W arunki pracy są w ażnym zagadnieniem z punktu w idzenia zdrow ia społe
czeństw a oraz realizacji zobow iązań pracodaw ców do zapew nienia odpow iednich warunków pracy, zgodnych z obow iązującym i norm am i. Z a zagrażające zdrow iu uw aża się te stanow iska pracy, na których w ystępuje działanie czynników szkodliw ych, w stężeniu przekraczającym najw yższe dopuszczalne wartości, określone w obow iązu
jących norm ach higienicznych. O cena stanu oraz zm ian w zakresie zagrożeń na stano
wiskach pracy daje podstaw ę do podejm ow ania działań profilaktycznych i prow adzenia odpow iedniej polityki w dziedzinie popraw y w arunków pracy.
W w ojew ództw ie opolskim w 2005 r. w jednostkach objętych badaniem warunków pracy zatrudnionych było 107,9 tys. osób, tj. o 0,1 % więcej niż w roku poprzednim , a o 18,0 % mniej w stosunku do 2000 r. W zakładach, w których w ystąpiły zagrożenia na koniec 2005 r. pracow ało 58,7 tys. osób, tj. 54,4 % ogółu zatrudnionych w badanych jednostkach (w 2004 r. - 59,4 %, a w 2000 r. - 62,2 %).
Liczba osób zatrudnionych w w arunkach zagrożenia uległa dalszem u zm niejszeniu 1 w latach 2000-2005 m alała średnio-rocznie o 1,9 %. Na koniec 2005 r. wynosiła 15,5 tys. (w kraju - 576,5 tys.), tj. mniej o 2,9 % w stosunku do 2004 r., a o 8,8 % w porów naniu z 2000 r. Spośród ogółu zatrudnionych w w arunkach zagrożenia 31,0 % stanow iły kobiety i było ich więcej o 5,9 % w porów naniu z 2004 r., a o 50,4 % niż w 2000 r.
Liczbę zatrudnionych w w arunkach zagrożenia w latach 2 0 04-2005 oraz zmiany w porów naniu z 2000 r. ilustruje poniższa tablica.
Tabl. 5.1. Z a tru d n ie n i w w a ru n k a c h z a g ro ż e n ia w edług sek to ró w w łasności Stan w dniu 31 XII
Wyszczególnienie 2004 2005 2004 2005
w osobach 2000 =100
Ogółem ... 15986 15528 93,9 91,2
w tym kobiety ... 4553 4820 142.1 150,4
Sektor: publiczny ... 5354 4358 76,1 62,0
prywatny ... 10632 11170 106,4 111,7
W 2005 r. zm niejszyła się liczba zatrudnionych w w arunkach zagrożenia w sektorze publicznym zarów no w stosunku do 2004 r. ja k i 2000 r., tj. odpowiednio:
o 18,6 % i o 38,0 %. N atom iast w zrosła liczba tych osób w sektorze pryw atnym , tj. o 5,1 % w porów naniu z 2004 r. i o 11,7 % w stosunku do 2000 r. Najwięcej zatrudnionych w w arunkach zagrożenia było w przem yśle (73,7 %), transporcie, gospodarce magazynowej i łączności (9,5 %) oraz budow nictw ie (5,3 %).
U dział zatrudnionych w w arunkach zagrożenia według sekcji PKD w porównaniu z 2000 r. ilustruje poniższy wykres.
STRUKTURA ZA TRU D N IO N Y CH W W A RUN KACH ZA G R O ŻEN IA W ED ŁUG S E K C JI
Stan w dniu 31 XII
Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo
Przemyśl
Budownictwo
Handel i naprawy''
Transport, gospodarka magazynowa i łączność
Ochrona zdrowia i pomoc społeczna
Pozostałe sekcje
2000 2005
0 10 20 30 40 50 60 70 80 %
Najw yższe wskaźniki zagrożenia dla zdrow ia w pracy (liczba zatrudnionych w warunkach zagrożenia na 1000 zatrudnionych w zbiorowości objętej badaniem ) na koniec 2005 r. w ystąpiły w transporcie lądow ym , transporcie rurociągow ym - 253,1 (w 2004 r. - 298,0), górnictw ie - 197,1 (w 2004 r. - 189,0) oraz w przetwórstw ie przem ysłow ym - 190,2 (w 2004 r. - 192,8). W ysoki w skaźnik odnotow ano rów nież w niektórych działach przetw órstw a przem ysłow ego, m in. w produkcji w yrobów chem icznych - 505,8 (w 2004 r. - 429,5), produkcji drew na i wyrobów z drew na oraz ze słom y i w ikliny - 500,7 (w 2004 r. - 591,1) oraz w produkcji metali - 447,9 (w 2004 r. - 469,2).
N ajw iększe narażenie kobiet w ystępow ało w jednostkach zaliczanych do następujących rodzajów działalności: produkcja w yrobów chem icznych (406,7), produkcja w yrobów gum ow ych i z tw orzyw sztucznych (223,8) oraz w łókiennictw o (93,7).
Z a g ro ż e n ia n a sta n o w isk a c h p ra c y zw iązan e są ze śro d o w isk iem p racy , z uciążliw ością p ra c y o ra z z cz y n n ik a m i m ech a n iczn y m i.
Liczbę zatrudnionych w w arunkach zagrożenia w edług grup zagrożeń oraz zm iany w 2005 r. w porów naniu z 2000 r. przedstaw ia poniższa tablica.
Tabl. 5.2. Z a tru d n ie n i" w w a ru n k a c h zag ro ż e n ia w ed łu g g ru p zag ro żeń Stan w dniu 31 XII
2004 2005 2004 2005
Wyszczególnienie
ogółem 2000=
= 100 w tym kobiety 2000=
=100 O gółem ... 15986 15528 91,2 4553 4820 150,4
zagrożenia związane:
Ze środowiskiem pracy ... 8198 8045 69,3 1305 1211 54,4
Z uciążliwością pracy ... 6435 6191 157,4 3215 3584 384,5
Z czynnikami mechanicznymi 1353 1292 86,8 33 25 53,2
a Liczeni tylko jeden raz w grupie czynnika przeważającego.
Na koniec 2005 r. w w arunkach zagrożenia zw iązanych ze śro d o w isk iem p racy zatrudnionych było 8,0 tys. osób, tj. ponad połow a (51,8 %) ogółu zatrudnionych w warunkach zagrożenia (w kraju - 58,9 %). Liczba ich zm niejszyła się zarów no w stosunku do 2004 r. ja k i 2000 r., tj. odpow iednio: o 1,9 % i o 30,7 %. W iększość (72,6 %) osób zatrudnionych w w arunkach zagrożenia zw iązanych ze środowiskiem pracy pracow ała w sektorze pryw atnym . W tej grupie zagrożeń, analogicznie jak w latach poprzednich dom inow ał przem ysł (79,2 %). N ajw iększe zagrożenia dla zdrow ia na 1000 zatrudnionych występow ały w produkcji metali - 413,4, produkcji drewna i wyrobów z drew na oraz ze słom y i w ikliny - 371,1 oraz produkcji sprzętu i urządzeń radiowych, telew izyjnych i telekom unikacyjnych - 222,2.
N a koniec 2005 r. w w arunkach zagrożenia zw iązanego z uciążliw ością p racy zatrudnionych było 6,2 tys. osób, co stanowiło 39,9 % w szystkich zatrudnionych w warunkach zagrożenia (w kraju - 29,0 %). W stosunku do 2004 r. ich liczba zm niej
szyła się o 0,2 tys., tj. o 3,8 %, natom iast w porów naniu z 2000 r. w zrosła o 2,3 tys., tj. o 57,4 %. Ponad połow ę (68,2 %) zatrudnionych w w arunkach zagrożenia zw iązanych z uciążliw ością pracy stanowiły osoby pracujące w sektorze pryw atnym . R ównież w tej grupie zagrożeń, podobnie ja k w grupie zw iązanej ze środow iskiem pracy przeważał przem ysł - 66,4 %. N ajw iększe zagrożenia dla zdrow ia na 1000 zatrudnionych występow ały w produkcji w yrobów chem icznych - 445,2, produkcji wyrobów gum o
w ych i z tw orzyw sztucznych - 232,6 oraz transporcie lądow ym , transporcie rurocią
gowym - 225,0.
K olejną grupą zagrożeń na stanow iskach pracy są zagrożenia związane z czynnikam i m echanicznym i. N a stanow iskach pracy, na których w ystępow ały zagrożenia zw iązane z maszynam i szczególnie niebezpiecznym i na koniec 2005 r.
zatrudnionych było 1,3 tys. osób, tj. 8,3 % ogółu zatrudnionych w w arunkach zagrożenia (w kraju - 12,2 %). Liczba tych osób zm niejszyła się o 4,5 % w porów naniu z 2004 r., a o 13,2 % w stosunku do 2000 r. Z ogółu zatrudnionych w w arunkach zagrożenia zw iązanych z czynnikam i m echanicznym i 85,9 % pracow ało w sektorze prywatnym . R ównież w tej grupie zagrożeń dom inow ał przem ysł (74,7 % ogółu zatrudnionych w om aw ianych w arunkach zagrożenia). N ajw iększe zagrożenie dla zdrow ia związane z pracą z m aszynami szczególnie niebezpiecznym i na 1000 zatrudnionych występow ało w produkcji: drew na i wyrobów z drew na oraz ze słom y i wikliny - 122,4, sprzętu i urządzeń radiowych, telew izyjnych i telekom unikacyjnych - 63,5 oraz pozostałego sprzętu transportow ego - 52,9.
Przestrzenne rozm ieszczenie zagrożeń stanow isk pracy oraz stopień natężenia zagrożeń czynnikam i szkodliw ym i dla zdrow ia wiąże się z infrastrukturą i stopniem koncentracji zakładów pracy o określonych rodzajach działalności.
Na koniec 2005 r. najw iększy odsetek zatrudnionych w w arunkach zagrożenia odnotow ano w pow iecie opolskim - 26,7 % (w 2004 r. - 22,4 %), w m. O polu - 22,9 % (w 2004 r. - 23,8 %) oraz pow iecie kędzierzyńsko-kozielskim - 8,6 % (w 2004 r. - 7,8 %).
W stosunku do 2004 r. w 9 pow iatach wystąpił spadek liczby zatrudnionych w warunkach zagrożenia, najw iększy w pow iecie nam ysłow skim o 25,0 %, a najm niej
szy w m. O polu o 6,7 %. W zrost odnotow ano w 3 powiatach: krapkow ickim o 37,2 %, opolskim o 16,0 % oraz kędzierzyńsko-kozielskim o 8,1 %.
Terytorialne zróżnicowanie zatrudnionych w w arunkach szkodliw ych dla zdrow ia 7. uw zględnieniem grup zagrożeń ilustruje m apka na s t r ....
ZA TRU D N IEN I W W A RUN KACH Z A G R O ŻE N IA W ED ŁU G G RU P I NASILEN IA Z A G R O ŻEŃ ORA Z P O W IA TÓ W W 2005 R.
Stan w dniu 31 XII
namysłowski
klucdwrskl
brzeski
strzelecki krapkowicki
p ru d n icki
kiilzlerzyńsko kozielski
I tubczycki
Zagrożenia związane:
| ze środowiskiem pracy z uciążliwością pracy z obsługą maszyn szczególnie
niebezpiecznych m ia s to O p o le
Istotnym elem entem w badaniu w arunków pracy je st proces zm ian zachodzących w c ią g u danego roku na stanowiskach pracy, a m ianowicie proces likwidacji lub ograniczenia zagrożeń do poziom u zgodnego z n o rm ą oraz proces ujaw nienia zagrożeń istniejących lub now o pow stałych.
W 2005 r. zlikw idowano lub ograniczono 4,1 tys. osobozagrożeń, w tym 2,5 tys. do poziom u zgodnego z norm ą. W stosunku do 2004 r. liczba zlikwidow anych lub ograniczonych osobozagrożeń zw iększyła się o 6,8 % oraz o 1,0 % w porównaniu z 2000 r. Jednocześnie ujaw niono (łącznie z zagrożeniam i nowo pow stałym i) 3,7 tys.
osobozagrożeń, tj. więcej o 14,7 % niż w 2004 r., a o 5,0 % niż w 2000 r.
W grupie zagrożeń zw iązanych ze środow iskiem pracy w 2005 r. zlikw idow ano lub ograniczono 3,2 tys. osobozagrożeń, w tym 2,1 tys. do poziom u zgodnego z normą.
Równocześnie odnotow ano 3,0 tys. zagrożeń now o pow stałych lub nowo ujaw nionych.
W tej grupie zagrożeń na koniec 2005 r., analogicznie ja k w 2004 r. najw yższy udział stanowiły: hałas - 53,0 % osobozagrożeń (w 2004 r. - 50,8 %), inne pyły przem ysłow e - 11,0 % osobozagrożeń (w 2004 r. - 10,4 %) oraz niedostateczne ośw ietlenie stanow iska pracy - 7,7 % osobozagrożeń (w 2004 r. - 6,9 %).
Liczbę osobozagrożeń i zagrożeń zlikwidowanych lub ograniczonych oraz ujaw nionych
Ze środowiskiem p racy ... 9941 10003 3230 3045
w tym:
Substancje chemiczne ... 602 486 209 159
Inne pyły przemysłowe ... 1033 1097 355 541
Hałas ... 5054 5297 1357 1299
Z uciążliwością pracy ... 7001 6850 517 344
W tym nadmierne obciążenie
osobozagrożeń dotyczących nadm iernego obciążenia fizycznego, ale rów nocześnie odnotow ano zbliżoną liczbę now o ujaw nionych lub now o pow stałych osobozagrożeń w tej kategorii. Na koniec 2005 r. liczba osobozagrożeń zw iązanych z uciążliw ością pracy w ynosiła 6,9 tys. i była niższa o 2,2 % niż w 2004 r„ a o 58,1 % wyższa w stosunku do 2000 r.
W grupie zagrożeń zw iązanych z obsługą maszyn szczególnie niebezpiecznych w okresie I-XII 2005 r. zlikwidow ano lub ograniczono 0,4 tys. osobozagrożeń, w tym 0,2 tys. do poziom u zgodnego z normą, rów nocześnie zarejestrow ano 0,3 tys. nowo pow stałych lub nowo ujaw nionych osobozagrożeń. Na koniec 2005 r. odnotow ano 1,7 tys. osobozagrożeń, tj. mniej o 8,9 % w porów naniu z 2004 r. i o 9,5 % w stosunku do 2000 r.
Na podstawie badania w arunków pracy uzyskuje się inform acje z przepro
wadzonych w danym roku działań profilaktycznych, zw iązanych z oceną ryzyka zawodowego. W 2005 r. dokonano oceny dla 11,4 tys. stanowisk, na których zatrud
nionych było 48,8 tys. osób (w 2004 r. odpow iednio: 12,9 tys. i 53,3 tys.). Spośród badanych stanowisk 68,6 % dotyczyło zakładów sektora pryw atnego. Poprzez zastoso
w anie środków technicznych, organizacyjnych i ochrony indyw idualnej w yelim inow ano lub ograniczono ryzyko zaw odow e na 6,1 tys. stanow iskach pracy, na których pracow ało 21,7 tys. osób (w 2004 r. odpow iednio: 5,6 tys. i 18,2 tys.). Z dokonanych ocen, analogicznie jak w 2004 r., ponad połow ę (54,4 %) przeprow adzono w przem yśle, tj. dla 6,2 tys. stanowisk, w śród których w yelim inow ano lub ograniczono ryzyko zaw odowe dla 3,5 tys. stanowisk.
przy pracy i chorób zawodowych 568 467 70,5 1441,0 1116,0 54,5
Zasiłki wyrównawcze z tytułu odby
wania rehabilitacji zawodowej ... 2 9 45,0 3,2 18,7 52,5
Średni koszt odszkodow ania z tytułu w ypadków przy pracy i chorób zaw odowych w ynosił 2,4 tys. zł (w 2004 r. - 2,5 tys. zł), a św iadczenia w yrównaw czego - 2,2 tys. zł (w 2004 r. - 2,9 tys. zł), natom iast przeciętny koszt zasiłku w yrów naw czego z tytułu odbyw ania rehabilitacji zaw odowej w ynosił 2,1 tys. zł (w 2004 r. - 1,6 tys. zł).