demokratycznej)

15 II 1996―17 X 1997 ... Włodzimierz Cimoszewicz (Sojusz Lewicy Demokratycznej) 17 X 1997―19 X 2001 ... Jerzy Buzek (Akcja Wyborcza Solidarność)

19 X 2001—2 V 2004 ... Leszek Miller (Sojusz Lewicy Demokratycznej) 2 V 2004—31 X 2005f ... Marek Belka (Sojusz Lewicy Demokratycznej) 31 X 2005—14 VII 2006 ... Kazimierz Marcinkiewicz (Prawo i Sprawiedliwość) 14 VII 2006—16 XI 2007 ... Jarosław Kaczyński (Prawo i Sprawiedliwość) 16 XI 2007—22 IX 2014 ... Donald Tusk (Platforma Obywatelska) 22 IX 2014—16 XI 2015 ... Ewa Kopacz (Platforma Obywatelska) 16 XI 2015—11 XII 2017 ... Beata Szydło (Prawo i Sprawiedliwość) Od 11 XII 2017 ... Mateusz Morawiecki (Prawo i Sprawiedliwość)

a W dniu 24 VIII 1980 r. J. Pińkowski powołany na urząd p.o. Prezesa Rady Ministrów; powołanie decyzją Sejmu miało miejsce 5 IX

1980 r. b Ostatecznie nie sformował rządu i 15 VIII 1989 r. złożył swój urząd. c Nie sformował rządu. d Rząd został odwołany przez Sejm w dniu 28 V 1993 r., po rozwiązaniu Sejmu H. Suchocka sprawowała urząd do 26 X 1993 r., wcześniej 18 X złożyła dymi-sję na ręce Prezydenta L. Wałęsy. e Rząd podał się do dymisji 1 III 1995 r., W. Pawlak pełnił urząd do 6 III 1995 r. f I i II rząd M. Belki.

Uwaga. W literaturze przedmiotu spotkać można odmienne daty dzienne, co wynika z przyjmowania różnych momentów jako początku/końca urzędowania (desygnacja, rezygnacja, przyjęcie dymisji). W tablicy jako początek okresu urzędowania przyjęto powołanie przez Sejm i/lub objęcie funkcji, jako koniec — odwołanie lub dymisję.

Na podstawie: A. Dudek, Pierwsze lata III Rzeczypospolitej 1989―2001, Kraków 2002, s. 56―77; T. Mołdawa, Ludzie

władzy 1944―1991, Warszawa 1991, s. 92―156; http://www.premier.gov.pl/ludzie.html oraz inne

Tabl. 27. Zatrudnienie w państwowej służbie cywilnej w styczniu 1923 r. A. Urzędnicy i niżsi funkcjonariusze państwowej administracji cywilnej

Wyszczególnienie Ogółem

Administracja wspólna

w województwach central-

nych ^wschod- nich ^zachod- nich ^południo- wych ^śląskim

O g ó ł e m ... 183 260 16 236 62 938 22 879 21 333 50 788 9 086

Władze naczelne i sprawy zagraniczne ... 3 018 3 018a — — — — — Administracja polityczna ... 8 027 311b 2 440 1 459 1 288 2 269 260 Policja ... 40 294 206c 16 159 7 702 3 764 9 296 3 167 Sprawiedliwość ... 16 999 377d 5 947 1 632 2 292 5 950 801 Skarbowość ... 22 951 8 253e 5 175 1 107 1 973 5 696 747 Oświata ... 74 569 687f 28 679 7 511 10 493 23 355 3 844 Opieka społeczna ... 7 024 841g 2 087 1 891 427 1 706 72 Urzędy gospodarcze ... 8 526 1 500h 2 223 1 313 1 011 2 284 195 Urzędy przejściowe ... 1 852 1 043i 228 264 85 232 — Na 1 mln ludności ... 6 819 604 5 603 5 558 7 322 6 783 8 077

B. Funkcjonariusze w przedsiębiorstwach państwowych

Wyszczególnienie Ogółem Urzędnicy _{funkcjonariusze} ^Niżsi Robotnicy

O g ó ł e m ... 249 023 62 767 78 281 107 975

Majątki i lasy państwowe ... 9 641 3 242 6 043 356 Przedsiębiorstwa górniczo-hutnicze ... 5 650 242 106 5 302 Przedsiębiorstwa przemysłowe i handlowe ... 1 383 831 278 274 Poczta i telegraf ... 27 718 14 142 13 576 — Koleje żelazne ... 200 846 41 133 57 670 102 043 zarząd centralny ... 509 467 42 — Dyrekcja Budowy Kolei Państwowych ... 286 281 5 — koleje normalnotorowe ... 195 632 39 373 56 218 100 041 koleje wąskotorowe i dojazdowe ... 4 419 1 012 1 405 2 002 Instytucje kredytowek ... 3 785 3 177 608 —

a—i Urzędy centralne: a — Kancelaria Cywilna Prezydenta RP, Sejm i Senat, Kontrola Państwowa (z oddziałami), Prezydium

Rady Ministrów, Główny Urząd Statystyczny (GUS), Prokuratoria Generalna (z oddziałami), Ministerstwo Spraw Zagranicznych i placówki zagraniczne, b — Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, c — Główna Komenda Policji Państwowej, d — Ministerstwo Sprawiedli- wości i Sąd Najwyższy, e — Ministerstwo Skarbu, dyrekcje ceł i urzędy celne, f — Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, instytucje naukowe, archiwa państwowe, Muzeum Przyrodnicze, g — Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej, Zdrowia Publicznego, Urząd Emigracyjny, komisariat do walki z epidemiami, zakłady specjalne, h — ministerstwa gospodarcze (rolnictwa i dóbr państwowych, przemysłu i handlu, robót publicznych), urzędy (patentowy, miar, probierczy), dyrekcja regulacji rzek żeglownych, zarządy gmachów reprezentacyjnych, i — Generalna Dyrekcja Odbudowy, Główny Urząd Likwidacyjny, Wydział Spisu Ludności GUS, Główny Urząd Przywozu i Wywozu, Państwowy Urząd Zbożowy. k Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa i banki państwowe.

Uwaga.

1. Dane pochodzą ze spisu przeprowadzonego w styczniu 1923 r. na obszarze Rzeczypospolitej łącznie z województwem śląskim. Spis objął 432 283 funkcjonariuszy urzędów i instytucji państwowych (183 260 — właściwa administracja państwo- wa, 249 023 — administracja przedsiębiorstw państwowych). Grupa funkcjonariuszy urzędów i instytucji właściwej admini-stracji państwowej składała się z urzędników (120 705) i niższych funkcjonariuszy (62 555).

2. Spis przeprowadzono w związku z ustawą o państwowej służbie cywilnej z 17 II 1922 r., która weszła w życie 1 IV 1922 r. Spisem nie objęto oficerów i szeregowych armii, urzędników wojskowych, oficerów i szeregowych Straży Granicznej oraz duchownych, którzy otrzymywali uposażenie ze środków budżetowych. Ponadto prezentowane dane nie obejmują 1 988 osób z instytucji państwowej administracji cywilnej, które nie nadesłały danych oraz 4 678 osób (dane przybliżone) z przedsię-biorstw państwowych.

Na podstawie: Funkcjonariusze państwowej służby cywilnej. Wyniki spisu ze stycznia 1923 r., „Statystyka Polski”, tom 6, Warszawa 1925, s. XVI, XXII, XXIV.

Tabl. 28. Urzędnicy państwowej służby cywilnej w styczniu 1923 r.

według zatrudnienia i urodzenia w b. dzielnicach zaborczycha

Wyszczególnienie ^{Państwowa administracja cywilna Przedsię} biorstwa

państwoweb

ogółem bez oświaty oświata

O g ó ł e m ... 120 705c 49 732c 70 973 4 858