— Na posiedzeniu wydziału filologicznego (10 grudnia) Akademii Umiejętności w K rakowie prof. dr K . Morawski w yłożył treść rozpra
w y dra Michała Jeziornickiego p. t. „O rękopisie B iblioteki uniwersy
teckiej we W rocławiu z r. 1515, oznaczonym sygnaturą I V F . 36, tu
dzież o pismach w nim zawartych." W rozprawie tej autor podaje badania swoje nad wymienionym w tytule rękopisem łacińskim , który ma wielką wartość, n ietylk o‘dlatego, że zawiera poprawny tekst t. zw.
„Carmina minora" W ergiliusza i pseudovergiliana (dorównywa on do
brocią tekstow i najlepszych dotychczas znanych rękopisów), lecz także z tego względu, że obok sporej liczby humanistów szląskich, niemie
ckich i włoskich, zachowało się w nim wiele wierszy, dotychczas nie
znanych, polskiego humanisty X V I wieku, P aw ła z Krosna, których krytyczne opracowanie autor jednocześnie złożył Akademii Umieję
tności.
— N a posiedzeniu wydziału historyczno-filozoficznego (17 gru
dnia) dr W iktor Czerniak odczytał końcowy ustęp obszernej pracy
„O planach wojny tureckiej W ładysława IV", t. j. rozdział, w którym zestaw ia wyniki studyów nad tym przedmiotem i wyraża swójgsąd o tej całej sprawie dziejowej. Autor wychodzi z założenia, że do usta
lenia granic Rzeczypospolitej na południowym wschodzie, do utrwale
nia bezpieczeństwa krajów tego pogranicza, do uregulowania stosun
ków ekonomicznych i społecznych na kresach%i wreszcie do
zacieśnię-nia węzłów, trzymających K ozaczyznę przy Polsce, nie mogło przyjść inaczej, jak przez wyparcie Tatarów z przestrzeni między dolnym Dnieprem a Dniestrem i zmuszenia Turcy i środkami wojennemi do uznania tego taktu. Ponieważ zaś w latach 1645— 7 zachodził właśnie zbieg wielu okoliczności, sprzyjających przedsięwzięciu wyprawy na Turka, przeto było w interesie Rzeczypospolitej, aby z tego skorzystać, jak radził W ładysław IV . Do wykonania wojennych planów króla nie przyszło, gdyż stany Rzeczypospolitej na podjęcie wojny zaczepnej z Turcyą zgodzić się nie chciały. Najważniejszą przyczynę oppozycyi autor znajduje, zgodnie z Szajnochą, w owem rozleniwieniu dobrobytu i użycia, które zaczęło ogarniać szlachtę w ciągu długoletnich wczasów pokojowych. Szczególnie oppozycya oligarchii magnackiej miała swe źródło we względach możnych panów na własne, prywatne, głównie materyalne interesa, mianowicie w przewidywaniu, że wojna musiała
by oderwać znaczną część schłopionych K ozaków od roli, a więc zmniejszyć dochody wielkich posiadaczy ziemskich na Ukrainie na Za- dnieprzu; wreszcie w obawie przed „przemocnem spotężnieniem króla", przed zamachem stanu, obliczonym na podniesienie osobistej potęgi monarszej. Z drugiej strony W ładysław IV sam także przyczynił się poniekąd do upadku swego śmiałego projektu. K iedy okoliczności ze
wnętrzne pobudzały do wykonania planóiy wojny tureckiej, król nie miał pod ręką własnych zasobów pieniężnych i musiał się uciekać do upokarzających zabiegów o subsydya u państw postronnych, które za
wiodły. N ie mniejszym błędem króla była zbytnia jego łatwowierność, z jaką poddawał się nadziejom uzyskania poparcia od państw po
stronnych. N ie był wreszcie fortunnym, zdaniem autora, pomysł taj
nego porozumiewania się króla z Kozakami, bez wiedzy reszty stanów, i zapowiadania im pewnych ulg tudzież swobód, bez upoważnienia R ze
czypospolitej. Obietnice te, niespełnione, musiały się przyczynić do rozdrażnienia Kozaków; sam zaś fakt, że król, nawiązując stosunki z nimi, szukał dróg skrytych i uważał za konieczne osłaniać do czasu obietnice swoje tajemnicą, — ujawniał całą bezsilność, wobec czego przewódcy kozaccy mogli być przekonani, że nie będzie im trudno wy- módz dla siebie przemocą pożądanych korzyści.
— Józef Jeziorański. „Kolouizacya i parcelacya." Odczyt, w y
głoszony w sekcyi rolnej w arszaw skiego oddziału T ow arzystw a popie
rania przemysłu i handlu. W arszawa, 1894. (8-ka, str. 33).
Autor rzecz rozpoczyna od przeglądu działalności komissyi koloni- zacyjnej w Prusiech. następnie streszcza jej wyniki. Poniew aż wydano dotychczas ogółem 43,315,083 marki, przeto za całkow ity fundusz ko- lonizacyjny nabyta będzie przestrzeń 150,000 hekt., czyli 270,000 mor
gów, na których osiedli się 8,600 rodzin niemieckich, czyli 50,000 głów, oprócz czeladzi. W yniesie to z ogółu Poznańskiego i Prus za
chodnich w stosunku do zaludnienia l*/3°/t . „Na pozór — mówi autor — cyfra ta nie wydaje się tak straszny, ale, rozejrzawszy się uważniej, dopatrzymy się, że z malemi wyjątkami grunta nabyte rozciągają się zwarty lawy w dwóch liniach: jednej od W arty pod Środę, do N oteci pod Nakłem, i drugiej—od W isły pod Toruniem do Drwęcy pod Luba
wy, biegnie i tu i tam wzdłuż kolei, opasującej obręczy naszą granicę.
N ie jest to już, jak dawniej, spieniona fala mórz germańskich, zatapia
jąca wartkim prądem słowiańskie niwy, lecz jest to twierdza, sypana cierpliwie i mozolnie, z cyrklem w ręku, na granicy dwóch dzielnic tej ziemi, której każda zabrana łopata odejmuje raz na zawsze kęs chleba ludności rodzimej." Pośw ięciw szy następny rozdział instytucyi prze
ciwdziałającej komissyi kolonizacyjnej—Bankowi ziemskiemu w Pozna
niu, p. Jeziorański przechodzi do stosunków w K rólestw ie Polskiem i zabiera głos w sprawie parcelacyi u nas. Autor nie je st zwolennikiem całkow itego działkowania gruntów upadającego właściciela; przeci
wnie — doradza drogę pośrednią, która była-by deską zbawienia dla zrujnowanych ziemian i podstawą dla ludności bezrolnej, a także wy- tworzyła-by własność średnią kilkowłókową; a więc zachowanie grun
tów przyfolwarcznych dla upadającego w łaściciela, a przynajmniej wy
staw ienie ich na sprzedaż w jednym dziale kilkowłókowym, przyda
tnym na gospodarstwo samoistne, „będzie pierwszym warunkiem, nale
życie w szerszych wymiarach poprowadzonej operacyi parcelacyjnej."
W końcu autor dochodzi do następujących wniosków: Ponieważ obar
czenie Banku włościańskiego inieyatywą w sprawie parcelacyjnej zwolniło-by niezmiernie postęp prac tej instytucyi, w gruncie rzeczy kredytowej, i było-by wykroczeniem po-za obręb zadań, przez ustawę zakreślonych, więc dla przygotowania temu Bankowi parcelacyi w for
mie dla stron jak najdogodniejszej, należało-by stworzyć iustytucyę z charakterem Banku likwidacyjnego.
— P ro f. Franciszek Kasparek. „Podręcznik prawa politycznego."
Tom II. Część I. Kraków, 1894 (str. 232).
Część pierwsza „Podręcznika prawa politycznego" ukazała się w druku roku 1888, a w roku bieżącym ukończył autor dopiero część pierwszą tomu drugiego. W części powyższej poświęca autor uwagę organizacyi urzędów państwowych, zastanawiając się poszcze
gólnie nad władzami centralnemi. Przedstawiono też w treściwy a w y
czerpujący sposób doniosłość i znaczenie rady stanu, ministeryów i in
nych władz centralnych, jak np. izb obrachunkowych, poczem prof. K a sparek zajął się władzami rządowemi średniemi i niższemi.
Ustrój organów samorządnych został przez prof. K asparka opra
cowany z prawdziwem zamiłowaniem, a resztę części pierwszej tomu drugiego wypełnia: uzasadnienie służby publicznej, oraz prawa i obo
wiązki urzędników państwowych wraz ze zmianami i ukończeniem sto
sunku służbowego.
Praca prof. K asparka należy do kategoryi tych dziel, którym uczony pośw ięcił wiele tak mozolnych i sumiennych studyów. To je dnak na szczególne zasługuje uznanie, że autor, przeznaczając po
w yższą pracę dla użytku uniwersyteckiej młodzieży, złoży! w niej nie
zbity dowód, że w pracowitym zawodzie profesorskim zdobył dużo pe
dagogicznego doświadczenia. Gdy dzieło ukończonem zostanie, poświę
cimy mu szczególną uwagę, na jaką zasługuje sumienna i samodzielna praca naukowa; obecnie zaś ograniczamy się do zalecenia „Podręczni
ka" tym wszystkim, którzy z prawem państwowem porównawczem za
znajomić się zechcą. a. r.
— Staraniem galicyjskiego W ydziału krajowego wyszedł Tom X V I zbioru p. t. „Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej" z Archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie, w y
dawanego wskutek fundacyi ś. p. Aleksandra kr. Stadnickiego. Z to mem tym kończą się najdawniejsze zapiski sądów Sanockich.
— „Słownika apologetycznego wiary katolickiej", wydawanego staraniem ks. W ł. Szczęśniaka, podług dra Jana J au gey’a, ukazał się zeszy t 6-ty.
— Z eszyt I I tomu V „Encyklopedyi wychowawczej" wyszedł z druku.
— K s. K arol Niedziałkowski wydał pierwszy tom dzieła p. t.
„O chrześciańską zasadę", zaw ierający rozprawy: „Asceci w rzeczy
w istości i w wyobraźni", „Kilka wspomnień klasztornych", „Nagość w sztuce", „Moralność i przyzwoitość w sztuce."
— M alarz p. H enryk Piątkowski zebrał swoje rozproszone po pi
smach peryodycznych artykuły i studya i wydał w Petersburgu nakła
dem K . Grendyszyńskiego w interesującej książce p. t. „Polskie malar
stw o współczesne."
— Nakładem Redakcyi miesięcznika „Russkaja myśl" w yszły w dobrem tłomaczeniu p. Ławrowa cztery „Powieści i opowiadania"
Orzeszkowej, między któremi znajduje się arcydzieło znakomitej po
w ieściopisarki p. t. „Cham."
— „Dzieł dramatycznych W illiama Shakespearea" wyszedł u Gebethnera w K rakowie tom V, zawierający „Romea i Julię", „Otella"
i „Makbeta."
— Adam Dobrowolski. .J ó z e f Bliziński." Zarys biograficzno-lite- racki. Kraków, 1894. Zgromadziwszy skrzętnie sporo nieznanych szczegółów z życia i działalności nieodżałowanego komedyopisarza, autor przedstawił w sposób barwny i ujmujący duszę człow ieka i psy
chologię jego twórczości, a kojarząc umiejętnie dane biograficzne i li
terackie, odtworzył postać Blizińskiego z rzetelną plastyką. Szkic p.
Adama Dobrowolskiego je st udatnym przyczynkiem do historyi naszej literatury dramatycznej.
— Kazim ierz Tetmajer. „Poezye." Serya II . Kraków, 1894. Za
nim specyalny sprawozdawca zajmie się oceną talentu poety „Nirwa
ny", który sam o sobie mówi, że treścią jego duszy je st „melancholia, tęsknota, smutek, zniechęcenie", zaznaczmy w tym tomiku śliczne
„Narodziny Afrodyty" i w liczbie tatrzańskich poezyi „Melodyę mgieł nocnych", pełną impresyonistycznych efektów, wreszcie, wzruszający prostotą i głębią uczucia, „L ist Hanusi."
— Leopold Alei/et. „Liście." Pod tym tytułem autor zebrał ośtn- naście „fragmentów i szkiców", których główną zaletę stanowi litera
ckie obrobienie bezpretensyonalnych tematów.
— Plato v. R eu stn er. „ N a jle p sz a m etod a, c z y li S a m o u c z e k p o lsk o -fr a n c u s k i."
K u r s n iż s z y , z e s z y t I. W a r sz a w a , 1895. N a k ła d au to r a .
R e d a k to r odpow iedzialny i W y d a w c a :