Warunki górnicze i charakterystyka prowadzonej eksploatacji górniczej

Eksploatacja węgla w KWK „Grodziec” rozpoczęła się 7 czerwca 1899r. i trwała do 31 grudnia 1998r. Etap likwidacji kopalni zakończono pod koniec września 2000r. Zatapianie zlikwidowanej kopalni rozpoczęto w sierpniu 1999r. od najgłębszych wyrobisk w pokładzie 816.

Wydobycie węgla w KWK „Grodziec” (Rys. 6.3) prowadzono w pokładach 501, 504, 510 (warstwy siodłowe), 612, 615, 616, 620 (warstwy porębskie) i 816 (warstwy gruszowskie), który eksploatowano do czasu likwidacji kopalni. Ponadto, eksploatację pokładów 620, 621 i 622 (warstwy porębskie) prowadzono w latach 1890 - 1938 na terenie dawnych kopalń „Maria” (pokłady 615, 616, 620, 621 i 622) i „Bory” (pokład 620), których wyrobiska (w analizach przedstawionych w dalszej części pracy wyrobiska dawnej kopalni „Bory” uwzględniono wspólnie ze zrobami kopalni „Maria”) zlokalizowane są w centralnej części byłego obszaru górniczego KWK „Grodziec” (Rys. 6.3).

43

Rys. 6.3. Zasięg eksploatacji dokonanej przez byłą KWK „Grodziec” i dawne kopalnie „Maria” i „Bory”

w granicach byłego OG „Grodziec”

Do innych dawnych kopalń, z którymi związane są początki zorganizowanego (na skalę przemysłową) górnictwa węglowego w bliskim sąsiedztwie kopalni „Grodziec” naleŜą zatopione obecnie kopalnie zlokalizowane w miejscowościach Psary, StrzyŜowice, Gródków, Malinowice, Łagisza, m.in. kopalnie „Barbara” i „Tadeusz” (wcześniej „Hoym”) w Psarach, „Wanda” w Gródkowie, „StrzyŜowice” (w StrzyŜowicach), „Malinowice” (w Malinowicach), „Antoni” w Łagiszy, oraz wiele innych, których charakterystykę i historię odnaleźć moŜna w pracach Ciepieli (1998, 2003a, 2003b), a lokalizację niektórych z nich przedstawił Doktorowicz – Hrebnicki (1935) na arkuszu Grodziec Szczegółowej mapy geologicznej Polskiego Zagłębia Węglowego (tablica II – mapa strukturalna). Wymienione kopalnie eksploatowały pokłady 805, 808, 816 i 833 naleŜące do warstw florowskich (gruszowskich), oraz naleŜący do warstw malinowickich pokład 901. Eksploatację prowadzono systemem filarowym z zawałem skał stropowych, głównie na małej głębokości (od kilku metrów), która osiągała maksymalnie 220 m (kopalnia „Antoni”). Spośród wymienionych kopalń, dawna kopalnia „Wanda” zlokalizowana była w północno – wschodniej części obszaru górniczego byłej KWK „Grodziec”.

Na obszarach płytkiego występowania pokładów węgla zrobom będącym pozostałością po legalnej działalności dawnych kopalń towarzyszyć mogą wyrobiska, które na terenie Zagłębia Dąbrowskiego powstawały (juŜ od drugiej połowy XIX wieku) w wyniku nielegalnego wydobycia tzw. biedaszybami. Według Ciepieli (2002) takie wyrobiska występują na terenie Będzina – Grodźca, Łagiszy, Gródkowa, Psar i StrzyŜowic. W miejscowości Gródków biedaszyby występują w rejonie ul. Górnej i Kolejowej (Rys. 6.2) oraz w gródkowskim lesie od strony zachodniej i północnej, w którym spotyka się zapadliska

44 (o głębokości dochodzącej do 3 m) będące pozostałością po dawnych biedaszybach. W rejonie Będzina – Grodźca biedaszyby występują w pobliŜu dawnej cementowni, gdzie wybierano pokłady grupy 600 wykonując szybiki o głębokości do 10 m, oraz na terenie dawnej piaskowni na „Uciekaju” w Wojkowicach (Rys. 6.2), gdzie wybierano resztki pokładu 510.

Eksploatację węgla na obszarze byłej KWK „Grodziec” prowadzono głównie systemem ścianowym z zawałem skał stropowych. Jedynie lokalnie w pokładach 501 i 510 (warstwy siodłowe) stosowano podsadzkę hydrauliczną. Podstawą zasobów kopalni był pokład 816 eksploatowany w partiach C i D złoŜa na znacznej części obszaru górniczego kopalni. Pozostałe pokłady z uwagi na ograniczone rozprzestrzenienie eksploatowano w stosunkowo niewielkim zakresie (w partiach A i B).

Główne parametry dokonanej przez kopalnie „Grodziec”, „Maria” i „Bory” eksploatacji poszczególnych pokładów przedstawiają się następująco:

• pokład 501

− partia A złoŜa – średnia wysokość eksploatacji 4,0 m na głębokości od kilkunastu do około 90 m;

− partia B – średnia wysokość eksploatacji od 3,5 do 4,5 m (częściowo z podsadzką hydrauliczną), na głębokości od około 200 m do około 280 m;

• pokład 504

− partia A – średnia wysokość eksploatacji 1,2 m, na głębokości od około 80 m do około 110 m;

− partia B – średnia wysokość eksploatacji 1,2 m, na głębokości od około 210 m do około 300 m;

• pokład 510

− partia A – średnia wysokość eksploatacji od 6,0 do 8,0 m na głębokości od kilkunastu do około 150 m;

− partia B – średnia wysokość eksploatacji od 6,5 do 9,0 m (częściowo z podsadzką) na głębokości od około 80 m do ponad 320 m;

• pokład 612

− partia A – średnia wysokość eksploatacji od 0,8 m do 1,4 m na głębokości od około 90 m do około 270 m;

− partia B – średnia wysokość eksploatacji od 1,1 m do 1,2 m na głębokości od około 250 m do około 260 m;

• pokład 615

− partia A – średnia wysokość eksploatacji od 0,7 m do 0,9 m na głębokości od około 155 do około 290 m;

− partii B – średnia wysokość eksploatacji od 1,2 m do 1,8 m na głębokości od około 180 m do około 400 m;

− dawna kopalnia „Maria” – średnia wysokość eksploatacji 0,8 m na głębokości od kilkunastu do około 60 m;

• pokład 616

− partia A – średnia wysokość eksploatacji od 1,0 do 1,1 m na głębokości od około 140 m do około 300 m;

− dawna kopalnia „Maria” – średnia wysokość eksploatacji 1,0 m na głębokości od kilku do około 55 m;

45 − partia A – średnia wysokość eksploatacji od 1,3 do 1,5 m na głębokości od około 50 m

do około 320 m;

− partia B – średnia wysokość eksploatacji od 1,3 do 1,4 m na głębokości od około 180 m do około 450 m;

− dawna kopalnia „Maria” – średnia wysokość eksploatacji 1,1 m, na głębokości od około 10 m do około 90 m;

− dawna kopalnia „Bory” dawnej kopalni „Bory” – średnia wysokość eksploatacji 0,7 m na głębokości od kilku do kilkunastu metrów;

• pokład 621

− dawna kopalnia „Maria” – średnia wysokość eksploatacji 0,8 m na głębokości od około 20 m do około 120 m;

• pokład 622

− dawna kopalnia „Maria” – średnia wysokość eksploatacji 0,6 m na głębokości od kilkunastu do około 140 m;

• pokład 816

− partia C – średnia wysokość eksploatacji od 1,8 m do 2,1 m na głębokości od około 120 m do około 550 m;

− partia D – średnia wysokość eksploatacji od 1,3 m do 1,8 m na głębokości od około 520 m do około 640 m;

W końcowym okresie funkcjonowania kopalni złoŜe węgla udostępnione było trzema szybami (I, II i VII) i dwoma głównymi poziomami 300 m i 500m, na których zlokalizowane były pompownie stacjonarne głównego odwadniania kopalni. W trakcie likwidacji kopalni szyby I i VII zasypano, a pozostawiony szyb II przekształcono (po likwidacji pompowni stacjonarnych) w pompownię głębinową.

Charakterystycznym elementem obszaru górniczego byłej KWK „Grodziec” są stare, płytkie zroby dawnych kopalń „Maria” („Grodziec I”) i „Bory”. Obszar występowania złoŜa węgla eksploatowanego przez dawne kopalnie ograniczony jest od północy wychodniami pokładu 622, od południa uskokiem będzińsko – wojkowickim (zrzut 200 – 250 m ku SW), od zachodu uskokiem grodzieckim (zrzut 260 m ku W), od wschodu uskokiem Bory (zrzut 40 m ku NW).

W budowie geologicznej obszaru objętego wpływem eksploatacji prowadzonej przez dawne kopalnie „Maria” i „Bory” udział biorą piaszczyste, pylaste i gliniaste utwory czwartorzędu oraz węglanowe utwory fragmentarycznie zachowanego triasu, które stanowią nadkład skał karbońskich. Utwory karbonu to iłowce i piaskowce z pokładami węgla grupy 600, naleŜące do warstw grodzieckich. Na znacznej części obszaru kopalń utwory karbonu znajdują się pod cienką pokrywą utworów czwartorzędu (maksymalnie 5 m) lub bezpośrednio pod glebą, a w rejonie Góry Św. Doroty nadkład karbonu stanowią skały triasowe o miąŜszości od kilku do około 50 m.

Kopalnia „Maria” początkowo eksploatowała pokłady 615, 616 i 620, które udostępniono szybem „Maria”. Eksploatowane w okresie późniejszym pokłady 621 i 622 udostępniono szybem „Zygmunt”. Eksploatację pokładów prowadzono systemem zabierkowym z zawałem skał stropowych na głębokości od kilku – kilkunastu metrów do około 140 – 150 m, zaleŜnie od ukształtowania powierzchni terenu. Łączna średnia miąŜszość eksploatowanych pokładów wynosiła 4,3 m.

46 Wyrobiska górnicze dawnej kopalni „Maria” nie mają Ŝadnych połączeń z wyrobiskami byłej KWK „Grodziec”. Wyrobiska obu kopalń są odizolowane kompleksem skalnym o grubości od 330 m do 400 m, w którym udział iłowców i mułowców osiąga 70 %. Obecnie w zrobach dawnej kopalni „Maria” istnieje zbiornik wody o pojemności około 1,8 mln m³ (Bukowski 2002, Bukowski, Augustyniak 2005), który powstał w wyniku zatopienia kopalni w latach 1983 – 1987 po wyłączeniu stacjonarnego systemu odwadniania. Powodem likwidacji systemu odwadniania były wysokie koszty jego utrzymania i występujące zagroŜenia gazowe.

7. OCENA PODATNOŚCI WÓD PODZIEMNYCH NA ZANIECZYSZCZENIA